بقیع در آینه نگاره‌های هنری (کتاب)

بقیع در آینه نگاره‌های هنری (کتاب)

پدید آورندگان
نویسنده	احمد خامه‌یار
به کوشش	پژوهشکده حج و زیارت
محتوا
موضوع	نگاره‌های بقیع
سبک	آلبوم تصاویر
زبان	فارسی
نشر
تعداد صفحات	199
قطع	رحلی
ناشر	مشعر
محل نشر	تهران
شابک	9786223290626
رده‌بندی کنگره	BP 262/7
رده‌بندی دیویی	297/7635

بقیع در آینه نگاره‌های هنری کتابی است شامل آلبومی از تصاویر نگاره‌های مرتبط به قبرستان بقیع که از قرن دهم قمری تا قرن سیزدهم نقاشی شده‌اند. بیشتر این نگاره‌ها در نسخه‌های خطی کتاب‌های راهنمای حرمین یا طومارهای حج نقاشی شده‌اند و در کنار منابع مکتوب بخشی از اسناد ترسیمی و تصویری درباره بقیع را تشکیل می‌دهند. این کتاب اثر احمد خامه‌یار است و در قطع رحلی و 199 صفحه به همت پژوهشکده حج و زیارت در سال 1403 شمسی منتشر شده است. بعد از مقدمه‌ علمی کتاب که نویسنده در آن به معرفی قبرستان بقیع و بررسی و طبقه‌بندی نگاره‌های بقیع پرداخته است، تصویر 110 نگاره از بقیع به ترتیب قدمت تاریخی به صورت رنگی به چاپ رسیده است. قدیم‌ترین نگاره متعلق به سال 927 قمری است.

نگاره‌های بقیع

کشیدن نقاشی‌هایی که قبرستان بقیع و مقبره‌ها و بارگاه‌های مشهور آن را به تصویر می‌کشد سابقه دیرینه دارد. بیشتر این نقاشی‌ها در نسخه‌های خطی آثار و متونی یافت می‌شوند که با تاریخ و فضایل مکه و مدینه و مناسک حج مرتبط بودند و راهنمای اماکن و زیارت به حساب می‌آمدند. بخشی از نگاره‌ها از بقیع نیز در طومارها و پوسترهای زیارتی خطی و چاپی ترسیم شده اند و گاه نیز نگاره‌هایی از بقیع در دیوارنگاره‌ها نقش بسته است. بیشترین تعداد نگاره‌های باقی‌مانده از بقیع در نسخه‌های متعدد کتاب فتوح الحرمین محیی ‌الدین لاری که منظومه‌ای به زبان فارسی در شرح آداب و مناسک حج و معرفی اماکن حرمین است و به عنوان راهنمای حج‌گزاران به کار می‌رفته ترسیم شده‌اند. از این کتاب بیش از 150 نسخه خطی باقی مانده که بسیاری از آنها حاوی نگاره‌ها از اماکن حرمین از جمله بقیع است. افزون بر آن‌ها کتاب‌هایی مانند منظومه ترکی صفات الحرمین و طومارها و گواهی‌نامه‌های حج شامل تصاویر نقاشی شده از بقیع اند. قدیم ترین نگاره‌های باقی مانده از بقیع که تصویر آن در کتاب بقیع در آینه نگاره‌های هنری به چاپ رسیده از سال 927 و مربوط به یکی از نسخه‌های فتوح الحرمین است.

ساختار و محتوای کتاب

کتاب بقیع در آینه نگاره‌های هنری دو بخش دارد. بخش نخست کتاب با عنوان مقدمه علمی در 68 صفحه به معرفی قبرستان بقیع و مهم‌ترین بارگاه‌ها و قبور آن از جمله ساختمان بارگاه امامان(ع) پرداخته و در ادامه به معرفی نگاره‌های باقی مانده از بقیع می‌پردازد. در این بخش نویسنده آثار حاوی نگاره‌های بقیع را دسته‌بندی کرده، از بازه زمانی ترسیم نگاره‌ها سخن گفته، و الگوهای ترسیم و سبک نقاشی و میزان واقع‌گرایی نگاره‌ها را شناسانده است. نگاره‌های بقیع از نظر میزان وفاداری به اطلاعات کتاب فتوح‌الحرمین، سبک نقاشی بناها و نیز تعداد بناهایی که ترسیم کرده‌اند با هم متفاوتند. نویسنده همچنین محتوای نگاره‌ها را از نظر میزان واقع‌گرایی و اطلاعاتی که از قبرستان بقیع و جانمایی قبرها و بازنمایی معماری بارگاه‌ها به دست می‌دهند مقایسه کرده است. نگاره‌های موجود به طور کلی دو نوع هستند. بخشی از این نگاره‌ها واقع‌گرا هستند هر چند میزان دقت و واقع‌گرایی آن‌ها متفاوت است. در این دسته از نگاره‌ها جانمایی مکان قبرها در قبرستان بقیع و داخل زیارتگاه امامان(ع) کم و بیش مطابق با واقع است. اما برخی دیگر از نگاره‌ها به طور کلی تیپیکال و غیر واقعی‌اند که در آن‌ها ویژگی‌های معماری بناها و نسبت مکانی آنها مطابق با واقع نیست.

بخش دوم کتاب (از صفحه 71 تا 186) شامل آلبوم رنگی 115 نگاره از بقیع است. در هر صفحه یک تصویر منتشر شده و در حاشیه صفحه اطلاعات نسخه خطی مرتبط به نگاره درج شده است. نخستین نگاره متعلق به نسخه‌ای از کتاب صفات‌الحرمین و مربوط به سال 927 قمری است. نگاره‌ها به ترتیب تاریخ خلق اثر چیده شده است و آخرین تصویر متعلق به سال 1339 است که نقاشی بارگاه امامان(ع) بقیع روی یکی از کاشی‌های تکیه معاون الملک را نشان می‌دهد.

اطلاعات نشر

این کتاب به همت پژوهشکده حج و زیارت و به قلم احمد خامه‌یار در سال 1403 توسط نشر مشعر در 500 نسخه منتشر شده است. کتاب 199 صفحه دارد و در قطع رحلی و به صورت تمام رنگی منتشر شده است و شامل بیش از صد تصویر رنگی از نگاره‌های بقیع و تصاویر قدیمی مدینه است.