استقبال حاجی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
(اصلاح نویسه‌های عربی، اصلاح فاصلهٔ مجازی، اصلاح ارقام، اصلاح سجاوندی)
خط ۱: خط ۱:
'''استقبال''' به معنای آمدن به پیشواز حاجی به هنگام بازگشت به شهر و دیار خود است. استقبال همچنین شامل پیشواز اهل حجاز از زائران به هنگام ورود آنان به مکه و مدینه است. استقبال از حاجی، رسمی کهن در بین مسلمانان بوده است که در سرزمین‌های مختلف با آیین‌های محلی آمیخته شده و شکل مخصوص به خود را یافته است. از نظر فقهی نیز استقبال از حاجیان از مستحبات به شمار آمده است.
'''استقبال''' به معنای آمدن به پیشواز حاجی به هنگام بازگشت به شهر و دیار خود است. استقبال همچنین شامل پیشواز اهل حجاز از زائران به هنگام ورود آنان به مکه و مدینه است. استقبال از حاجی، رسمی کهن در بین مسلمانان بوده است که در سرزمین‌های مختلف با آیین‌های محلی آمیخته شده و شکل مخصوص به خود را یافته است. از نظر فقهی نیز استقبال از حاجیان از مستحبات به شمار آمده است.
==واژه==
استقبال از ريشه «ق ـ ب ـ ل» به معناي روي آوردن<ref>. العين، ج5، ص166، «قبل».</ref>، روبه‌رو شدن<ref>. لسان العرب، ج11، ص538، «قبل».</ref>، پيشداشت<ref>. مفردات، ص391، «قبل».</ref> براي خوشامدگويي به مهمان يا مسافر تا مسافتي در مسير آمدن او، پيش ‌رفتن، پيشواز رفتن<ref>. فرهنگ فشرده سخن، ج1، ص137، «استقبال».</ref> و متضاد بدرقه است.<ref>. لغت‌نامه، ج2، ص1840، «استقبال».</ref> در پيشواز اين مفهوم نهفته که استقبال شونده به محل سکونت و وطن خود نرسيده و در خانه خود اقامت نکرده است.
==پیشینه اسلامی==
استقبال از مسافران در ميان مردم گوناگون، عرفي رايج بوده و از آداب اسلامي و سيره رسول خدا(ص) است.<ref>. المعجم الکبير، ج2، ص108؛ اعلام الوري، ج1، ص210؛ وسائل الشيعه، ج12، ص226.</ref> در‌ گزارشي، به استقبال پيامبر گرامي(ص) از جعفر طيار، هنگام بازگشت او از حبشه، اشاره شده است.<ref>. الخصال، ص484؛ اعلام الوري، ج1، ص210؛ وسائل الشيعه، ج8، ص226.</ref> بر پايه گزارشي ديگر، پيامبر همراه مهاجران و انصار در بازگشت مجاهدان از سريه‌ها، به استقبال آنان مي‌رفتند.<ref>. مستدرك الوسائل، ج8، ص207؛ تاريخ معالم المدينه، ص217.</ref> مردم مدينه نيز از پيامبر گرامي9 و سپاهيان اسلام هنگام بازگشت از برخي غزوه‌ها، در ورودي شهر استقبال مي‌کردند.<ref>. السيرة النبويه، ج4، ص41؛ امتاع الاسماع، ج8، ص393؛ سبل الهدي، ج4، ص64؛ ج10، ص320.</ref> تنگه‌هاي ورودي مدينه که «ثنيّة الوداع» خوانده مي‌شد، مکان استقبال و بدرقه مسافران و مجاهدان در آغاز اسلام بود.<ref>. فتح الباري، ج8، ص98؛ الدر الثمين، ص123-128.</ref>


==جنبه فقهی==
== واژه ==
استقبال از مسافر، در زمره ضروريات عرفي است. به فتواي شماري از مراجع، بيرون رفتن از مسجد در حال اعتکاف براي استقبال از مسافر جايز است.<ref>. تحرير الوسيله، ج1، ص307.</ref> مسلمانان به اين کار به منزله يکي از سنن و آداب اسلامي اهتمام داشته‌اند. در هجرت نبوي، مردم يثرب براي استقبال از پيامبر چندين روز به قبا در بيرون شهر رفتند تا آن‌گاه که به ديدار ايشان توفيق يافتند.<ref>. وفاء الوفاء، ج1، ص191.</ref> گزارش‌هايي نيز از سيره مردم در استقبال از اهل بيت در دست است؛ مانند استقبال از امام علي(ع).<ref>. وقعة صفين، ص144.</ref>
استقبال از ریشه «ق ـ ب ـ ل» به معنای روی آوردن،<ref>. العین، ج5، ص166، «قبل».</ref> روبه‌رو شدن،<ref>. لسان العرب، ج11، ص538، «قبل».</ref> پیشداشت<ref>. مفردات، ص391، «قبل».</ref> برای خوشامدگویی به مهمان یا مسافر تا مسافتی در مسیر آمدن او، پیش رفتن، پیشواز رفتن<ref>. فرهنگ فشرده سخن، ج1، ص137، «استقبال».</ref> و متضاد بدرقه است.<ref>. لغت‌نامه، ج2، ص1840، «استقبال».</ref> در پیشواز این مفهوم نهفته که استقبال شونده به محل سکونت و وطن خود نرسیده و در خانه خود اقامت نکرده است.


پيشواز حج‌گزاران هم مشمول ادله عام رجحان استقبال از مسافران است و هم به صورت ويژه تأييد شده است. در روايتي پيامبر گرامي سفارش کرده است: پيش از ورود حاجي به خانه‌اش او را ديدار کرده، بر او سلام و با او مصافحه نماييد و از وي بخواهيد تا براي شما آمرزش جويد؛ زيرا او خود آمرزيده است.<ref>. السيرة النبويه، ج1، ص493؛ تاريخ يعقوبي، ج2، ص41.</ref> امام سجاد(ع) مردم را به شتافتن براي سلام دادن به حج‌گزاران و مصافحه و تکريم آنان دعوت مي‌کرد تا در پاداش حاجيان سهيم گردند.<ref>. من لا يحضره الفقيه، ج2، ص228؛ الكافي، ج4، ص264.</ref> در روايت‌هايي گرامي داشتن حاجيان و عمره‌‌گزاران، لازم شمرده شده است.<ref>. من لا يحضره الفقيه، ج2، ص228؛ وسائل الشيعه، ج11، ص446.</ref> بر پايه حديثي از امام صادق(ع) ثواب مُعانقه با حج‌گزاري که هنوز غبار سفر بر چهره دارد، همانند پاداش استلام حجرالاسود است.<ref>. ثواب الاعمال، ص50؛ مکارم الاخلاق، ص261.</ref> بر پايه روايتي، جبرئيل و گروهي از فرشتگان پس از اتمام حج آدم(ع) در سرزمين ابطح يا رَدم از او استقبال کردند و حج‌ گزاردنش را به او تبريک گفتند.<ref>. اخبار مکه، ج1، ص20؛ من لا يحضره الفقيه، ج2، ص230؛ وسائل الشيعه، ج11، ص99-100.</ref> در روايت‌هايي، حاجيان و عمره‌‌گزاران در زمره مهمانان خدا دانسته شده‌اند.<ref>. وسائل الشيعه، ج11، ص446.</ref>
== پیشینه اسلامی ==
استقبال از مسافران در میان مردم گوناگون، عرفی رایج بوده و از آداب اسلامی و سیره رسول خدا (ص) است.<ref>. المعجم الکبیر، ج2، ص108؛ اعلام الوری، ج1، ص210؛ وسائل الشیعه، ج12، ص226.</ref> در گزارشی، به استقبال پیامبر گرامی (ص) از جعفر طیار، هنگام بازگشت او از حبشه، اشاره شده است.<ref>. الخصال، ص484؛ اعلام الوری، ج1، ص210؛ وسائل الشیعه، ج8، ص226.</ref> بر پایه گزارشی دیگر، پیامبر همراه مهاجران و انصار در بازگشت مجاهدان از سریه‌ها، به استقبال آنان می‌رفتند.<ref>. مستدرک الوسائل، ج8، ص207؛ تاریخ معالم المدینه، ص217.</ref> مردم مدینه نیز از پیامبر گرامی۹ و سپاهیان اسلام هنگام بازگشت از برخی غزوه‌ها، در ورودی شهر استقبال می‌کردند.<ref>. السیرة النبویه، ج4، ص41؛ امتاع الاسماع، ج8، ص393؛ سبل الهدی، ج4، ص64؛ ج10، ص320.</ref> تنگه‌های ورودی مدینه که «ثنیّة الوداع» خوانده می‌شد، مکان استقبال و بدرقه مسافران و مجاهدان در آغاز اسلام بود.<ref>. فتح الباری، ج8، ص98؛ الدر الثمین، ص123-128.</ref>


==هدف==
== جنبه فقهی ==
تکريم حج‌گزار که در راه رضاي حق با تحمل سختي‌هاي فراوان و هزينه کردن مال و دوري از وطن به حج رفته؛ دستيابي به پاداش اخروي؛ و بهره گرفتن از پاداش حج‌گزار، از مهم‌ترين اهداف اين استقبال به‌ شمار مي‌آيند.<ref>. الکافي، ج4، ص264.</ref> بهره‌وري از معنويت و نورانيت حاجي و برخورداري از دعاي خير او نيز در زمره اين اهداف است. شايد از همين رو است که در شماري از روايت‌هاي پيش‌گفته، ديدار حاجي پيش از ورود به خانه تا هنگامي که هنوز غبار سفر بر چهره دارد، سفارش شده تا ديدار با او هنگامي انجام گيرد که هنوز گناهي نکرده و همچنان آمرزيده است و نور حج بر سيماي خود دارد. با توجه به مضامين روايات، برخي استقبال را سنتي حسنه و کاري مستحب شمرده‌اند.<ref>. حج در انديشه اسلامي، ص62.</ref>
استقبال از مسافر، در زمره ضروریات عرفی است. به فتوای شماری از مراجع، بیرون رفتن از مسجد در حال اعتکاف برای استقبال از مسافر جایز است.<ref>. تحریر الوسیله، ج1، ص307.</ref> مسلمانان به این کار به منزله یکی از سنن و آداب اسلامی اهتمام داشته‌اند. در هجرت نبوی، مردم یثرب برای استقبال از پیامبر چندین روز به قبا در بیرون شهر رفتند تا آن‌گاه که به دیدار ایشان توفیق یافتند.<ref>. وفاء الوفاء، ج1، ص191.</ref> گزارش‌هایی نیز از سیره مردم در استقبال از اهل بیت در دست است؛ مانند استقبال از امام علی (ع).<ref>. وقعة صفین، ص144.</ref>
==استقبال از حاجي در ايران==
در ميان مسلمانان بسياري از آيين‌هاي استقبال مشترک هستند؛ اما به فراخور فرهنگ و آداب ملل مختلف، تفاوت‌هايي نيز دارند. يکي از آداب پيشواز، بيرون رفتن از شهر يا روستا است. استقبال‌‌کنندگان در فاصله چند صد متري تا چند کيلومتري محل سکونت حاجي، به تناسب شأن و جايگاه اجتماعي او، رسيدنش را انتظار مي‌کشند.  


