سفرنامه‌های فارسی حج: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
مضامين عمده اين سفرنامه ها را مي توان در موضوعاتي شامل توصيف راه¬ها و سختي¬هاي سفر، رخدادهاي سفر، وصف ابنيه، زيارت گاه¬ها و شهرها، بيان احوال حج¬گزاران و در حد کمتري معرفي مناسک و آداب حج دانست. نويسندگان اين آثار از شهرهاي مختلف ايران برخاسته اند. نيز برخي از آنها از اهالي مناطقي مانند هند و آسياي ميانه بوده¬اند. حتي از وجود سفرنامه¬هايي به زبان فارسي در قلمرو مصرِ دوره عثمانيان خبر داده اند.<ref>. تاريخ نوشته هاي جغرافيايي در جهان اسلامي ص330؛ ميقات حج ش85، ص79-103«ارکان الحج و مسافه الطريق..»؛ پيام بهارستان ، ش3، ص642، «گزارش سفر حج بانوي هندي...».</ref> | مضامين عمده اين سفرنامه ها را مي توان در موضوعاتي شامل توصيف راه¬ها و سختي¬هاي سفر، رخدادهاي سفر، وصف ابنيه، زيارت گاه¬ها و شهرها، بيان احوال حج¬گزاران و در حد کمتري معرفي مناسک و آداب حج دانست. نويسندگان اين آثار از شهرهاي مختلف ايران برخاسته اند. نيز برخي از آنها از اهالي مناطقي مانند هند و آسياي ميانه بوده¬اند. حتي از وجود سفرنامه¬هايي به زبان فارسي در قلمرو مصرِ دوره عثمانيان خبر داده اند.<ref>. تاريخ نوشته هاي جغرافيايي در جهان اسلامي ص330؛ ميقات حج ش85، ص79-103«ارکان الحج و مسافه الطريق..»؛ پيام بهارستان ، ش3، ص642، «گزارش سفر حج بانوي هندي...».</ref> | ||
== از | == از سده چهارم تا سده دوازدهم == | ||
نخستين سفرنامه حج فارسي، سفرنامه ناصر خسرو نوشته شاعر و حکيم اسماعيلي مذهب است. اين سفرنامه گزارش سفرهاي ناصر خسرو طي هفت سال است که نخستين آنها در 437ق. به سمت حجاز آغاز شد.<ref>. تاريخ ادبيات ايران از فردوسي تا سعدي، ج1، ص336-339.</ref> او را پيشگام سياحان ايراني و سفرنامه¬اش را بهترين اثر در نوع خود در زبان فارسي دانسته¬اند.<ref>. حج در ادب فارسي، ص122؛ مجله دانشکده ي ادبيات و علوم انساني دانشگاه تهران، ش139 و 140، ص90«جهانگردي و سفرنامه نويسي در اسلام و ايران».</ref> او چهار بار حج گزارد و تا شمال آفريقا شهر به شهر را ديد و جزييات خاطراتش را نوشت و در 444ق. به ايران بازگشت. مشاهده و ثبت جزييات مکان¬ها و مساجد مقدس مکه و مدينه مورد توجه ناصر خسرو است. <ref>. تاريخ اجتماعي ايران ج8، ص426؛ تاريخ ادبيات ايران از فردوسي تا سعدي، ج1، ص333-335؛ سفرنامه ناصر خسرو، مقدمه، ص15-30.</ref> ( سفرنامه ناصر خسرو) | نخستين سفرنامه حج فارسي، سفرنامه ناصر خسرو نوشته شاعر و حکيم اسماعيلي مذهب است. اين سفرنامه گزارش سفرهاي ناصر خسرو طي هفت سال است که نخستين آنها در 437ق. به سمت حجاز آغاز شد.<ref>. تاريخ ادبيات ايران از فردوسي تا سعدي، ج1، ص336-339.</ref> او را پيشگام سياحان ايراني و سفرنامه¬اش را بهترين اثر در نوع خود در زبان فارسي دانسته¬اند.<ref>. حج در ادب فارسي، ص122؛ مجله دانشکده ي ادبيات و علوم انساني دانشگاه تهران، ش139 و 140، ص90«جهانگردي و سفرنامه نويسي در اسلام و ايران».</ref> او چهار بار حج گزارد و تا شمال آفريقا شهر به شهر را ديد و جزييات خاطراتش را نوشت و در 444ق. به ايران بازگشت. مشاهده و ثبت جزييات مکان¬ها و مساجد مقدس مکه و مدينه مورد توجه ناصر خسرو است. <ref>. تاريخ اجتماعي ايران ج8، ص426؛ تاريخ ادبيات ايران از فردوسي تا سعدي، ج1، ص333-335؛ سفرنامه ناصر خسرو، مقدمه، ص15-30.</ref> ( سفرنامه ناصر خسرو) | ||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
