بنی‌تمیم: تفاوت میان نسخه‌ها

وی چهار پسر به نام زید مناة، عمرو، حارث و یربوع داشت.<ref>جمهرة النسب، ص191؛ النسب، ص232، انساب الاشراف، ج12، ص11؛ جمهرة انساب العرب، ص207.</ref> یربوع در کودکی درگذشت و حارث کم‌نسل بود. بیشتر بطون و شاخه‌های قبیله تمیم، از نسل زید مناة و عمرو هستند.

از فرزندان عمرو بن تمیم، خاندان‌های بسیار<ref>جمهرة النسب، ص251-252.</ref> از جمله حَبِطات (لقب حارث بن عمرو و فرزندانش)<ref>جمهرة انساب العرب، ص211-213؛ الاشتقاق، ص202؛ الانساب، ج4، ص50.</ref> و از زید مناة<ref>انساب الاشراف، ج12، ص13؛ النسب، ص231؛ جمهرة انساب العرب، ص213.</ref> شاخه‌های فراوان مانند [[بنوکعب بن سعد]] و میان آن‌ها تیره مشهور [[بنومقاعس|بنومُقاعِس]]<ref>جمهرة النسب، ص230 به بعد. ‍</ref> پدید آمدند. [[بنی‌حنظله]] و از میان آن‌ها نیز [[بنی‌دارم]]<ref>النسب، ص193-226.</ref> و [[بنی‌یربوع]] از دیگر تیره‌های آن هستند.<ref>جمهرة النسب، ص213؛ انساب الاشراف، ج12، ص11.</ref>  

از تیره‌های بنی‌حنظله می‌توان به براجم،<ref>انساب الاشراف، ج12، ص15؛ الاشتقاق، ص218؛ نشوة الطرب، ص447.</ref> [[بنوعنبر بن یربوع]]<ref>نشوة الطرب، ص448-449.</ref> و [[بنودارم بن مالک|بنودارم]] بن مالک بن حنظله اشاره کرد.<ref>انساب الاشراف، ج12، ص16، 19؛ الاشتقاق، ص234.</ref>  

در سده‌های دوم و سوم ق. بسیاری از بنی‌تمیم به مصر مهاجرت کردند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص114.</ref> در همین دوران، یکی از تمیمیان به نام ابراهیم بن اغلب، با فتح صِقِلیه (سیسیل) و تاسیس سلسله مستقل اغلبیان، بر دامنه و گستره قدرت تمیمیان افزود. بعدها پس از سقوط [[سلسله اغلبیان]]، گروه‌هایی از بنی‌تمیم همچنان در [[سیسیل]] باقی ماندند و بسیاری از آن‌ها نیز به‌ [[اندلس]] کوچیدند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص117-118.</ref>  

در [[ایران]] بر پایه نشانه‌هایی از سده‌های نخست ق. برخی تیره‌های تمیم در [[خوزستان]] و [[خراسان]] اقامت داشته‌اند‌.<ref>الکامل، ج9، ص103-104.</ref> اکنون نیز بنی‌تمیم یکی از قبایل بزرگ ساکن خوزستان است و از آن شاخه و عشیره‌های بسیار منشعب شده‌اند.<ref>قبایل و عشایر عرب خوزستان، ص38-39.</ref>  

امروز افراد وابسته به بنی‌تمیم در مناطق گوناگون جهان از ایران تا شمال [[افریقا]] پراکنده‌اند؛ اما به صورت طوایف شناخته شده بیشتر در استان نجد و [[جبل شمر|جبل شَمَّر]] [[عربستان سعودی]] سکونت دارند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص122، 132، 136.</ref> بیشتر خاندان‌ها و طوایف بنی‌تمیم در عربستان، خود را متعلق به سه بطنِ حنظلة بن مالک بن زید مناة بن تمیم، سعد بن زید مناة، و عمرو بن تمیم می‌دانند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص122؛ انساب الاشراف، ج12، ص363.</ref>  

با توجه به مشترک بودن جد بنی‌تمیم و قریش که عنوان بنی‌خندف، همسر الیاس بن نزار، بر همه آن‌ها صدق می‌کرد،<ref>التنبیه و الاشراف، ص175؛ السیرة النبویه، ج‏1، ص75؛ تاریخ طبری، ج‏4، ص497.</ref> به این نسب افتخار می‌ورزیدند<ref>الانساب، ج‏1، ص52.</ref> و از حمایت قریش نیز برخوردار بودند؛ چنان‌که در [[یوم القصیبه|یوم القُصَیبه]] برخی قریش به حمایت از تیره بنی‌سعد بن تمیم در برابر غارت بدویان برخاستند.<ref>المنمق، ص354.</ref>  