در مناطق گوناگون ايران، اقوام و آشنايان نزديک در ايستگاه‌هاي پرواز به استقبال حاجي رفته، گاه مسافت‌هاي طولاني را براي رسيدن به فرودگاه مي‌پيمايند. در برخي مناطق، چند روز پيش از بازگشت حاجي، شماري از نزديکان او به تهران آمده، پس از ديدار با حاجي، يکي از جوانان همراه نشانه‌اي همچون عرقچين يا عمامه او، زودتر به شهر بازمي‌گردد و خبر بازگشت و سلامت وي را به خانواده او مي‌دهد و پاداش مي‌گيرد.<ref>. مجموعه مقالات، ج2، ص1084.</ref>  
پیشواز حج‌گزاران هم مشمول ادله عام رجحان استقبال از مسافران است و هم به صورت ویژه تأیید شده است. در روایتی پیامبر گرامی سفارش کرده است: پیش از ورود حاجی به خانه‌اش او را دیدار کرده، بر او سلام و با او مصافحه نمایید و از وی بخواهید تا برای شما آمرزش جوید؛ زیرا او خود آمرزیده است.<ref>. السیرة النبویه، ج1، ص493؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص41.</ref> امام سجاد (ع) مردم را به شتافتن برای سلام دادن به حج‌گزاران و مصافحه و تکریم آنان دعوت می‌کرد تا در پاداش حاجیان سهیم گردند.<ref>. من لا یحضره الفقیه، ج2، ص228؛ الکافی، ج4، ص264.</ref> در روایت‌هایی گرامی داشتن حاجیان و عمره‌گزاران، لازم شمرده شده است.<ref>. من لا یحضره الفقیه، ج2، ص228؛ وسائل الشیعه، ج11، ص446.</ref> بر پایه حدیثی از امام صادق (ع) ثواب مُعانقه با حج‌گزاری که هنوز غبار سفر بر چهره دارد، همانند پاداش استلام حجرالاسود است.<ref>. ثواب الاعمال، ص50؛ مکارم الاخلاق، ص261.</ref> بر پایه روایتی، جبرئیل و گروهی از فرشتگان پس از اتمام حج آدم (ع) در سرزمین ابطح یا رَدم از او استقبال کردند و حج گزاردنش را به او تبریک گفتند.<ref>. اخبار مکه، ج1، ص20؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص230؛ وسائل الشیعه، ج11، ص99-100.</ref> در روایت‌هایی، حاجیان و عمره‌گزاران در زمره مهمانان خدا دانسته شده‌اند.<ref>. وسائل الشیعه، ج11، ص446.</ref>


عطرافشاني با عود و عنبر و اسپند، آب‌پاشي کوچه‌ها، قرائت قرآن، نصب پارچه‌نوشته‌هايي با مضمون آرزوي قبولي حج و خوشامدگويي از جانب اعضاي خانواده و دوستان و آشنايان، از آدابي هستند که کم و بيش در همه جا انجام مي‌شود. در بعضي از شهرها نخل‌ها يا کوچه‌ها را با شاخ و برگ درختان تزيين مي‌کنند يا داربست‌هاي چوبي در کوچه و خيابان نصب مي‌نمايند که طاق نصرت خوانده مي‌شوند و معمولاً با قالي و گل و آيينه و قرآن زينت مي‌يابند.
== هدف ==
تکریم حج‌گزار که در راه رضای حق با تحمل سختی‌های فراوان و هزینه کردن مال و دوری از وطن به حج رفته؛ دستیابی به پاداش اخروی؛ و بهره گرفتن از پاداش حج‌گزار، از مهم‌ترین اهداف این استقبال به شمار می‌آیند.<ref>. الکافی، ج4، ص264.</ref> بهره‌وری از معنویت و نورانیت حاجی و برخورداری از دعای خیر او نیز در زمره این اهداف است. شاید از همین رو است که در شماری از روایت‌های پیش‌گفته، دیدار حاجی پیش از ورود به خانه تا هنگامی که هنوز غبار سفر بر چهره دارد، سفارش شده تا دیدار با او هنگامی انجام گیرد که هنوز گناهی نکرده و همچنان آمرزیده است و نور حج بر سیمای خود دارد. با توجه به مضامین روایات، برخی استقبال را سنتی حسنه و کاری مستحب شمرده‌اند.<ref>. حج در اندیشه اسلامی، ص62.</ref>


قرباني کردن گوسفند و گاو و شتر به شکرانه بازگشت حاجي و هم‌هنگام با پيشواز او در مناطق گوناگون ايران رواج دارد. در مناطقي از آذربايجان، به نشانه شادماني، گوسفندان آماده ذبح را با حنا تزيين مي‌کنند.
== استقبال از حاجی در ایران ==
در میان مسلمانان بسیاری از آیین‌های استقبال مشترک هستند؛ اما به فراخور فرهنگ و آداب ملل مختلف، تفاوت‌هایی نیز دارند. یکی از آداب پیشواز، بیرون رفتن از شهر یا روستا است. استقبال‌کنندگان در فاصله چند صد متری تا چند کیلومتری محل سکونت حاجی، به تناسب شأن و جایگاه اجتماعی او، رسیدنش را انتظار می‌کشند.


پذيرايي از مهمانان با آب زمزم، خرماي مدينه، شربت و شيريني و اطعام آنان نيز از آيين استقبال ايرانيان است. در اين مراسم، حاجي با اهداي سوغاتي که از آن‌جا آورده، به خويشان و نزديکان يادآوري مي‌کند که در سفر به ياد آنان بوده است. در بسياري از شهرها، حاجي تا سه روز، يک هفته و حتي يک ماه در منزل «جلوس» دارد و از کساني که براي تبريک و خوشامدگويي به منزل او مي‌آيند، پذيرايي مي‌کند.<ref>. مجموعه مقالات، ج2، ص1084.</ref>
در مناطق گوناگون ایران، اقوام و آشنایان نزدیک در ایستگاه‌های پرواز به استقبال حاجی رفته، گاه مسافت‌های طولانی را برای رسیدن به فرودگاه می‌پیمایند. در برخی مناطق، چند روز پیش از بازگشت حاجی، شماری از نزدیکان او به تهران آمده، پس از دیدار با حاجی، یکی از جوانان همراه نشانه‌ای همچون عرقچین یا عمامه او، زودتر به شهر بازمی‌گردد و خبر بازگشت و سلامت وی را به خانواده او می‌دهد و پاداش می‌گیرد.<ref>. مجموعه مقالات، ج2، ص1084.</ref>


===چاووشی خوانی===
عطرافشانی با عود و عنبر و اسپند، آب‌پاشی کوچه‌ها، قرائت قرآن، نصب پارچه‌نوشته‌هایی با مضمون آرزوی قبولی حج و خوشامدگویی از جانب اعضای خانواده و دوستان و آشنایان، از آدابی هستند که کم و بیش در همه جا انجام می‌شود. در بعضی از شهرها نخل‌ها یا کوچه‌ها را با شاخ و برگ درختان تزیین می‌کنند یا داربست‌های چوبی در کوچه و خیابان نصب می‌نمایند که طاق نصرت خوانده می‌شوند و معمولاً با قالی و گل و آیینه و قرآن زینت می‌یابند.
 
قربانی کردن گوسفند و گاو و شتر به شکرانه بازگشت حاجی و هم‌هنگام با پیشواز او در مناطق گوناگون ایران رواج دارد. در مناطقی از آذربایجان، به نشانه شادمانی، گوسفندان آماده ذبح را با حنا تزیین می‌کنند.
 
پذیرایی از مهمانان با آب زمزم، خرمای مدینه، شربت و شیرینی و اطعام آنان نیز از آیین استقبال ایرانیان است. در این مراسم، حاجی با اهدای سوغاتی که از آن‌جا آورده، به خویشان و نزدیکان یادآوری می‌کند که در سفر به یاد آنان بوده است. در بسیاری از شهرها، حاجی تا سه روز، یک هفته و حتی یک ماه در منزل «جلوس» دارد و از کسانی که برای تبریک و خوشامدگویی به منزل او می‌آیند، پذیرایی می‌کند.<ref>. مجموعه مقالات، ج2، ص1084.</ref>
 
