شق الصدر

شَق الصَدر (شکافته شدن سینه) اشاره به معجزه‌ای حضرت محمد(ص) دارد که در آن چند فرشته، سینه آن حضرت را می‌شکافند و قلبش را شستشو می‌دهند و آن را پاک می‌گردانند. این واقعه در مکان و زمان گوناگون روایت شده و برخی بر آنند که چندبار در سنین مختلف روی داده است. عالمان شیعی و اهل‌سنت درباره درستیِ این روایات نظرات گوناگونی ارائه کرده‌اند. گفته شده این معجزه بیشتر مورد تایید علمای اهل سنت قرار گرفته است. بسیاری از علمای شیعی به جعلی‌بودن این روایات رای داده‌اند و عده‌ای نیز آن را پذیرفته و برخی نیز آن را نه یک اتفاق عینی و محسوس، بلکه آن را رویدادی تمثیلی و شهودی توصیف کرده‌اند.

معرفی

یکی از گزارش های شق صدر توسط حلیمه سعدیه روایت شده است. بر اساس این روایت وقتی محمد(ص) در کودکی در بادیه نزد حلیمه بود، دو مرد سفید پوش او را گرفته و سینه او را شکافتند، قلب محمد(ص) را درآوردند و در طشت طلایی شستشو دادند و به جای خود بازگرداندند.

ماجرای شق صدر در بسیاری از کتاب‌های سیره، تاریخ، حدیث و تفسیر به صورت‌های مختلف آمده است. از مجموع این احادیث بر می‌آید که ماجرای شق الصدر چندین مرتبه در سنین مختلف برای پیامبر(ص) رخ داده است. راویان، این داستان را در شمار فضایل و کرامات پیامبر برشمرده‌اند. هدف عمده این روایات را بیان پاکی، قداست و عصمت رسول اکرم دانسته‌اند.

تعارضات موجود در متن روایات سبب شده عالمان مسلمان نظرات گوناگونی درباره صحت این داستان ارائه دهند. محققان در این باره گفته‌اند اکثر عالمان اهل‌سنت داستان شق الصدر را پذیرفته و آن را از کمالات پیامبر برشمرده‌اند و اکثریت عالمان شیعی این داستان را جعلی و از اسرائیلیات می‌دانند. همچنین گفته شده عده‌ای از عالمان وقوع این حادثه را از قبیل تمثیل و تمثل دانسته و درصدد توجیه عقلانی آن بوده‌اند بعضی از دانشمندان شیعی نیز مانند علامه مجلسی این داستان را پذیرفته‌اند.

نقد روایات

محققان نقدهای زیادی به روایات شق الصدر داشته اند؛ از جمله گفته‌اند این روایات ضعف سندی دارد و برخی راویان این احادیث، ضعیف یا مجهول هستند. همچنین گفته شده متن این روایت نیز ضعیف است؛ و بین مفاد این روایات تعارض وجود دارد. برخی نیز از تعارض این روایات با عصمت پیامبر و قرآن و عقل سخن گفته‌اند. برخی برآنند که این روایات تحت تاثیر داستان های باستانی یا جاهلی ساخته شده است. و عناصری از این داستان ها را در روایات این معجزه نشان داده اند.

تفاوت و اختلاف فاحش در متن احادیث از جمله ایرادهایی است که به این روایات گرفته‌اند؛ هر چند برخی این اختلاف ها را ناشی از تکرار این رویداد در زمان های مختلف دانسته اند. برخی مانند علامه طباطبایی تصریح کرده است که این ماجرا از مقوله تمثل برزخی بوده و جز آن را مردود دانسته است. برخی مفسران دیگر نیز گفته‌اند این داستان تمثیلی است از امدادهاى الهى از نظر روحى و تقويت عزم و اراده پيغمبر و پاكسازى او از هرگونه نقايص اخلاقى و وسوسه‏‌هاى شيطانى.

منابع

• بحارالأنوار، مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بیروت، دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
• «تحلیل انتقادی روایاتی از کتاب الایمان صحیح مسلم»، موسوی، زهرا ؛ زارعی، زهرا، تحقیقات قرآنی و حدیثی، شماره ۳، بهار و تابستان ۱۳۹۹ش.
• تفسير نمونه، مكارم شيرازى، ناصر، تهران، دار الكتب الإسلامية، ۱۳۷۱ش.
• «سرگذشت شق صدر النبی از پندار تا حقیقت»، کربلایی پازوکی، علی، کلام اسلامی، شماره ۳۱، پاييز 1378ش.
• «شقّ صدرالنبی صلی الله علیه وسلم به روایت مورّخان، محدّثان و مفسّران»، کریمی قهی، منصوره، مشکوة، شماره ۹۲ و ۹۳، پاییز و زمستان ۱۳۸۸ش.
• «شق صدر و عصمت نبی (ص)»، کربلایی پازوکی، علی، انجمن معارف اسلامی، شماره ۷، تابستان ۱۳۸۵ش.
• الصحیح من سیرة النبی الأعظم (ص)، عاملی، جعفر مرتضی، قم، دار الحدیث، ۱۴۲۶ق.
• صحیح البخاری، بخاری، محمد بن اسماعیل، بیروت، دار طوق النجاة، ۱۴۲۲ق.
• صحیح مسلم، قشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج، تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
• المیزان فی تفسیر القرآن، طباطبایی، محمدحسین، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
• «نقد آراء سیره‌نویسان در داستان شق صدر»، سید علوی، سید ابراهیم، آیینه پژوهش، شماره ۱۰، ۱۳۷۰ش.