* بيان واقع نوشته عبدالکريم کشميري که بيشتر مطالب آن در گزارش جنگ¬ها و اقدامات نادرشاه است و تنها باب سوم آن گزارش سفر حج نويسنده در سال1154ق. اختصاص دارد | * بيان واقع نوشته عبدالکريم کشميري که بيشتر مطالب آن در گزارش جنگ¬ها و اقدامات نادرشاه است و تنها باب سوم آن گزارش سفر حج نويسنده در سال1154ق. اختصاص دارد | ||
* سفرنامه منظوم تحفه الحرمين، سروده محمد رحيم الدين قادري از دانشوران هندوستان <ref>. پنجاه سفرنامه حج قاجاري ج1، ص173-212</ref> | * سفرنامه منظوم تحفه الحرمين، سروده محمد رحيم الدين قادري از دانشوران هندوستان <ref>. پنجاه سفرنامه حج قاجاري ج1، ص173-212</ref> | ||
== | == سفرنامه‌های سده سیزدهم و چهاردهم == | ||
سفرنامه نويسي حج در زبان فارسي در دوره قاجاريه (حک: 1209-1324ق.) رونق يافت.<ref>. با کاروان صفا در سال82، ص355؛ حج در ادب فارسي، ص122.</ref> بيشتر اين آثار، متعلق به دوره ناصرالدين شاه (حک:1264-1313ق.) اند. از مقطع زماني 1260 تا 1338ق. بيش از 45 سفرنامه حج شناسايي شده است.<ref>. ميقات حج، ش70، ص80«کاروان هاي حج عثماني به روايت سفرنامه هاي ايراني دوره قاجار». | سفرنامه نويسي حج در زبان فارسي در دوره قاجاريه (حک: 1209-1324ق.) رونق يافت.<ref>. با کاروان صفا در سال82، ص355؛ حج در ادب فارسي، ص122.</ref> بيشتر اين آثار، متعلق به دوره ناصرالدين شاه (حک:1264-1313ق.) اند. از مقطع زماني 1260 تا 1338ق. بيش از 45 سفرنامه حج شناسايي شده است.<ref>. ميقات حج، ش70، ص80«کاروان هاي حج عثماني به روايت سفرنامه هاي ايراني دوره قاجار». | ||
</ref>بيشتر سفرنامه¬هاي اين دوره متعلق به اشراف، مأموران دولتي، رجال سياسي و درباريان است.<ref>. تاريخ اسلام در آينه پژوهش، ش32، ص23،«سفر زيارتي حج در دوره ي قاجار...».</ref> برخي بر اين نظرند که سفرنامه¬نويسان اين دوره در شيوه خاطره نويسي و روايت متاثر از ادبيات اروپايي¬اند.<ref>. تاريخ اسلام در آينه پژوهش، ش32، ص22-23«سفر زيارتي حج در دوره ي قاجار...»؛ سفرنامه سيف الدوله، پيشگفتار، ص9-10.</ref> از لحاظ موضوعي، غير از خاطرات راه، شرح احساسات مذهبي، توضيح مناسک حج، توصيف بناها، بيان سختي¬هاي راه حج و نيز دشواري¬هاي خاص شيعيان در سفر حج مضامين پر بسامد سفرنامه¬هاي اين دوره است.<ref>. نک: پنجاه سفرنامه حج قاجاري، ج1، ص 9- 131؛ حديث قافله¬ها، ص 203، 214.</ref> | </ref>بيشتر سفرنامه¬هاي اين دوره متعلق به اشراف، مأموران دولتي، رجال سياسي و درباريان است.<ref>. تاريخ اسلام در آينه پژوهش، ش32، ص23،«سفر زيارتي حج در دوره ي قاجار...».</ref> برخي بر اين نظرند که سفرنامه¬نويسان اين دوره در شيوه خاطره نويسي و روايت متاثر از ادبيات اروپايي¬اند.<ref>. تاريخ اسلام در آينه پژوهش، ش32، ص22-23«سفر زيارتي حج در دوره ي قاجار...»؛ سفرنامه سيف الدوله، پيشگفتار، ص9-10.</ref> از لحاظ موضوعي، غير از خاطرات راه، شرح احساسات مذهبي، توضيح مناسک حج، توصيف بناها، بيان سختي¬هاي راه حج و نيز دشواري¬هاي خاص شيعيان در سفر حج مضامين پر بسامد سفرنامه¬هاي اين دوره است.<ref>. نک: پنجاه سفرنامه حج قاجاري، ج1، ص 9- 131؛ حديث قافله¬ها، ص 203، 214.</ref> | ||