=== چاووشی خوانی ===
{{اصلی|چاووشی}}
{{اصلی|چاووشی}}
چاووش‌خواني از ديگر آداب استقبال از حاجيان و زائران است. چاووش‌خوانان نقشي ويژه و خاطره‌انگيز دارند. آن‌ها اشعاري در تهييج مردم به سفرهاي زيارتي و فراهم کردن اسباب و لوازم سفر مي‌خوانند. آنان در پيشواز حاجيان، از جانب زائران، اشعاري براي استقبال‌‌کنندگان مي‌خوانند که از بازگشت ايشان به وطن و نيابتشان از مردم در زيارت، حکايت دارد. از جمله مي‌توان به اين نمونه‌ها اشاره کرد:
چاووش‌خوانی از دیگر آداب استقبال از حاجیان و زائران است. چاووش‌خوانان نقشی ویژه و خاطره‌انگیز دارند. آن‌ها اشعاری در تهییج مردم به سفرهای زیارتی و فراهم کردن اسباب و لوازم سفر می‌خوانند. آنان در پیشواز حاجیان، از جانب زائران، اشعاری برای استقبال‌کنندگان می‌خوانند که از بازگشت ایشان به وطن و نیابتشان از مردم در زیارت، حکایت دارد. از جمله می‌توان به این نمونه‌ها اشاره کرد:
{{شعر
{{شعر
|تراز=<!--وسط، چپ، راست-->
|تراز=<!--وسط، چپ، راست-->
|خط اول=
|خط اول=
|حاجيان از حرم امن خدا آمده‌اند|شادمان در وطن از سعي و صفا آمده‌اند|شکر بسيار خدا را که به ايران عزيز|حاجيان از حرم امن خدا آمده‌اند|تک مصرع=
|حاجیان از حرم امن خدا آمده‌اند|شادمان در وطن از سعی و صفا آمده‌اند|شکر بسیار خدا را که به ایران عزیز|حاجیان از حرم امن خدا آمده‌اند|تک مصرع=
|ترجمه=
|ترجمه=
}}
}}


{{شعر
{{شعر
|تراز=<!--وسط، چپ ، راست-->
|تراز=<!--وسط، چپ، راست-->
|خط اول=
|خط اول=
|آمدند از راه حج و رويشان دارد شرف|از طواف كعبه و پيغمبر و شاه نجف|تک مصرع=
|آمدند از راه حج و رویشان دارد شرف|از طواف کعبه و پیغمبر و شاه نجف|تک مصرع=
|ترجمه=
|ترجمه=
}}
}}


معمولاً در ميان هر دوبيتي که خوانده مي‌شود، همراهان اشعاري از اين‌گونه مي‌خوانند و با صداي بلند صلوات مي‌فرستند:<ref>. مجموعه مقالات، ج2، ص1082-1096.</ref>
معمولاً در میان هر دوبیتی که خوانده می‌شود، همراهان اشعاری از این‌گونه می‌خوانند و با صدای بلند صلوات می‌فرستند:<ref>. مجموعه مقالات، ج2، ص1082-1096.</ref>
{{شعر
{{شعر
|تراز=<!--وسط، چپ ، راست-->
|تراز=<!--وسط، چپ، راست-->
|خط اول=
|خط اول=
|نشود ناطقه‌اي لال به هنگام ممات|آن زباني كه فرستد به محمد صلوات
|نشود ناطقه‌ای لال به هنگام ممات|آن زبانی که فرستد به محمد صلوات
|نشود خسته و درمانده و هم بي‌حركات |آن زباني كه فرستد به محمد صلوات|تک مصرع=
|نشود خسته و درمانده و هم بی‌حرکات |آن زبانی که فرستد به محمد صلوات|تک مصرع=
|ترجمه=
|ترجمه=
}}
}}


==ديگر کشورها==
== دیگر کشورها ==
بيشتر آيين‌هاي پيش‌گفته، در ديگر سرزمين‌هاي اسلامي نيز رواج دارند. البته تفاوت‌هايي نيز در آداب آنان ديده مي‌شود.  
بیشتر آیین‌های پیش‌گفته، در دیگر سرزمین‌های اسلامی نیز رواج دارند. البته تفاوت‌هایی نیز در آداب آنان دیده می‌شود.


در ترکيه استقبال از حاجي در مراسمي گسترده به نام «تهنيه» انجام مي‌گيرد. در اين مراسم که در همه جاي اين کشور با اندکي اختلاف بر‌گزار مي‌شود، يک ماه پيش از ورود حاجي، دَرِ خانه و اتاق‌هاي آن به رنگ سبز آراسته مي‌گردد و براي زنان خانه نيز لباس سبز دوخته مي‌شود. در مراسم خوشامدگويي، حاجي بر سر چفيه و بر دوش عبا مي‌اندازد. مردم کتف راست و چپ او را مي‌بوسند و کف دست راست او را بوسه زده، به آن تبرک مي‌جويند. سپس پشت سر وي پياده و تکبيرگويان به سوي خانه‌اش حرکت مي‌کنند. در برخي مناطق دو يا سه کيلومتر مسير استقبال را مي‌پيمايند و خانواده حاجي به کساني که براي پيشواز آمده‌اند، چفيه هديه مي‌دهند. حاجي به هنگام ورود، نخست به زيارت آخرين حاجي محل مي‌رود. معمولاً سه روز جشن بر پا است و هر روز برنامه‌اي خاص اجرا مي‌شود. اين مراسم جزئيات فراوان دارد و هر گروه از مردم به گونه‌اي در آن شرکت مي‌جويند. مثلاً دختران دم بخت روز نخست تهنيه، لباس‌هاي سنتي به نام کافتان و جامه‌هاي اطلسي مي‌پوشند و بر سرشان تاج عروس نهاده، از مهمانان پذيرايي مي‌کنند. دختران در روزهاي دوم و سوم نيز به گونه‌اي ديگر لباس مي‌پوشند و بسياري از مادران در همين مراسم براي پسرانشان دختري برمي‌گزينند. در اين مراسم، با خوردني‌ها و آشاميدني‌هاي مخصوص و نيز قليان و سيگار از مردم پذيرايي مي‌شود. از خوراکي‌ها گونه‌اي آجيل به نام آجيل حاجي، شربتي به نام خوشاب و گونه‌اي شيريني به نام عاشوره است.<ref>. ميقات، ش61، ص130، «رسم تهنيه».</ref>
در ترکیه استقبال از حاجی در مراسمی گسترده به نام «تهنیه» انجام می‌گیرد. در این مراسم که در همه جای این کشور با اندکی اختلاف برگزار می‌شود، یک ماه پیش از ورود حاجی، دَرِ خانه و اتاق‌های آن به رنگ سبز آراسته می‌گردد و برای زنان خانه نیز لباس سبز دوخته می‌شود. در مراسم خوشامدگویی، حاجی بر سر چفیه و بر دوش عبا می‌اندازد. مردم کتف راست و چپ او را می‌بوسند و کف دست راست او را بوسه زده، به آن تبرک می‌جویند. سپس پشت سر وی پیاده و تکبیرگویان به سوی خانه‌اش حرکت می‌کنند. در برخی مناطق دو یا سه کیلومتر مسیر استقبال را می‌پیمایند و خانواده حاجی به کسانی که برای پیشواز آمده‌اند، چفیه هدیه می‌دهند. حاجی به هنگام ورود، نخست به زیارت آخرین حاجی محل می‌رود. معمولاً سه روز جشن بر پا است و هر روز برنامه‌ای خاص اجرا می‌شود. این مراسم جزئیات فراوان دارد و هر گروه از مردم به گونه‌ای در آن شرکت می‌جویند. مثلاً دختران دم بخت روز نخست تهنیه، لباس‌های سنتی به نام کافتان و جامه‌های اطلسی می‌پوشند و بر سرشان تاج عروس نهاده، از مهمانان پذیرایی می‌کنند. دختران در روزهای دوم و سوم نیز به گونه‌ای دیگر لباس می‌پوشند و بسیاری از مادران در همین مراسم برای پسرانشان دختری برمی‌گزینند. در این مراسم، با خوردنی‌ها و آشامیدنی‌های مخصوص و نیز قلیان و سیگار از مردم پذیرایی می‌شود. از خوراکی‌ها گونه‌ای آجیل به نام آجیل حاجی، شربتی به نام خوشاب و گونه‌ای شیرینی به نام عاشوره است.<ref>. میقات، ش61، ص130، «رسم تهنیه».</ref>


در تاجيکستان براي احترام نهادن به حاجي، گاه تا 100كيلومتر به پيشواز او مي‏شتابند و حتي لباس احرام او را تكه تكه كرده، براي تبرك نزد خود نگاه مي‏دارند. مراسم استقبال نيز با جشن‌هاي شکوهمند و مجالس سخنراني همراه است و حاجي خاطرات سفر خود را براي همه بازمي‌گويد.<ref>. ميقات، ش15، ص194، «حجگزاري در تاجيکستان».</ref>
در تاجیکستان برای احترام نهادن به حاجی، گاه تا ۱۰۰کیلومتر به پیشواز او می‌شتابند و حتی لباس احرام او را تکه تکه کرده، برای تبرک نزد خود نگاه می‌دارند. مراسم استقبال نیز با جشن‌های شکوهمند و مجالس سخنرانی همراه است و حاجی خاطرات سفر خود را برای همه بازمی‌گوید.<ref>. میقات، ش15، ص194، «حجگزاری در تاجیکستان».</ref>


در اردن با ريختن شيريني از پنجره‌ها بر
در اردن با ریختن شیرینی از پنجره‌ها بر
سر حاجي، از او استقبال مي‌کنند. اشتياق جواناني که هنوز به حج مشرف نشده‌اند، براي ميزباني از حاجي در منزلشان، گاه به ستيز مي‌انجامد.در ديگر کشورهاي عربي همچون سوريه و امارات، برخي خانواده‌ها هنگام بازگشت حاجي هلهله مي‌کنند. اين‌گونه هلهله و شادماني «زغاريد» نام دارد.<ref>. www.emaratallyoum.com.</ref>  
سر حاجی، از او استقبال می‌کنند. اشتیاق جوانانی که هنوز به حج مشرف نشده‌اند، برای میزبانی از حاجی در منزلشان، گاه به ستیز می‌انجامد. در دیگر کشورهای عربی همچون سوریه و امارات، برخی خانواده‌ها هنگام بازگشت حاجی هلهله می‌کنند. این‌گونه هلهله و شادمانی «زغارید» نام دارد.<ref>. www.emaratallyoum.com.</ref>


==نمونه‌های تاریخی==
== نمونه‌های تاریخی ==
در گذشته حاجيان در قالب کاروان‌هاي حج از سوي حاکمان و مردم شهرهاي گوناگون به‌گونه ويژه بدرقه و استقبال مي‌شدند. نمونه‌هايي از اين مراسم مربوط به محمل‌هايي بود که هر ساله در مراسمي خاص به حج گسيل مي‌شد. مهم‌ترين اين محمل‌ها، محمل شامي (حامل صرّه) و محمل مصري (حامل جامه) بود که به دليل امنيت بيشتر از همه محمل‌ها بزرگ تر بودند و در جده و مکه از آن‌ها استقبال رسمي مي‌شد.  
در گذشته حاجیان در قالب کاروان‌های حج از سوی حاکمان و مردم شهرهای گوناگون به‌گونه ویژه بدرقه و استقبال می‌شدند. نمونه‌هایی از این مراسم مربوط به محمل‌هایی بود که هر ساله در مراسمی خاص به حج گسیل می‌شد. مهم‌ترین این محمل‌ها، محمل شامی (حامل صرّه) و محمل مصری (حامل جامه) بود که به دلیل امنیت بیشتر از همه محمل‌ها بزرگ تر بودند و در جده و مکه از آن‌ها استقبال رسمی می‌شد.


