بارگاه امامان(ع) در بقیع: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
فاطمه بنت اسد (م. 3ق.)، [[عباس بن عبدالمطلب]] (م. 32ق.) عموی پیامبر(ص)، چهار تن از امامان شیعه، [[امام حسن(ع)]] (شهادت 49/50ق.)، <ref>الکافی، ج1، ص472؛ البدایة و النهایه، ج8، ص48.</ref> [[امام سجاد(ع)]] (شهادت 94/95ق.)، <ref>الکافی، ج1، ص469؛ تاریخ طبری، ج11، ص631.</ref> [[امام محمد باقر(ع)|امام باقر(ع)]] (شهادت حدود 114/117ق.) <ref>مروج الذهب، ج3، ص219؛ دلائل الامامه، ص215-216.</ref> و [[امام صادق(ع)]] (شهادت 148ق.) <ref>ذخائر العقبی، ص141؛ مروج الذهب، ج3، ص219.</ref> از مدفونان در این خانه‌اند. بر پایه روایتی، امام سجاد(ع) این خانه را در حدود سال 65ق. بازسازی کرد.<ref>بحارالانوار، ج45، ص344-345.</ref> | فاطمه بنت اسد (م. 3ق.)، [[عباس بن عبدالمطلب]] (م. 32ق.) عموی پیامبر(ص)، چهار تن از امامان شیعه، [[امام حسن(ع)]] (شهادت 49/50ق.)، <ref>الکافی، ج1، ص472؛ البدایة و النهایه، ج8، ص48.</ref> [[امام سجاد(ع)]] (شهادت 94/95ق.)، <ref>الکافی، ج1، ص469؛ تاریخ طبری، ج11، ص631.</ref> [[امام محمد باقر(ع)|امام باقر(ع)]] (شهادت حدود 114/117ق.) <ref>مروج الذهب، ج3، ص219؛ دلائل الامامه، ص215-216.</ref> و [[امام صادق(ع)]] (شهادت 148ق.) <ref>ذخائر العقبی، ص141؛ مروج الذهب، ج3، ص219.</ref> از مدفونان در این خانه‌اند. بر پایه روایتی، امام سجاد(ع) این خانه را در حدود سال 65ق. بازسازی کرد.<ref>بحارالانوار، ج45، ص344-345.</ref> | ||
== | == تاریخچه بارگاه == | ||
منابع تاریخی تا سده پنجم قمری به وجود بنا یا گنبدی بر قبور امامان(ع) و عباس بن عبدالمطلب اشاره نکرده‌اند و تنها از قبرها یاد کرده اند. برای نمونه مسعودی، تاریخ‌نگار سده چهارم درگذشته به سال 345 قمری، سنگ قبری را در آنجا خوانده و متن آن را چنین گزارش کرده است: «بسم الله الرحمن الرحیم. الحمد للَّه مُبِید الامم و محیی الرمم هذا قبر فاطمة بنت رسول الله صلی الله علیه و سلم سیدة نساء العالمین و قبر الحسن بن علی بن ابی‌طالب و علی بن الحسین بن علی بن ابی‌طالب و محمد بن علی و جعفر بن محمد رضی الله عنهم». <ref>مروج الذهب، ج3، ص285؛ التنبیه و الاشراف، ص260؛ تذکرة الخواص، ص311.</ref> همچنین از وجود مسجدی در نزدیکی قبور امامان یاد شده<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص123.</ref> که همان مسجد فاطمه (بیت الاحزان) است و از قبور امامان فاصله داشته است.<ref>«تاریخچه اجمالی گنبد ائمه بقیع»، ص121</ref> | |||
== ساخت گنبد | === ساخت بارگاه و گنبد === | ||
در سده پنجم و احتمالا در حدود سال 490 قمری<ref>«تاریخچه اجمالی گنبد ائمه بقیع»، ص123</ref> [[مجدالملک براوستانی|مجدالملک براوستانی(م.492ق.)]]، وزیر سلجوقیان، بارگاه و گنبدی بلند بر قبور امامان شیعه و عباس ساخت.<ref>الکامل، ج10، ص352.</ref> مطری به ساخت گنبد بزرگ به فرمان ناصر لدین الله، خلیفه عباسی، (حک: 575-622ق.) اشاره می‌کند<ref>التعریف بما آنست الهجره، ص119.</ref> اما [[ابن‌نجار]] (م. 643ق.) که هم‌عصر با ناصر عباسی است، به قدمت گنبد تصریح دارد.<ref>الدرة الثمینه، ص166.</ref> از این رو، به نظر می‌رسد که گزارش مطری نادرست است. | |||