از رهگذر همین نسب، آن‌ها که از پست‌ترین طبقات خندف بودند، از خوانی که میان قبایل بنی‌خندف برای فقیرانشان گسترده می‌شد، بهره می‌بردند. به روایتی در رخداد [[یوم جبله]] (571م.)<ref>المنتظم، ج‏2، ص259؛ المفصل، ج10، ص52.</ref> آن‌گاه که با تخلف قیس از پذیرایی تمیمیان روبه‌رو شدند، به پیکار برخاستند.<ref>الکامل، ج‏1، ص586.</ref>  

[[حنظلة بن ربیع تمیمی]] نیز<ref>الطبقات، ج6، ص123.</ref> از نویسندگان رسول خدا بود. وی مکاتبات رسول خدا(ص) با سران سرزمین‌ها را می‌نوشت.<ref>التنبیه و الاشراف، ص246؛ الانساب، ج1، ص254؛ البدایة و النهایه، ج5، ص342.</ref> او در روزگار [[ابوبکر]] نیز مقام نویسندگی داشت.<ref>تاریخ طبری، ج6، ص179.</ref>  

از شرکت آن‌ها در فتح اصطخر، از شهرهای فارس<ref>تاریخ الاسلام، ج3، ص326؛ تاریخ طبری، ج2، ص170.</ref> و خراسان<ref>فتوح البلدان، ص390-394.</ref> یاد شده است.

یعلی بن امیه تمیمی‌ کارگزار [[خلیفه دوم]] در [[صنعا]] بود<ref>تاریخ یعقوبی، ج‏2، ص157.</ref> و تا پایان عصر [[عثمان]] نیز به کار خود ادامه داد<ref>تاریخ طبری، ج4، ص251-252.</ref> و پس از قتل این خلیفه به سپاه جمل پیوست و بخشی از هزینه رورویایی با [[امام علی(ع)]] را تامین کرد و در [[نبرد جمل]] کشته شد.<ref>الاستیعاب، ج4، ص1586-1587.</ref> وی نخستین کسی بود که تاریخ هجری را در یمن بنا نهاد.<ref>تاریخ طبری، ج2، ص390؛ سبل الهدی، ج12، ص37.</ref>  

در نبرد جمل (36ق.) بسیاری از تیره بنی‌حنظله به تحریک [[طلحه]] و [[زبیر]] به سپاه [[عایشه]] پیوستند؛ اما بنی‌یربوع همگی بر طاعت علی(ع) وفادار ماندند.<ref>الفتوح، ج2، ص488؛ شرح نهج البلاغه، ج9، ص320.</ref> در این نبرد، بخش بزرگ‌تر تمیم کوفه با رای احنف بن قیس که بزرگ تمیم بصره بود، پس از رایزنی با امام علی(ع) از نبرد کناره‌گیری کردند.<ref>الجمل، ص158، 207-208، 224.</ref>  

پس از [[نبرد نهروان]]، برخی از بنی‌حنظله از فرمان امام علی(ع) بیرون رفتند و رهبری گروهی از خوارج را به دست گرفتند. از این گروه، می‌توان از [[حرقوص بن زهیر|حْرقوص بن زُهیر]]، [[مسعر بن فدکی]]،<ref>خوارج تندیس فتنه، ص138-111.</ref> [[عروة بن ادیه|عُروة بن اُدَیه]] و [[شبث بن ربعی|شَبَث بن رِبْعی]] نام برد.<ref>جمهرة النسب، ص217، 225-226؛ جمهرة انساب العرب، ص223، 225.</ref>  

از میان بنی‌تمیم کسانی چون [[معقل بن قیس ریاحی]]<ref>تاریخ خلیفه، ص121.</ref> و [[خلید بن قرّه یربوعی]]<ref>تاریخ طبری، ج5، ص93؛ الکامل، ج3، ص351.</ref> از کارگزاران علی(ع) به ترتیب صاحب شرطه و حکمران امام در خراسان<ref>تاریخ طبری، ج4، ص558.</ref> بودند.