===استقبال از کاروان‌ها در راه حج===
=== استقبال از کاروان‌ها در راه حج ===
شماري از شرفاي مکه، جدا از ملاحظات سياسي که در استقبال از محمل‌ها و امراي ديگر سرزمين‌ها داشتند، خود را به استقبال از همه حاجيان در موسم حج پايبند مي‌دانستند و حتي به مردم اجازه بيرون رفتن از مکه را براي استقبال مي‌دادند.<ref>. تاريخ مکه، ص333؛ اتحاف الوري، ج3، ص199.</ref> حتي ميان برخي از شرفاي مکه مرسوم بود که تا مدينه به استقبال حاجيان مي‌رفتند و پس از اتمام موسم نيز از مکه تا مدينه آن‌ها را بدرقه مي‌کردند.<ref>. به سوي ام القري، ص256.</ref> در استقبال از اين کاروان‌ها که معمولاً پس از انجام مناسک حج و هنگام عزيمت به مدينه از باب عنبريه وارد مي‌شدند، توپ‌هايي شليک مي‌گشت.<ref>. سفرنامه حسام السلطنه، ص107.</ref> حديبيه حشمتي از منازلي بوده که پنج منزل از مدينه و 20 منزل تا شام فاصله داشته و پاشاي جريده، هنگام ورود حاجيان، با شليک توپ از آنان استقبال مي‌کرده است. پاشاي جريده از سوي حکمران شام با يک عراده توپ و 200 سوار و ذخيره و ارزاق و مراسلات حاجيان شامي براي استقبال حاجيان فرستاده مي‌شد.<ref>. پنجاه سفرنامه، ج1، ص750.</ref> از منطقه صَروِه در چهار منزلي مُعان به «استقبال‌چي حاج» به عنوان محل استقبال از حاجيان و فروش آذوقه ياد شده است. پاشاي آن‌جا همراه گروهي از نظاميان به استقبال حاجيان مي‌آمده است. همچنين به استقبال حکمران شام همراه سربازان فراوان، از حاجيان در منطقه مُعان، در فاصله پنج روز با دمشق<ref>. معجم ما استعجم، ج4، ص1241.</ref> اشاره شده است.<ref>. پنجاه سفرنامه، ج7، ص592.</ref>
شماری از شرفای مکه، جدا از ملاحظات سیاسی که در استقبال از محمل‌ها و امرای دیگر سرزمین‌ها داشتند، خود را به استقبال از همه حاجیان در موسم حج پایبند می‌دانستند و حتی به مردم اجازه بیرون رفتن از مکه را برای استقبال می‌دادند.<ref>. تاریخ مکه، ص333؛ اتحاف الوری، ج3، ص199.</ref> حتی میان برخی از شرفای مکه مرسوم بود که تا مدینه به استقبال حاجیان می‌رفتند و پس از اتمام موسم نیز از مکه تا مدینه آن‌ها را بدرقه می‌کردند.<ref>. به سوی ام القری، ص256.</ref> در استقبال از این کاروان‌ها که معمولاً پس از انجام مناسک حج و هنگام عزیمت به مدینه از باب عنبریه وارد می‌شدند، توپ‌هایی شلیک می‌گشت.<ref>. سفرنامه حسام السلطنه، ص107.</ref> حدیبیه حشمتی از منازلی بوده که پنج منزل از مدینه و ۲۰ منزل تا شام فاصله داشته و پاشای جریده، هنگام ورود حاجیان، با شلیک توپ از آنان استقبال می‌کرده است. پاشای جریده از سوی حکمران شام با یک عراده توپ و ۲۰۰ سوار و ذخیره و ارزاق و مراسلات حاجیان شامی برای استقبال حاجیان فرستاده می‌شد.<ref>. پنجاه سفرنامه، ج1، ص750.</ref> از منطقه صَروِه در چهار منزلی مُعان به «استقبال‌چی حاج» به عنوان محل استقبال از حاجیان و فروش آذوقه یاد شده است. پاشای آن‌جا همراه گروهی از نظامیان به استقبال حاجیان می‌آمده است. همچنین به استقبال حکمران شام همراه سربازان فراوان، از حاجیان در منطقه مُعان، در فاصله پنج روز با دمشق<ref>. معجم ما استعجم، ج4، ص1241.</ref> اشاره شده است.<ref>. پنجاه سفرنامه، ج7، ص592.</ref>
هنگام رسيدن محمل به مصر نيز جشني شکوهمند براي استقبال از آن برپا مي‌شد که حاکم مصر يا جانشين او در آن شرکت داشت. در اين مراسم، حوض‌هايي از شربت پر مي‌شد و تا سه روز به مردم شربت مي‌دادند.  
هنگام رسیدن محمل به مصر نیز جشنی شکوهمند برای استقبال از آن برپا می‌شد که حاکم مصر یا جانشین او در آن شرکت داشت. در این مراسم، حوض‌هایی از شربت پر می‌شد و تا سه روز به مردم شربت می‌دادند.


===استقبال اهل حجاز===
=== استقبال اهل حجاز ===
در اين ميان، استقبال برخي از مردم شهرهاي گوناگون حجاز از کاروان‌هاي حج و محمل‌ها، با انگيزه‌هايي همچون کار، تجارت، خريد و فروش يا دريافت هدايا نيز همراه بود. هورگرونيه، خاورشناس هلندي، از مطوفاني نام برده که در جده به استقبال حاجيان مي‌آمدند و سپس مشتريان خود را به منزلشان در مکه مي‌بردند و تا پايان مناسک همراهي مي‌کردند.<ref>. صفحات من تاريخ مکه، ص88.</ref> در‌گزارشي ديگر آمده که مردم مدينه تا سرزمين «جُرف» به استقبال حاجيان آمده، آن‌ها را به منازل خود دعوت مي‌کردند. محبت مردم مدينه به زائران حرمين شريفين چندان بود كه كودكان در كوچه‏ ها با خواندن اشعار براي زائران، محبت و دلبستگي خود را به آنان نشان مي‌دادند. مردم مدينه در موسم حج و جز آن، زائران را به منزل خود دعوت كرده، در اطعام و احسان به آن‌ها از يكديگر سبقت مي‏جستند. <ref>. ميقات، ش47، ص213-214، «هجرت سراي پيامبر».</ref>
در این میان، استقبال برخی از مردم شهرهای گوناگون حجاز از کاروان‌های حج و محمل‌ها، با انگیزه‌هایی همچون کار، تجارت، خرید و فروش یا دریافت هدایا نیز همراه بود. هورگرونیه، خاورشناس هلندی، از مطوفانی نام برده که در جده به استقبال حاجیان می‌آمدند و سپس مشتریان خود را به منزلشان در مکه می‌بردند و تا پایان مناسک همراهی می‌کردند.<ref>. صفحات من تاریخ مکه، ص88.</ref> درگزارشی دیگر آمده که مردم مدینه تا سرزمین «جُرف» به استقبال حاجیان آمده، آن‌ها را به منازل خود دعوت می‌کردند. محبت مردم مدینه به زائران حرمین شریفین چندان بود که کودکان در کوچه‌ها با خواندن اشعار برای زائران، محبت و دلبستگی خود را به آنان نشان می‌دادند. مردم مدینه در موسم حج و جز آن، زائران را به منزل خود دعوت کرده، در اطعام و احسان به آن‌ها از یکدیگر سبقت می‌جستند.<ref>. میقات، ش47، ص213-214، «هجرت سرای پیامبر».</ref>


===گزارشی از سعدی===
=== گزارشی از سعدی ===
به گزارش سعدي، در روزگار وي، مراسمي شکوهمند در پيشواز حاجيان بر‌گزار مي‌شد و مردم با تهليل و تكبير و شادي تا دو منزل، از حاجيان استقبال مي‏كردند.<ref>. ميقات، ش51، ص130، «حج در گلستان سعدي».</ref> اين از حكايتي برمي‌آيد كه سعدي هنگام بازگشت از مكه مكرمه درباره يكي از دوستانش آورده است. به سفارش سعدي، حاكم، دوست وي را به كار گماشته بود. اما سخن‌چيني حسودان سبب شد كه او به زندان بيفتد و به انواع عقوبت گرفتار شود تا آن كه مژده بازگشت حاجيان به سلامت، سبب شد حکمران عقوبت او را برداشته، خلعتش دهد و مقامش را بازگرداند و حتي وي را به عنوان پيشواي استقبال كنندگان، به پيشواز حاجيان بفرستد. او نيز تا دو منزل به استقبال سعدي شتافت و اين‌گونه از او قدرداني کرد.<ref>. حج در گلستان سعدي، ص292.</ref>
به گزارش سعدی، در روزگار وی، مراسمی شکوهمند در پیشواز حاجیان برگزار می‌شد و مردم با تهلیل و تکبیر و شادی تا دو منزل، از حاجیان استقبال می‌کردند.<ref>. میقات، ش51، ص130، «حج در گلستان سعدی».</ref> این از حکایتی برمی‌آید که سعدی هنگام بازگشت از مکه مکرمه درباره یکی از دوستانش آورده است. به سفارش سعدی، حاکم، دوست وی را به کار گماشته بود. اما سخن‌چینی حسودان سبب شد که او به زندان بیفتد و به انواع عقوبت گرفتار شود تا آن که مژده بازگشت حاجیان به سلامت، سبب شد حکمران عقوبت او را برداشته، خلعتش دهد و مقامش را بازگرداند و حتی وی را به عنوان پیشوای استقبال کنندگان، به پیشواز حاجیان بفرستد. او نیز تا دو منزل به استقبال سعدی شتافت و این‌گونه از او قدردانی کرد.<ref>. حج در گلستان سعدی، ص292.</ref>