=== تعمیرهای بعدی بنا === | |||
بقعه عباس و امامان بقیع طی سده‌های پیاپی مورد تعمیر و مرمت قرار گرفت. منابع از نصب صندوقچه چوبی روی قبر عباس در سال 519ق. به دستور [[مسترشد عباسی]] (حک: 512-529ق.) و نیز در ساخت محرابی در ضلع جنوبی بنا در روزگار [[مستنصر عباسی]] (حک: 623-640ق.) گزارش داده‌اند.<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص100.</ref> | |||
=== توصیف بارگاه در منابع === | |||
[[ابن جبیر]] گنبد ساخته شده بر این قبور را بسیار مرتفع شمرده که نزدیک در ورودی بقیع قرار داشت. قبور درون بقعه، بزرگ و از سطح زمین بلندتر بودند. این قبور ضریحی چوبین داشتند که با نقوشی برجسته از جنس مس با میخ‌کوبی‌هایی تزیین شده بود.<ref>رحلة ابن جبیر، ص174.</ref>[[عبدری]] (م. بعد از 700ق.) این بقعه را همراه با بقعه عثمان بن عفان بزرگ‌ترین و زیباترین بارگاه بقیع دانسته است.<ref>رحلة العبدری، ج1، ص423.</ref> ابن‌نجار از وجود دو در برای بقعه یاد می‌کند که تنها یکی از آن دو هنگام زیارت گشوده می‌شد.<ref>الدرة الثمینه، ص166.</ref> از دیگر کسانی که از گنبد و ضریح قبور امامان شیعه یاد کرده‌اند می‌توان از [[ابن‌بطوطه]]، <ref>رحلة ابن بطوطه، ص125.</ref> [[خالد بن عیسی]] (زنده به سال 740ق.) <ref>تاج المفرق، ج1، ص289.</ref> و [[سمهودی]] (م. 911ق.) <ref>وفاء الوفاء، ج3، ص100.</ref> یاد کرد. | |||
=== تخریب‌های بنا در سده سیزدهم === | |||
گنبد ائمه بقیع دو بار تخریب شد. نخستین بار در سال 1220 قمری با حمله آل سعود اول و تصرف مدینه بود. اما این بارگاه بعد از خروج آل سعود به دستور سلطان [[محمود عثمانی]] (حک: 1223-1255ق.) به سال 1234ق. بازسازی شد. همچنین بازسازی بنا به سال 1292ق. در دوران حکومت [[عبدالعزیز خان عثمانی]] (حک: 1277-1293ق.) گزارش شده است.<ref>سفرنامه فرهاد میرزا، ص141.</ref> | |||
[[محمد‌حسین فراهانی]]، از رجال دربار قاجار، در گزارش خود از سفر [[حج]] سال 1302ق. از بقعه هشت ضلعی امامان شیعه و عباس خبر می‌دهد. بر پایه این گزارش، در این بقعه صندوقی بزرگ از جنس چوب مرغوب بود و میان این صندوق بزرگ دو صندوق چوبی دیگر قرار داشت. درون یک صندوق قبر چهار امام شیعیان و درون صندوق دیگر قبر عباس قرار داشته است.<ref>پنجاه سفرنامه، ج5، ص237.</ref> این گزارش که همانند آن در سفرنامه 1292ق. [[فرهاد میرزا]] نیز به چشم می‌خورد، <ref>سفرنامه فرهاد میرزا، ص141.</ref> بیانگر ساخت ضریحی جدید است که در گزارش‌های تا پیش از سده دهم ق. از آن یاد نشده است. | |||
== تخریب گنبد == | == تخریب گنبد == | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
نسخهٔ ۲۱ دسامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۵۴
بارگاه امامان(ع) در بقیع، محل دفن چهار امام شیعیان، عباس و فاطمه بنت اسد است. این مکان در آغاز خانه عقیل بن ابی‌طالب بود و بعدا به قبرستان بقیع پیوست. بعدها در قرن پنجم به فرمان مجدالملک براوستانی وزیر سلجوقیان بنای باشکوه با گنبدی بلند بر این مکان ساخته شد و ظاهرا همین بنا با تعمیراتی تا چند قرن پابرجا بود تا اینکه توسط آل سعود در 1220 تخریب شد و بار دیگر توسط حکومت عثمانی بازسازی شد و بار دیگر در سال 1344 توسط آل سعود دوم تخریب شد.