پس از شهادت امام، معقل بن قیس ریاحی و [[جاریة بن قدامه سعدی]] در گرفتن بیعت از مردم برای [[امام حسن(ع)]] نقش داشتند.<ref>انساب الاشراف، ج3، ص35-33.</ref> [[اصبغ بن نباته حنظلی]]<ref>رجال الطوسی، ج1، ص69.</ref> هم از یاران ویژه امام علی(ع) و راوی حدیث او بود.<ref>رجال الطوسی، ص57.</ref>  

[[احنف بن قیس سعدی]]<ref>الاخبار الطوال، ص231.</ref> و [[مسعود بن عمرو]] دو تن از سران تمیمی بصره، نامه‌های [[امام حسین(ع)]]<ref>الفتوح، ج5، ص37.</ref> را در قیام عاشورا به سال 60 ق. با مضمون بیان حقانیت اهل بیت: و دعوت از سران بصره برای حمایت و پشتیبانی از حرکت ایشان<ref>مقتل الحسین، ص48-49.</ref> دریافت کردند.

احنف که سیاست‌های اهل بیت از جمله دوری از نیرنگ و حیله و بی‌تمایلی به ثروت را نمی‌پسندید، از حمایت امام و پاسخ به نامه‌ وی خودداری کرد.<ref>عیون الاخبار، ج1، ص311.</ref> اما مسعود بن عمرو در واکنش به نامه امام، نه تنها به حمایت از اهل بیت: و سرزنش احنف بن قیس و دیگر سران بصره پرداخت<ref>نفس المهموم، ص81-82.</ref> بلکه طوایف بنی‌حنظله و بنی‌سعد تمیم<ref>جلاء العیون، ص609-610.</ref> و بنی‌عامر را برای مشورت و پاسخ‌گویی و حمایت از امام گرد آورد و حمایت آن‌ها را به امام اعلام کرد.<ref>اللهوف، ص26؛ بحار الانوار، ج‏44، ص337.</ref>  

در روز عاشورا برخی تمیمیان میان سپاهیان [[عمر سعد]] حضور یافتند و کسانی چون [[زرعة بن شریک]]،<ref>تاریخ طبری، ج5، ص453؛ البدء و التاریخ، ج6، ص11.</ref> [[عمر طهوی]]،<ref>البدایة و النهایه، ج8، ص170-171.</ref> [[جویریة بن بدر]]<ref>تاریخ طبری، ج5، ص393.</ref> و [[حصین تمیمی]]<ref>تاریخ طبری، ج4، ص499.</ref> در شهادت امام حسین(ع) مشارکت داشتند.

در برابر، [[حرّ بن یزید ریاحی]]<ref>تاریخ طبری، ج5، ص422، 430، 453، 468.</ref> و شماری دیگر از بنی‌تمیم در زمره یاران امام حسین(ع) و از [[شهدای کربلا]] بودند. [[شعبة بن حنظه]]،<ref>الفتوح، ج5، ص105-106؛ جلاء العیون، ص660.</ref> [[ابوعمرو نهشلی]]،<ref>تاریخ طبری، ج5، ص105-106.</ref> [[شبیب بن عبدالله نهشلی]]،<ref>رجال الطوسی، ص101.</ref> و [[حجاج بن زید]]، سفیر امام حسین(ع) به بصره، از آن جمله هستند.<ref>انصار الحسین، ص82.</ref>  

از آن‌جا که تمیمی‌ها با فرماندهی احنف بن قیس در فتوحات خراسان نقش گسترده داشتند<ref>الفتوح، ج2، ص337، 340.</ref> و این منطقه از لحاظ اداری تابع بصره بود، نزاع‌های سخت قبیله‌ای همچون بصره، نخست میان تمیم و ربیعه و‌ اندکی بعد، میان تمیم و ازد، از اواخر دوره [[معاویه]] تا پایان دوره اموی در مناطق خراسان ادامه داشت.