===گزارشی تاریخی از استقبال حاجیان در بغداد===
=== گزارشی تاریخی از استقبال حاجیان در بغداد ===
بر پايه گزارش‌هايي در منابع تاريخي، استقبال از حاجيان به شکل جشن عمومي در شهر انجام مي‌شده است. از جمله به سال 317ق. براي استقبال از حاجيان، بغداد را آراستند.<ref>. العيون و الحدائق، ج4، ص253.</ref> در ‌گزارشي ديگر درباره استقبال از حاجيان بغدادي آمده است كه هنگام ورود، شب را در ياسريه در حومه بغداد مي‏خوابيدند و صبح وارد شهر مي‏شدند تا مردم بتوانند از آن‌ها به‌ خوبي استقبال كنند. حاجيان شرق نيز كه از بغداد به وطن خود بازمي‏گشتند، در اين شهر از سوي خليفه استقبال مي‌شدند.<ref>. حج در انديشه اسلامي، ص9-10.</ref>
بر پایه گزارش‌هایی در منابع تاریخی، استقبال از حاجیان به شکل جشن عمومی در شهر انجام می‌شده است. از جمله به سال ۳۱۷ق. برای استقبال از حاجیان، بغداد را آراستند.<ref>. العیون و الحدائق، ج4، ص253.</ref> در گزارشی دیگر درباره استقبال از حاجیان بغدادی آمده است که هنگام ورود، شب را در یاسریه در حومه بغداد می‌خوابیدند و صبح وارد شهر می‌شدند تا مردم بتوانند از آن‌ها به خوبی استقبال کنند. حاجیان شرق نیز که از بغداد به وطن خود بازمی‌گشتند، در این شهر از سوی خلیفه استقبال می‌شدند.<ref>. حج در اندیشه اسلامی، ص9-10.</ref>


===روزنگار استقبال===
=== روزنگار استقبال ===
در گزارش‌هاي تاريخي و سفرنامه‌هاي حج کمتر به موضوع استقبال و مراسم و آيين‌هاي آن پرداخته شده است. گزارش‌هايي که به تفصيل به اين موضوع و تشريح مراسم استقبال پرداخته باشند، بسيار اندک و انگشت ‌شمارند. از جمله مي‌توان به رساله روزنگار استقبال از حجاج نوشته سيد محمد حسين رضوي همداني اشاره کرد. نويسنده اين رساله همراه دو تن از شهرستان رشت به قصد استقبال از برادرش که دانشوري نام‌آور و از شخصيت‌هاي برجسته دوران قاجار در آن شهر بوده، به کرمانشاه رفته است. بر پايه اين ‌گزارش، گروه‌هاي گوناگون مردم از جمله حاکمان شهرها و دانشوران طراز اول در مسير کرمانشاه تا تهران از برادر وي استقبال کرده‌اند.<ref>. ميراث شهاب، ش41-42، ص21-38، «روزگار استقبال از حجاج».</ref>
در گزارش‌های تاریخی و سفرنامه‌های حج کمتر به موضوع استقبال و مراسم و آیین‌های آن پرداخته شده است. گزارش‌هایی که به تفصیل به این موضوع و تشریح مراسم استقبال پرداخته باشند، بسیار اندک و انگشت شمارند. از جمله می‌توان به رساله روزنگار استقبال از حجاج نوشته سید محمد حسین رضوی همدانی اشاره کرد. نویسنده این رساله همراه دو تن از شهرستان رشت به قصد استقبال از برادرش که دانشوری نام‌آور و از شخصیت‌های برجسته دوران قاجار در آن شهر بوده، به کرمانشاه رفته است. بر پایه این گزارش، گروه‌های گوناگون مردم از جمله حاکمان شهرها و دانشوران طراز اول در مسیر کرمانشاه تا تهران از برادر وی استقبال کرده‌اند.<ref>. میراث شهاب، ش41-42، ص21-38، «روزگار استقبال از حجاج».</ref>


==پانویس==
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}


==منابع==
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
{{دانشنامه
{{دانشنامه
  | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/9118/%d8%a7%d8%b3%d8%aa%d9%82%d8%a8%d8%a7%d9%84-1
  | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/9118/%d8%a7%d8%b3%d8%aa%d9%82%d8%a8%d8%a7%d9%84-1
  | عنوان = استقبال
  | عنوان = استقبال
  | نویسنده =  
  | نویسنده =
}}
}}
* اتحاف الوري: عمر بن محمد بن فهد (م.885ق.)، مکه، جامعة ام القري، 1410ق؛
* اتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (م. ۸۸۵ق)، مکه، جامعة ام القری، ۱۴۱۰ق؛
* اخبار مكه: الازرقي (م.248ق.)، به كوشش رشدي الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق؛
* اخبار مکه: الازرقی (م. ۲۴۸ق)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق؛
* اعلام الوري: الطبرسي (م.548ق.)، قم، آل البيت:، 1417ق؛
* اعلام الوری: الطبرسی (م. ۵۴۸ق)، قم، آل البیت:، ۱۴۱۷ق؛
* امتاع الاسماع: المقريزي (م.845ق.)، به كوشش محمد عبدالحميد، بيروت، دار الكتب العلميه، 1420ق؛
* امتاع الاسماع: المقریزی (م. ۸۴۵ق)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق؛
* به سوي ام القري: رسول جعفريان، مشعر، 1373ش؛
* به سوی ام القری: رسول جعفریان، مشعر، ۱۳۷۳ش؛
* پنجاه سفرنامه حج قاجاري: به کوشش رسول جعفريان، تهران، نشر علم، 1389ش؛
* پنجاه سفرنامه حج قاجاری: به کوشش رسول جعفریان، تهران، نشر علم، ۱۳۸۹ش؛
* تاريخ معالم المدينه: احمد ياسين احمد الخياري، بيروت، دار العلم، 1412ق؛
* تاریخ معالم المدینه: احمد یاسین احمد الخیاری، بیروت، دار العلم، ۱۴۱۲ق؛
* تاريخ اليعقوبي: احمد بن يعقوب (م.292ق.)، بيروت، دار صادر، 1415ق؛
* تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (م. ۲۹۲ق)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق؛
* تاريخ مکه: احمد السباعي (م.1404ق.)، نادي مکة الثقافي، 1404ق؛
* تاریخ مکه: احمد السباعی (م. ۱۴۰۴ق)، نادی مکة الثقافی، ۱۴۰۴ق؛
* تحرير الوسيله: امام خميني1 (م.1368ش.)، نجف، دار الكتب العلميه، 1390ق؛
* تحریر الوسیله: امام خمینی۱ (م. ۱۳۶۸ش)، نجف، دار الکتب العلمیه، ۱۳۹۰ق؛
* ثواب الاعمال: الصدوق (م.381ق.)، قم، الرضي، 1368ش؛
* ثواب الاعمال: الصدوق (م. ۳۸۱ق)، قم، الرضی، ۱۳۶۸ش؛
* حج در انديشه اسلامي: سيد علي قاضي عسکر، مشعر، 1375ش؛
* حج در اندیشه اسلامی: سید علی قاضی عسکر، مشعر، ۱۳۷۵ش؛
* حج در گلستان سعدي: محمد علاء الدين منصور، ترجمه: محدثي، قم، مؤسسه فرهنگي و آگاهي‌رساني تبيان، 1387ش؛
* حج در گلستان سعدی: محمد علاء الدین منصور، ترجمه: محدثی، قم، مؤسسه فرهنگی و آگاهی‌رسانی تبیان، ۱۳۸۷ش؛
* الخصال: الصدوق (م.381ق.)، به كوشش غفاري، قم، نشر اسلامي، 1416ق؛
* الخصال: الصدوق (م. ۳۸۱ق)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۶ق؛
* الدر الثمين: محمد الامين الشنقيطي (م.1932م.)، جده، دار القبلة للثقافة الاسلاميه، 1411ق؛
* الدر الثمین: محمد الامین الشنقیطی (م. ۱۹۳۲م)، جده، دار القبلة للثقافة الاسلامیه، ۱۴۱۱ق؛
* سبل الهدي: محمد بن يوسف الصالحي (م.942ق.)، به كوشش عادل احمد و علي محمد، بيروت، دار الكتب العلميه، 1414ق؛
* سبل الهدی: محمد بن یوسف الصالحی (م. ۹۴۲ق)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق؛
* سفرنامه حسام السلطنه: مراد حسام السلطنه، به کوشش رسول جعفريان، قم، مشعر، 1373ش؛
* سفرنامه حسام السلطنه: مراد حسام السلطنه، به کوشش رسول جعفریان، قم، مشعر، ۱۳۷۳ش؛
* السيرة النبويه: ابن كثير (م.774ق.)، به كوشش مصطفي عبدالواحد، بيروت، دار المعرفه، 1396ق؛
* السیرة النبویه: ابن کثیر (م. ۷۷۴ق)، به کوشش مصطفی عبدالواحد، بیروت، دار المعرفه، ۱۳۹۶ق؛
* شرح زندگاني من: عبدالله مستوفي، تهران، زوّار، 1377ش؛
* شرح زندگانی من: عبدالله مستوفی، تهران، زوّار، ۱۳۷۷ش؛
* صفحات من تاريخ مکه: سنوک هور خرونيه، به کوشش محمد السرياني، 1411ق؛
* صفحات من تاریخ مکه: سنوک هور خرونیه، به کوشش محمد السریانی، ۱۴۱۱ق؛
* العين: خليل (م.175ق.)، به كوشش المخزومي و السامرائي، دار الهجره، 1409ق؛
* العین: خلیل (م. ۱۷۵ق)، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، ۱۴۰۹ق؛
* العيون و الحدائق في اخبار الحقائق: عمر سعيدي، دمشق، 1972م؛
* العیون و الحدائق فی اخبار الحقائق: عمر سعیدی، دمشق، ۱۹۷۲م؛
* فتح الباري: ابن حجر العسقلاني (م.852ق.)، بيروت، دار المعرفه؛  
* فتح الباری: ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق)، بیروت، دار المعرفه؛
* فرهنگ فشرده سخن: زير نظر حسن انوري، تهران، سخن، 1382ش؛
* فرهنگ فشرده سخن: زیر نظر حسن انوری، تهران، سخن، ۱۳۸۲ش؛
* الكافي: الكليني (م.329ق.)، به كوشش غفاري، تهران، دار الكتب الاسلاميه، 1375ش؛
* الکافی: الکلینی (م. ۳۲۹ق)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش؛
* لسان العرب: ابن منظور (م.711ق.)، قم، ادب الحوزه، 1405ق؛
* لسان العرب: ابن منظور (م. ۷۱۱ق)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق؛
* لغت‌نامه: دهخدا (م.1334ش.) و ديگران، مؤسسه لغت‌نامه و دانشگاه تهران، 1373ش؛
* لغت‌نامه: دهخدا (م. ۱۳۳۴ش) و دیگران، مؤسسه لغت‌نامه و دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ش؛
* مجموعه مقالات‌ هم‌انديشي زيارات: حوزه نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت، تهران، مشعر، 1378ش؛
* مجموعه مقالات هم‌اندیشی زیارات: حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تهران، مشعر، ۱۳۷۸ش؛
* مستدرك الوسائل: النوري (م.1320ق.)، بيروت، آل البيت:، 1408ق؛
* مستدرک الوسائل: النوری (م. ۱۳۲۰ق)، بیروت، آل البیت:، ۱۴۰۸ق؛
* المعجم الكبير: الطبراني (م.360ق.)، به كوشش حمدي عبدالمجيد، دار احياء التراث العربي، 1405ق؛
* المعجم الکبیر: الطبرانی (م. ۳۶۰ق)، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق؛
* معجم ما استعجم: عبدالله البكري (م.487ق.)، به كوشش السقاء، بيروت، عالم الكتب، 1403ق؛
* معجم ما استعجم: عبدالله البکری (م. ۴۸۷ق)، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۳ق؛
* مفردات: الراغب (م.425ق.)، نشر الكتاب، 1404ق؛
* مفردات: الراغب (م. ۴۲۵ق)، نشر الکتاب، ۱۴۰۴ق؛
* مكارم الاخلاق: الطبرسي (م.548ق.)، بيروت، اعلمي، 1392ق؛
* مکارم الاخلاق: الطبرسی (م. ۵۴۸ق)، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۲ق؛
* من لا يحضره الفقيه: الصدوق (م.381ق.)، به كوشش غفاري، قم، نشر اسلامي، 1404ق؛
* من لا یحضره الفقیه: الصدوق (م. ۳۸۱ق)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق؛
* ميراث شهاب (فصلنامه): قم، کتابخانه نجفي؛
* میراث شهاب (فصلنامه): قم، کتابخانه نجفی؛
* ميقات حج (فصلنامه): تهران، حوزه نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت؛
* میقات حج (فصلنامه): تهران، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت؛
* وسائل الشيعه: الحر العاملي (م.1104ق.)، قم، آل البيت:، 1412ق؛
* وسائل الشیعه: الحر العاملی (م. ۱۱۰۴ق)، قم، آل البیت:، ۱۴۱۲ق؛
* وفاء الوفاء: السمهودي (م.911ق.)، به كوشش محمد عبدالحميد، بيروت، دار الكتب العلميه، 2006م؛
* وفاء الوفاء: السمهودی (م. ۹۱۱ق)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م؛
* وقعة صفين: ابن مزاحم المنقري (م.212ق.)، به كوشش عبدالسلام، قم، مكتبة النجفي، 1404ق.
* وقعة صفین: ابن مزاحم المنقری (م. ۲۱۲ق)، به کوشش عبدالسلام، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۴ق.
{{پایان}}
{{پایان}}