خانه عقیل
عقیل بن ابی‌طالب برادر امام علی(ع) بیرون بقیع و در سمت جنوب آن خانه‌ای بزرگ[۱] در برابر خانه امام علی(ع) داشت.[۲] در گذر زمان، این خانه مکان دفن بزرگانی از بنی‌هاشم شد و بعدها به بقیع ملحق گشت و این بخش از بقیع به مقابر بنی‌هاشم شهرت یافت.[۳]
فاطمه بنت اسد (م. 3ق.)، عباس بن عبدالمطلب (م. 32ق.) عموی پیامبر(ص)، چهار تن از امامان شیعه، امام حسن(ع) (شهادت 49/50ق.)، [۴] امام سجاد(ع) (شهادت 94/95ق.)، [۵] امام باقر(ع) (شهادت حدود 114/117ق.) [۶] و امام صادق(ع) (شهادت 148ق.) [۷] از مدفونان در این خانه‌اند. بر پایه روایتی، امام سجاد(ع) این خانه را در حدود سال 65ق. بازسازی کرد.[۸]
تاریخچه بارگاه
منابع تاریخی تا سده پنجم قمری به وجود بنا یا گنبدی بر قبور امامان(ع) و عباس بن عبدالمطلب اشاره نکرده‌اند و تنها از قبرها یاد کرده اند. برای نمونه مسعودی، تاریخ‌نگار سده چهارم درگذشته به سال 345 قمری، سنگ قبری را در آنجا خوانده و متن آن را چنین گزارش کرده است: «بسم الله الرحمن الرحیم. الحمد للَّه مُبِید الامم و محیی الرمم هذا قبر فاطمة بنت رسول الله صلی الله علیه و سلم سیدة نساء العالمین و قبر الحسن بن علی بن ابی‌طالب و علی بن الحسین بن علی بن ابی‌طالب و محمد بن علی و جعفر بن محمد رضی الله عنهم». [۹] همچنین از وجود مسجدی در نزدیکی قبور امامان یاد شده[۱۰] که همان مسجد فاطمه (بیت الاحزان) است و از قبور امامان فاصله داشته است.[۱۱]
ساخت بارگاه و گنبد
در سده پنجم و احتمالا در حدود سال 490 قمری[۱۲] مجدالملک براوستانی(م.492ق.)، وزیر سلجوقیان، بارگاه و گنبدی بلند بر قبور امامان شیعه و عباس ساخت.[۱۳] مطری به ساخت گنبد بزرگ به فرمان ناصر لدین الله، خلیفه عباسی، (حک: 575-622ق.) اشاره می‌کند[۱۴] اما ابن‌نجار (م. 643ق.) که هم‌عصر با ناصر عباسی است، به قدمت گنبد تصریح دارد.[۱۵] از این رو، به نظر می‌رسد که گزارش مطری نادرست است.