چند تن از سران خوارج مانند [[عبدالله بن اباض]]، رهبر فرقه اباضیه، و [[عبدالله بن صفار]]، رئیس [[صفریه]]، از بنومُقاعِس<ref>تاریخ طبری، ج5، ص567-569؛ جمهرة النسب، ص236.</ref> و [[برک بن عبدالله|بَرْک بن عبدالله]]، ضارب معاویه در شب نوزدهم [[رمضان]] سال 40ق. از بنی‌تمیم بودند.<ref>جمهرة النسب، ص236؛ انساب الاشراف، ج3، ص251.</ref>  

پرستش رب النوع‌هایی مانند خورشید و ستاره‌ها<ref>المحبر، ص316؛ المفصل، ج8، ص119.</ref> نزد آنان دیده می‌شد و نیز [[دین زرتشت]] و [[مسیحیت]] با توجه به همجواری و مناسبات ایشان با ایران و قبایلی مانند تغلب، میان تمیم پیروانی داشت.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص92-93؛ المفصل، ج8، ص119.</ref>  

وجود شمار‌ اندکی از تمیمی‌ها یا حُلَفای آنان مانند [[واقد بن عبدالله]] و [[خباب بن ارت|خَبّاب بن اَرَت]] که در هجرت به یثرب<ref>المحبر، ص73؛ البدء و التاریخ، ج4، ص146.</ref> و نبردهای [[نبرد بدر|بدر]] و [[نبرد احد|احد]]<ref>الطبقات، ج3، ص122؛ البدایة و النهایه، ج3، ص249.</ref> شرکت داشتند.

اسماء دختر سلامه دارمی، زینب دختر حارث بن خالد و دو خواهرش عایشه و فاطمه، و امّ‌حبیب دختر سعید بن یربوع<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص97.</ref> را در ردیف مسلمانانِ نخست، باید حاصل کوشش‌های فردی و بی‌ارتباط با گرایش گروهی بنی‌تمیم دانست؛ چنان‌که میان [[مشرکان]] هم افرادی وابسته به بنی‌تمیم یافت می‌شدند.

واقد بن عبدالله پیش از [[فتح مکه]] (8ق.) مسلمان شد و در سریه «[[سریه نخله|نخله]]» فردی را در ماه حرام به قتل رساند و آیه 217 [[سوره بقره]] در شانش نازل شد.<ref>اسباب النزول، ص71.</ref> آیه 52 [[سوره انعام]] نیز در شان فردی از بنی‌تمیم نازل گشت.<ref>اسباب النزول، ص220.</ref>  

وفد تمیم از نخستین وفدهایی بود که در این سال با حضور در مدینه با پیامبر بیعت کردند. در این هیات بسیاری از بزرگان و مشاهیر بنی‌تمیم مانند [[قیس بن عاصم منقری|قیس بن عاصمِ منقری]]، [[اقرع بن حابس]]،<ref>الطبقات، ج2، ص153-156؛ الاصابه، ج2، ص454؛ تاریخ خلیفه، ص45.</ref> [[عطارد بن حاجب|عطارد بن حاجب بن زراره]]، و زبرقان بن بدر حضور داشتند.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص115.</ref>  

مالک بن نویره از بنی‌یربوع بن حنظله، از دادن صدقه تیره خود به ابوبکر خودداری نمود<ref>الرده، ص103-104.</ref> که پیامد آن، کشته شدنش به دست [[خالد بن ولید]] بود. خالد همان روز با همسر مالک هم‌بستر شد.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص276-280.</ref> این کار مورد اعتراض عمر قرار گرفت و وی خواستار اجرای حد زنا بر خالد گشت.<ref>تاریخ طبری، ج‏3، ص278؛ البدایة و النهایه، ج‏6، ص322.</ref>  

[[محمد بن تمیم نهشلی]] از اصحاب [[امام کاظم(ع)]]،<ref>رجال النجاشی، ص365؛ رجال ابن‌داود، ص166.</ref> [[هیثم بن عروه کوفی]] از اصحاب [[امام صادق(ع)]]،<ref>رجال النجاشی، ص437.</ref> [[غیاث بن ابراهیم]] از اصحاب امام صادق و امام کاظم(ع)،<ref>رجال النجاشی، ص305.</ref> [[دارم بن قبیصه دارمی]]<ref>رجال النجاشی، ص162.</ref> و [[عمرو بن مسلم]] و [[ابونجران]] از یاران امام کاظم(ع) و پسرش [[عبدالرحمن بن ابی‌نجران]] از اصحاب [[امام رضا(ع)]].<ref>رجال النجاشی، ص235.</ref>  