نسخهٔ ‏۱ ژانویهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۴:۴۴

استقبال به معنای آمدن به پیشواز حاجی به هنگام بازگشت به شهر و دیار خود است. استقبال همچنین شامل پیشواز اهل حجاز از زائران به هنگام ورود آنان به مکه و مدینه است. استقبال از حاجی، رسمی کهن در بین مسلمانان بوده است که در سرزمین‌های مختلف با آیین‌های محلی آمیخته شده و شکل مخصوص به خود را یافته است. از نظر فقهی نیز استقبال از حاجیان از مستحبات به شمار آمده است.

واژه

استقبال از ریشه «ق ـ ب ـ ل» به معنای روی آوردن،[۱] روبه‌رو شدن،[۲] پیشداشت[۳] برای خوشامدگویی به مهمان یا مسافر تا مسافتی در مسیر آمدن او، پیش رفتن، پیشواز رفتن[۴] و متضاد بدرقه است.[۵] در پیشواز این مفهوم نهفته که استقبال شونده به محل سکونت و وطن خود نرسیده و در خانه خود اقامت نکرده است.

پیشینه اسلامی

استقبال از مسافران در میان مردم گوناگون، عرفی رایج بوده و از آداب اسلامی و سیره رسول خدا (ص) است.[۶] در گزارشی، به استقبال پیامبر گرامی (ص) از جعفر طیار، هنگام بازگشت او از حبشه، اشاره شده است.[۷] بر پایه گزارشی دیگر، پیامبر همراه مهاجران و انصار در بازگشت مجاهدان از سریه‌ها، به استقبال آنان می‌رفتند.[۸] مردم مدینه نیز از پیامبر گرامی۹ و سپاهیان اسلام هنگام بازگشت از برخی غزوه‌ها، در ورودی شهر استقبال می‌کردند.[۹] تنگه‌های ورودی مدینه که «ثنیّة الوداع» خوانده می‌شد، مکان استقبال و بدرقه مسافران و مجاهدان در آغاز اسلام بود.[۱۰]

جنبه فقهی

استقبال از مسافر، در زمره ضروریات عرفی است. به فتوای شماری از مراجع، بیرون رفتن از مسجد در حال اعتکاف برای استقبال از مسافر جایز است.[۱۱] مسلمانان به این کار به منزله یکی از سنن و آداب اسلامی اهتمام داشته‌اند. در هجرت نبوی، مردم یثرب برای استقبال از پیامبر چندین روز به قبا در بیرون شهر رفتند تا آن‌گاه که به دیدار ایشان توفیق یافتند.[۱۲] گزارش‌هایی نیز از سیره مردم در استقبال از اهل بیت در دست است؛ مانند استقبال از امام علی (ع).[۱۳]

پیشواز حج‌گزاران هم مشمول ادله عام رجحان استقبال از مسافران است و هم به صورت ویژه تأیید شده است. در روایتی پیامبر گرامی سفارش کرده است: پیش از ورود حاجی به خانه‌اش او را دیدار کرده، بر او سلام و با او مصافحه نمایید و از وی بخواهید تا برای شما آمرزش جوید؛ زیرا او خود آمرزیده است.[۱۴] امام سجاد (ع) مردم را به شتافتن برای سلام دادن به حج‌گزاران و مصافحه و تکریم آنان دعوت می‌کرد تا در پاداش حاجیان سهیم گردند.[۱۵] در روایت‌هایی گرامی داشتن حاجیان و عمره‌گزاران، لازم شمرده شده است.[۱۶] بر پایه حدیثی از امام صادق (ع) ثواب مُعانقه با حج‌گزاری که هنوز غبار سفر بر چهره دارد، همانند پاداش استلام حجرالاسود است.[۱۷] بر پایه روایتی، جبرئیل و گروهی از فرشتگان پس از اتمام حج آدم (ع) در سرزمین ابطح یا رَدم از او استقبال کردند و حج گزاردنش را به او تبریک گفتند.[۱۸] در روایت‌هایی، حاجیان و عمره‌گزاران در زمره مهمانان خدا دانسته شده‌اند.[۱۹]

هدف

تکریم حج‌گزار که در راه رضای حق با تحمل سختی‌های فراوان و هزینه کردن مال و دوری از وطن به حج رفته؛ دستیابی به پاداش اخروی؛ و بهره گرفتن از پاداش حج‌گزار، از مهم‌ترین اهداف این استقبال به شمار می‌آیند.[۲۰] بهره‌وری از معنویت و نورانیت حاجی و برخورداری از دعای خیر او نیز در زمره این اهداف است. شاید از همین رو است که در شماری از روایت‌های پیش‌گفته، دیدار حاجی پیش از ورود به خانه تا هنگامی که هنوز غبار سفر بر چهره دارد، سفارش شده تا دیدار با او هنگامی انجام گیرد که هنوز گناهی نکرده و همچنان آمرزیده است و نور حج بر سیمای خود دارد. با توجه به مضامین روایات، برخی استقبال را سنتی حسنه و کاری مستحب شمرده‌اند.[۲۱]

استقبال از حاجی در ایران

در میان مسلمانان بسیاری از آیین‌های استقبال مشترک هستند؛ اما به فراخور فرهنگ و آداب ملل مختلف، تفاوت‌هایی نیز دارند. یکی از آداب پیشواز، بیرون رفتن از شهر یا روستا است. استقبال‌کنندگان در فاصله چند صد متری تا چند کیلومتری محل سکونت حاجی، به تناسب شأن و جایگاه اجتماعی او، رسیدنش را انتظار می‌کشند.

در مناطق گوناگون ایران، اقوام و آشنایان نزدیک در ایستگاه‌های پرواز به استقبال حاجی رفته، گاه مسافت‌های طولانی را برای رسیدن به فرودگاه می‌پیمایند. در برخی مناطق، چند روز پیش از بازگشت حاجی، شماری از نزدیکان او به تهران آمده، پس از دیدار با حاجی، یکی از جوانان همراه نشانه‌ای همچون عرقچین یا عمامه او، زودتر به شهر بازمی‌گردد و خبر بازگشت و سلامت وی را به خانواده او می‌دهد و پاداش می‌گیرد.[۲۲]

عطرافشانی با عود و عنبر و اسپند، آب‌پاشی کوچه‌ها، قرائت قرآن، نصب پارچه‌نوشته‌هایی با مضمون آرزوی قبولی حج و خوشامدگویی از جانب اعضای خانواده و دوستان و آشنایان، از آدابی هستند که کم و بیش در همه جا انجام می‌شود. در بعضی از شهرها نخل‌ها یا کوچه‌ها را با شاخ و برگ درختان تزیین می‌کنند یا داربست‌های چوبی در کوچه و خیابان نصب می‌نمایند که طاق نصرت خوانده می‌شوند و معمولاً با قالی و گل و آیینه و قرآن زینت می‌یابند.