تعمیرهای بعدی بنا
بقعه عباس و امامان بقیع طی سده‌های پیاپی مورد تعمیر و مرمت قرار گرفت. منابع از نصب صندوقچه چوبی روی قبر عباس در سال 519ق. به دستور مسترشد عباسی (حک: 512-529ق.) و نیز در ساخت محرابی در ضلع جنوبی بنا در روزگار مستنصر عباسی (حک: 623-640ق.) گزارش داده‌اند.[۱۶]
توصیف بارگاه در منابع
ابن جبیر گنبد ساخته شده بر این قبور را بسیار مرتفع شمرده که نزدیک در ورودی بقیع قرار داشت. قبور درون بقعه، بزرگ و از سطح زمین بلندتر بودند. این قبور ضریحی چوبین داشتند که با نقوشی برجسته از جنس مس با میخ‌کوبی‌هایی تزیین شده بود.[۱۷]عبدری (م. بعد از 700ق.) این بقعه را همراه با بقعه عثمان بن عفان بزرگ‌ترین و زیباترین بارگاه بقیع دانسته است.[۱۸] ابن‌نجار از وجود دو در برای بقعه یاد می‌کند که تنها یکی از آن دو هنگام زیارت گشوده می‌شد.[۱۹] از دیگر کسانی که از گنبد و ضریح قبور امامان شیعه یاد کرده‌اند می‌توان از ابن‌بطوطه، [۲۰] خالد بن عیسی (زنده به سال 740ق.) [۲۱] و سمهودی (م. 911ق.) [۲۲] یاد کرد.
تخریب‌های بنا در سده سیزدهم
گنبد ائمه بقیع دو بار تخریب شد. نخستین بار در سال 1220 قمری با حمله آل سعود اول و تصرف مدینه بود. اما این بارگاه بعد از خروج آل سعود به دستور سلطان محمود عثمانی (حک: 1223-1255ق.) به سال 1234ق. بازسازی شد. همچنین بازسازی بنا به سال 1292ق. در دوران حکومت عبدالعزیز خان عثمانی (حک: 1277-1293ق.) گزارش شده است.[۲۳]
محمد‌حسین فراهانی، از رجال دربار قاجار، در گزارش خود از سفر حج سال 1302ق. از بقعه هشت ضلعی امامان شیعه و عباس خبر می‌دهد. بر پایه این گزارش، در این بقعه صندوقی بزرگ از جنس چوب مرغوب بود و میان این صندوق بزرگ دو صندوق چوبی دیگر قرار داشت. درون یک صندوق قبر چهار امام شیعیان و درون صندوق دیگر قبر عباس قرار داشته است.[۲۴] این گزارش که همانند آن در سفرنامه 1292ق. فرهاد میرزا نیز به چشم می‌خورد، [۲۵] بیانگر ساخت ضریحی جدید است که در گزارش‌های تا پیش از سده دهم ق. از آن یاد نشده است.
تخریب گنبد
پانویس
- ↑ الطبقات، ج4، ص44؛ المعارف، ص204.
- ↑ وفاء الوفاء، ج3، ص82.
- ↑ تاریخ المدینه، ج1، ص127.
- ↑ الکافی، ج1، ص472؛ البدایة و النهایه، ج8، ص48.
- ↑ الکافی، ج1، ص469؛ تاریخ طبری، ج11، ص631.
- ↑ مروج الذهب، ج3، ص219؛ دلائل الامامه، ص215-216.
- ↑ ذخائر العقبی، ص141؛ مروج الذهب، ج3، ص219.
- ↑ بحارالانوار، ج45، ص344-345.
- ↑ مروج الذهب، ج3، ص285؛ التنبیه و الاشراف، ص260؛ تذکرة الخواص، ص311.
- ↑ تاریخ المدینه، ج1، ص123.
- ↑ «تاریخچه اجمالی گنبد ائمه بقیع»، ص121
- ↑ «تاریخچه اجمالی گنبد ائمه بقیع»، ص123
- ↑ الکامل، ج10، ص352.
- ↑ التعریف بما آنست الهجره، ص119.
- ↑ الدرة الثمینه، ص166.
- ↑ وفاء الوفاء، ج3، ص100.
- ↑ رحلة ابن جبیر، ص174.
- ↑ رحلة العبدری، ج1، ص423.
- ↑ الدرة الثمینه، ص166.
- ↑ رحلة ابن بطوطه، ص125.
- ↑ تاج المفرق، ج1، ص289.
- ↑ وفاء الوفاء، ج3، ص100.
- ↑ سفرنامه فرهاد میرزا، ص141.
- ↑ پنجاه سفرنامه، ج5، ص237.
- ↑ سفرنامه فرهاد میرزا، ص141.