بنی‌تمیم شاعران و سخنورانی سرآمد داشت<ref>راه‌های نفوذ فارسی، ص113-117.</ref> از جمله شاعران عصر جاهلی<ref>الاغانی، ج8، ص443.</ref> مانند اوس بن حجر، اسود بن یعْفُر دارمی ندیم نعمان بن منذر، عَدِی بن زید عبادی،<ref>الشعر و الشعراء، ج1، ص9، 165.</ref> عَمرو بن اَهْتَم تمیمی.<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص266.</ref>  

و از شاعران دوره اسلامی، جریر بن عطیة بن حذیفه (خطفی)<ref>وفیات الاعیان، ج1، ص321.</ref> که گرایش ضد شیعی او از مدح خلفای اموی پیدا است،<ref>شرح دیوان جریر، ص7-8.</ref> هَمّام بن غالب بن صعصعه مشهور به [[فرزدق]]، [[روبة بن عجّاج|روبَة بن عَجّاج]] (م. 145ق)، [[ابوالفوارس]] سعد بن محمد بن سعد مشهور به حَیصَ بَیص، و [[خداش بن بشر]] مشهور به بَعِیث<ref>انساب الاشراف، ج12، ص115؛ قبیلة تمیم عبر العصور، ص67-676، 678-687، 690-692، 726-728.</ref>

از فرزندان اُسَید بن عمرو<ref>جمهرة انساب العرب، ص207.</ref> کسانی شهرت یافتند، همچون اوس بن حجر شاعر مشهور و اکثم بن صیفی که از حکیمان عرب در دوره پیش از اسلام شمرده شده است.<ref>نشوة الطرب، ص424.</ref>  

اقرع بن حابس دارای مقام داوری<ref>النقایص، جریر و فرزدق، ج1، ص437-438.</ref> و فرزدق، شاعر مشهور، از شاخه بنومجاشع بن دارم، از جمله آن‌ها به شمار می‌روند.<ref>انساب الاشراف، ج12، ص57 به بعد؛ النسب، ص234؛ جمهرة انساب العرب، ص230.</ref>  

امر [[اجازه]] (جلوداری حاجیان در کوچ به سوی [[عرفات]] و [[منا]] و [[رمی جمرات]])<ref>تاریخ طبری، ج‏2، ص257.</ref> نخست در دست خاندان صوفه از بنی‌تمیم بود و سپس در دست خاندان‌هایی دیگر از بنی‌تمیم مانند [[بنی‌عطارد بن عوف]] و [[آل کرب]] قرار گرفت.<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص256-257؛ انساب الاشراف، ج12، ص8، 362؛ جمهرة انساب العرب، ص219.</ref>  

برخی منابع [[اضبط بن قریع تمیمی]] را از متولیان کعبه برشمرده‌اند.<ref>المحبر، ص182؛ شفاء الغرام، ج، 2، ص36.</ref> آورده‌اند که او پس از [[بنی‌جمان بن سعد تمیمی]]،<ref>اخبار مکه، ج5، ص152؛ شفاء الغرام، ج2، ص36.</ref> تولیت خانه خدا را بر عهده گرفت و پس از او این مقام به تیره‌ای دیگر از بنی‌تمیم یعنی بنی‌حنظلة بن دارم رسید.<ref>اخبار مکه، ج5، ص152؛ شفاء الغرام، ج2، ص36.</ref>  

[[بلاذری]] نیز گفته است که او موسم و افاضه (دستور کوچ حاجیان از عرفات برای وقوف در [[مشعرالحرام]])<ref>جامع البیان، ج2، ص398-400.</ref> را سرپرستی می‌کرده است.<ref>انساب الاشراف، ج12، ص363.</ref>  

بنی‌تمیم در [[مناسک حج]]، تلبیه‌ای ویژه به این صورت داشتند: «لبَّیک اللهم لبَّیک، لبَّیک لبَّیک عن تمیم، قد تراها قد اخلقت ثیابها و اثواب من وراءها و اخلصت لربها دعاءها»<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص255.</ref>

برخی تیره‌های بنی‌تمیم در مناسک حج به [[آیین حمس|آیین حُمس]] پایبند بودند<ref>قبائل بنی‌تمیم و دورهم فی التاریخ العربی، ص105-107.</ref> و در حج خود، تنها در لباس‏‌های نو یا لباس مردم مکه به [[طواف]] می‌‏پرداختند و خوش نداشتند که طواف را با لباس‌‏هایی که معصیت در آن‌ها انجام گرفته، به جا آورند.