قربانی کردن گوسفند و گاو و شتر به شکرانه بازگشت حاجی و هم‌هنگام با پیشواز او در مناطق گوناگون ایران رواج دارد. در مناطقی از آذربایجان، به نشانه شادمانی، گوسفندان آماده ذبح را با حنا تزیین می‌کنند.

پذیرایی از مهمانان با آب زمزم، خرمای مدینه، شربت و شیرینی و اطعام آنان نیز از آیین استقبال ایرانیان است. در این مراسم، حاجی با اهدای سوغاتی که از آن‌جا آورده، به خویشان و نزدیکان یادآوری می‌کند که در سفر به یاد آنان بوده است. در بسیاری از شهرها، حاجی تا سه روز، یک هفته و حتی یک ماه در منزل «جلوس» دارد و از کسانی که برای تبریک و خوشامدگویی به منزل او می‌آیند، پذیرایی می‌کند.[۲۳]

چاووشی خوانی

نوشتار اصلی: چاووشی

چاووش‌خوانی از دیگر آداب استقبال از حاجیان و زائران است. چاووش‌خوانان نقشی ویژه و خاطره‌انگیز دارند. آن‌ها اشعاری در تهییج مردم به سفرهای زیارتی و فراهم کردن اسباب و لوازم سفر می‌خوانند. آنان در پیشواز حاجیان، از جانب زائران، اشعاری برای استقبال‌کنندگان می‌خوانند که از بازگشت ایشان به وطن و نیابتشان از مردم در زیارت، حکایت دارد. از جمله می‌توان به این نمونه‌ها اشاره کرد:

حاجیان از حرم امن خدا آمده‌اندشادمان در وطن از سعی و صفا آمده‌اند
شکر بسیار خدا را که به ایران عزیزحاجیان از حرم امن خدا آمده‌اند
آمدند از راه حج و رویشان دارد شرفاز طواف کعبه و پیغمبر و شاه نجف

معمولاً در میان هر دوبیتی که خوانده می‌شود، همراهان اشعاری از این‌گونه می‌خوانند و با صدای بلند صلوات می‌فرستند:[۲۴]

نشود ناطقه‌ای لال به هنگام مماتآن زبانی که فرستد به محمد صلوات
نشود خسته و درمانده و هم بی‌حرکات آن زبانی که فرستد به محمد صلوات

دیگر کشورها

بیشتر آیین‌های پیش‌گفته، در دیگر سرزمین‌های اسلامی نیز رواج دارند. البته تفاوت‌هایی نیز در آداب آنان دیده می‌شود.

در ترکیه استقبال از حاجی در مراسمی گسترده به نام «تهنیه» انجام می‌گیرد. در این مراسم که در همه جای این کشور با اندکی اختلاف برگزار می‌شود، یک ماه پیش از ورود حاجی، دَرِ خانه و اتاق‌های آن به رنگ سبز آراسته می‌گردد و برای زنان خانه نیز لباس سبز دوخته می‌شود. در مراسم خوشامدگویی، حاجی بر سر چفیه و بر دوش عبا می‌اندازد. مردم کتف راست و چپ او را می‌بوسند و کف دست راست او را بوسه زده، به آن تبرک می‌جویند. سپس پشت سر وی پیاده و تکبیرگویان به سوی خانه‌اش حرکت می‌کنند. در برخی مناطق دو یا سه کیلومتر مسیر استقبال را می‌پیمایند و خانواده حاجی به کسانی که برای پیشواز آمده‌اند، چفیه هدیه می‌دهند. حاجی به هنگام ورود، نخست به زیارت آخرین حاجی محل می‌رود. معمولاً سه روز جشن بر پا است و هر روز برنامه‌ای خاص اجرا می‌شود. این مراسم جزئیات فراوان دارد و هر گروه از مردم به گونه‌ای در آن شرکت می‌جویند. مثلاً دختران دم بخت روز نخست تهنیه، لباس‌های سنتی به نام کافتان و جامه‌های اطلسی می‌پوشند و بر سرشان تاج عروس نهاده، از مهمانان پذیرایی می‌کنند. دختران در روزهای دوم و سوم نیز به گونه‌ای دیگر لباس می‌پوشند و بسیاری از مادران در همین مراسم برای پسرانشان دختری برمی‌گزینند. در این مراسم، با خوردنی‌ها و آشامیدنی‌های مخصوص و نیز قلیان و سیگار از مردم پذیرایی می‌شود. از خوراکی‌ها گونه‌ای آجیل به نام آجیل حاجی، شربتی به نام خوشاب و گونه‌ای شیرینی به نام عاشوره است.[۲۵]

در تاجیکستان برای احترام نهادن به حاجی، گاه تا ۱۰۰کیلومتر به پیشواز او می‌شتابند و حتی لباس احرام او را تکه تکه کرده، برای تبرک نزد خود نگاه می‌دارند. مراسم استقبال نیز با جشن‌های شکوهمند و مجالس سخنرانی همراه است و حاجی خاطرات سفر خود را برای همه بازمی‌گوید.[۲۶]

در اردن با ریختن شیرینی از پنجره‌ها بر سر حاجی، از او استقبال می‌کنند. اشتیاق جوانانی که هنوز به حج مشرف نشده‌اند، برای میزبانی از حاجی در منزلشان، گاه به ستیز می‌انجامد. در دیگر کشورهای عربی همچون سوریه و امارات، برخی خانواده‌ها هنگام بازگشت حاجی هلهله می‌کنند. این‌گونه هلهله و شادمانی «زغارید» نام دارد.[۲۷]

نمونه‌های تاریخی

در گذشته حاجیان در قالب کاروان‌های حج از سوی حاکمان و مردم شهرهای گوناگون به‌گونه ویژه بدرقه و استقبال می‌شدند. نمونه‌هایی از این مراسم مربوط به محمل‌هایی بود که هر ساله در مراسمی خاص به حج گسیل می‌شد. مهم‌ترین این محمل‌ها، محمل شامی (حامل صرّه) و محمل مصری (حامل جامه) بود که به دلیل امنیت بیشتر از همه محمل‌ها بزرگ تر بودند و در جده و مکه از آن‌ها استقبال رسمی می‌شد.

استقبال از کاروان‌ها در راه حج

شماری از شرفای مکه، جدا از ملاحظات سیاسی که در استقبال از محمل‌ها و امرای دیگر سرزمین‌ها داشتند، خود را به استقبال از همه حاجیان در موسم حج پایبند می‌دانستند و حتی به مردم اجازه بیرون رفتن از مکه را برای استقبال می‌دادند.[۲۸] حتی میان برخی از شرفای مکه مرسوم بود که تا مدینه به استقبال حاجیان می‌رفتند و پس از اتمام موسم نیز از مکه تا مدینه آن‌ها را بدرقه می‌کردند.[۲۹] در استقبال از این کاروان‌ها که معمولاً پس از انجام مناسک حج و هنگام عزیمت به مدینه از باب عنبریه وارد می‌شدند، توپ‌هایی شلیک می‌گشت.[۳۰] حدیبیه حشمتی از منازلی بوده که پنج منزل از مدینه و ۲۰ منزل تا شام فاصله داشته و پاشای جریده، هنگام ورود حاجیان، با شلیک توپ از آنان استقبال می‌کرده است. پاشای جریده از سوی حکمران شام با یک عراده توپ و ۲۰۰ سوار و ذخیره و ارزاق و مراسلات حاجیان شامی برای استقبال حاجیان فرستاده می‌شد.[۳۱] از منطقه صَروِه در چهار منزلی مُعان به «استقبال‌چی حاج» به عنوان محل استقبال از حاجیان و فروش آذوقه یاد شده است. پاشای آن‌جا همراه گروهی از نظامیان به استقبال حاجیان می‌آمده است. همچنین به استقبال حکمران شام همراه سربازان فراوان، از حاجیان در منطقه مُعان، در فاصله پنج روز با دمشق[۳۲] اشاره شده است.[۳۳] هنگام رسیدن محمل به مصر نیز جشنی شکوهمند برای استقبال از آن برپا می‌شد که حاکم مصر یا جانشین او در آن شرکت داشت. در این مراسم، حوض‌هایی از شربت پر می‌شد و تا سه روز به مردم شربت می‌دادند.

استقبال اهل حجاز

در این میان، استقبال برخی از مردم شهرهای گوناگون حجاز از کاروان‌های حج و محمل‌ها، با انگیزه‌هایی همچون کار، تجارت، خرید و فروش یا دریافت هدایا نیز همراه بود. هورگرونیه، خاورشناس هلندی، از مطوفانی نام برده که در جده به استقبال حاجیان می‌آمدند و سپس مشتریان خود را به منزلشان در مکه می‌بردند و تا پایان مناسک همراهی می‌کردند.[۳۴] درگزارشی دیگر آمده که مردم مدینه تا سرزمین «جُرف» به استقبال حاجیان آمده، آن‌ها را به منازل خود دعوت می‌کردند. محبت مردم مدینه به زائران حرمین شریفین چندان بود که کودکان در کوچه‌ها با خواندن اشعار برای زائران، محبت و دلبستگی خود را به آنان نشان می‌دادند. مردم مدینه در موسم حج و جز آن، زائران را به منزل خود دعوت کرده، در اطعام و احسان به آن‌ها از یکدیگر سبقت می‌جستند.[۳۵]

گزارشی از سعدی

به گزارش سعدی، در روزگار وی، مراسمی شکوهمند در پیشواز حاجیان برگزار می‌شد و مردم با تهلیل و تکبیر و شادی تا دو منزل، از حاجیان استقبال می‌کردند.[۳۶] این از حکایتی برمی‌آید که سعدی هنگام بازگشت از مکه مکرمه درباره یکی از دوستانش آورده است. به سفارش سعدی، حاکم، دوست وی را به کار گماشته بود. اما سخن‌چینی حسودان سبب شد که او به زندان بیفتد و به انواع عقوبت گرفتار شود تا آن که مژده بازگشت حاجیان به سلامت، سبب شد حکمران عقوبت او را برداشته، خلعتش دهد و مقامش را بازگرداند و حتی وی را به عنوان پیشوای استقبال کنندگان، به پیشواز حاجیان بفرستد. او نیز تا دو منزل به استقبال سعدی شتافت و این‌گونه از او قدردانی کرد.[۳۷]

گزارشی تاریخی از استقبال حاجیان در بغداد

بر پایه گزارش‌هایی در منابع تاریخی، استقبال از حاجیان به شکل جشن عمومی در شهر انجام می‌شده است. از جمله به سال ۳۱۷ق. برای استقبال از حاجیان، بغداد را آراستند.[۳۸] در گزارشی دیگر درباره استقبال از حاجیان بغدادی آمده است که هنگام ورود، شب را در یاسریه در حومه بغداد می‌خوابیدند و صبح وارد شهر می‌شدند تا مردم بتوانند از آن‌ها به خوبی استقبال کنند. حاجیان شرق نیز که از بغداد به وطن خود بازمی‌گشتند، در این شهر از سوی خلیفه استقبال می‌شدند.[۳۹]

روزنگار استقبال

در گزارش‌های تاریخی و سفرنامه‌های حج کمتر به موضوع استقبال و مراسم و آیین‌های آن پرداخته شده است. گزارش‌هایی که به تفصیل به این موضوع و تشریح مراسم استقبال پرداخته باشند، بسیار اندک و انگشت شمارند. از جمله می‌توان به رساله روزنگار استقبال از حجاج نوشته سید محمد حسین رضوی همدانی اشاره کرد. نویسنده این رساله همراه دو تن از شهرستان رشت به قصد استقبال از برادرش که دانشوری نام‌آور و از شخصیت‌های برجسته دوران قاجار در آن شهر بوده، به کرمانشاه رفته است. بر پایه این گزارش، گروه‌های گوناگون مردم از جمله حاکمان شهرها و دانشوران طراز اول در مسیر کرمانشاه تا تهران از برادر وی استقبال کرده‌اند.[۴۰]

پانویس

  1. ↑ . العین، ج5، ص166، «قبل».
  2. ↑ . لسان العرب، ج11، ص538، «قبل».
  3. ↑ . مفردات، ص391، «قبل».
  4. ↑ . فرهنگ فشرده سخن، ج1، ص137، «استقبال».
  5. ↑ . لغت‌نامه، ج2، ص1840، «استقبال».
  6. ↑ . المعجم الکبیر، ج2، ص108؛ اعلام الوری، ج1، ص210؛ وسائل الشیعه، ج12، ص226.
  7. ↑ . الخصال، ص484؛ اعلام الوری، ج1، ص210؛ وسائل الشیعه، ج8، ص226.
  8. ↑ . مستدرک الوسائل، ج8، ص207؛ تاریخ معالم المدینه، ص217.
  9. ↑ . السیرة النبویه، ج4، ص41؛ امتاع الاسماع، ج8، ص393؛ سبل الهدی، ج4، ص64؛ ج10، ص320.
  10. ↑ . فتح الباری، ج8، ص98؛ الدر الثمین، ص123-128.
  11. ↑ . تحریر الوسیله، ج1، ص307.
  12. ↑ . وفاء الوفاء، ج1، ص191.
  13. ↑ . وقعة صفین، ص144.
  14. ↑ . السیرة النبویه، ج1، ص493؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص41.
  15. ↑ . من لا یحضره الفقیه، ج2، ص228؛ الکافی، ج4، ص264.
  16. ↑ . من لا یحضره الفقیه، ج2، ص228؛ وسائل الشیعه، ج11، ص446.
  17. ↑ . ثواب الاعمال، ص50؛ مکارم الاخلاق، ص261.
  18. ↑ . اخبار مکه، ج1، ص20؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص230؛ وسائل الشیعه، ج11، ص99-100.
  19. ↑ . وسائل الشیعه، ج11، ص446.
  20. ↑ . الکافی، ج4، ص264.
  21. ↑ . حج در اندیشه اسلامی، ص62.
  22. ↑ . مجموعه مقالات، ج2، ص1084.
  23. ↑ . مجموعه مقالات، ج2، ص1084.
  24. ↑ . مجموعه مقالات، ج2، ص1082-1096.
  25. ↑ . میقات، ش61، ص130، «رسم تهنیه».
  26. ↑ . میقات، ش15، ص194، «حجگزاری در تاجیکستان».
  27. ↑ . www.emaratallyoum.com.
  28. ↑ . تاریخ مکه، ص333؛ اتحاف الوری، ج3، ص199.
  29. ↑ . به سوی ام القری، ص256.
  30. ↑ . سفرنامه حسام السلطنه، ص107.
  31. ↑ . پنجاه سفرنامه، ج1، ص750.
  32. ↑ . معجم ما استعجم، ج4، ص1241.
  33. ↑ . پنجاه سفرنامه، ج7، ص592.
  34. ↑ . صفحات من تاریخ مکه، ص88.
  35. ↑ . میقات، ش47، ص213-214، «هجرت سرای پیامبر».
  36. ↑ . میقات، ش51، ص130، «حج در گلستان سعدی».
  37. ↑ . حج در گلستان سعدی، ص292.
  38. ↑ . العیون و الحدائق، ج4، ص253.
  39. ↑ . حج در اندیشه اسلامی، ص9-10.
  40. ↑ . میراث شهاب، ش41-42، ص21-38، «روزگار استقبال از حجاج».

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل استقبال.
  • اتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (م. ۸۸۵ق)، مکه، جامعة ام القری، ۱۴۱۰ق؛
  • اخبار مکه: الازرقی (م. ۲۴۸ق)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق؛
  • اعلام الوری: الطبرسی (م. ۵۴۸ق)، قم، آل البیت:، ۱۴۱۷ق؛
  • امتاع الاسماع: المقریزی (م. ۸۴۵ق)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق؛
  • به سوی ام القری: رسول جعفریان، مشعر، ۱۳۷۳ش؛
  • پنجاه سفرنامه حج قاجاری: به کوشش رسول جعفریان، تهران، نشر علم، ۱۳۸۹ش؛
  • تاریخ معالم المدینه: احمد یاسین احمد الخیاری، بیروت، دار العلم، ۱۴۱۲ق؛
  • تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (م. ۲۹۲ق)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق؛
  • تاریخ مکه: احمد السباعی (م. ۱۴۰۴ق)، نادی مکة الثقافی، ۱۴۰۴ق؛
  • تحریر الوسیله: امام خمینی۱ (م. ۱۳۶۸ش)، نجف، دار الکتب العلمیه، ۱۳۹۰ق؛
  • ثواب الاعمال: الصدوق (م. ۳۸۱ق)، قم، الرضی، ۱۳۶۸ش؛
  • حج در اندیشه اسلامی: سید علی قاضی عسکر، مشعر، ۱۳۷۵ش؛
  • حج در گلستان سعدی: محمد علاء الدین منصور، ترجمه: محدثی، قم، مؤسسه فرهنگی و آگاهی‌رسانی تبیان، ۱۳۸۷ش؛
  • الخصال: الصدوق (م. ۳۸۱ق)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۶ق؛
  • الدر الثمین: محمد الامین الشنقیطی (م. ۱۹۳۲م)، جده، دار القبلة للثقافة الاسلامیه، ۱۴۱۱ق؛
  • سبل الهدی: محمد بن یوسف الصالحی (م. ۹۴۲ق)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق؛
  • سفرنامه حسام السلطنه: مراد حسام السلطنه، به کوشش رسول جعفریان، قم، مشعر، ۱۳۷۳ش؛
  • السیرة النبویه: ابن کثیر (م. ۷۷۴ق)، به کوشش مصطفی عبدالواحد، بیروت، دار المعرفه، ۱۳۹۶ق؛
  • شرح زندگانی من: عبدالله مستوفی، تهران، زوّار، ۱۳۷۷ش؛
  • صفحات من تاریخ مکه: سنوک هور خرونیه، به کوشش محمد السریانی، ۱۴۱۱ق؛
  • العین: خلیل (م. ۱۷۵ق)، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، ۱۴۰۹ق؛
  • العیون و الحدائق فی اخبار الحقائق: عمر سعیدی، دمشق، ۱۹۷۲م؛
  • فتح الباری: ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق)، بیروت، دار المعرفه؛
  • فرهنگ فشرده سخن: زیر نظر حسن انوری، تهران، سخن، ۱۳۸۲ش؛
  • الکافی: الکلینی (م. ۳۲۹ق)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش؛
  • لسان العرب: ابن منظور (م. ۷۱۱ق)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق؛
  • لغت‌نامه: دهخدا (م. ۱۳۳۴ش) و دیگران، مؤسسه لغت‌نامه و دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ش؛
  • مجموعه مقالات هم‌اندیشی زیارات: حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تهران، مشعر، ۱۳۷۸ش؛
  • مستدرک الوسائل: النوری (م. ۱۳۲۰ق)، بیروت، آل البیت:، ۱۴۰۸ق؛
  • المعجم الکبیر: الطبرانی (م. ۳۶۰ق)، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق؛
  • معجم ما استعجم: عبدالله البکری (م. ۴۸۷ق)، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۳ق؛
  • مفردات: الراغب (م. ۴۲۵ق)، نشر الکتاب، ۱۴۰۴ق؛
  • مکارم الاخلاق: الطبرسی (م. ۵۴۸ق)، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۲ق؛
  • من لا یحضره الفقیه: الصدوق (م. ۳۸۱ق)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق؛
  • میراث شهاب (فصلنامه): قم، کتابخانه نجفی؛
  • میقات حج (فصلنامه): تهران، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت؛
  • وسائل الشیعه: الحر العاملی (م. ۱۱۰۴ق)، قم، آل البیت:، ۱۴۱۲ق؛
  • وفاء الوفاء: السمهودی (م. ۹۱۱ق)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م؛
  • وقعة صفین: ابن مزاحم المنقری (م. ۲۱۲ق)، به کوشش عبدالسلام، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۴ق.
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=استقبال_حاجی&oldid=29431»