هاشمیه

هاشميه اولين پايتخت خلفاي عباسي و مکان زنداني شدن و دفن فرزندان امام حسن(ع) و امامان مذهب زيديه که درسال 145 قمري به فرمانمنصور عباسي زندانشان بر سرشان خراب شده و همانجا دفن شدند.

پيشينه

از قدیمی ترین گزارش هایی که مربوط به حرم سادات می‌شود گزارش مسعودی است که بیان می‌کند مقبره سادات حسنی را در کرانه فرات در نزدیکی پل کوفه در سال 332 قمری زیارتگاه بوده است . ابن اثیر(وفات: 630 ق‏) نیز در الکامل از مشخص بودن قبر ابراهیم و دیگر سادات حسنی در هاشمیه خبر داده است او نیز مکان تقریبی قبرها را در همان مکان تایید می‌کند. ابن شدقم (وفات: بعد 1090 ق‏)نیز قبرهای این سادات را در کنار قنطره کوفه وبر کرانه فرات می داند که در زمان او زیارتگاه بود.

مکان فعلي

‌این شهر در 28 کیلومتری نوب شره حله بر کناره غربی رود فرات قرار دارد و خط آهن یکه بغداد بصره از وسط آن عبور می‌کند. از آنجا که از شهر قدیم اثری باقی مانده دولت در سال 1927 به شهرسازی و نقشهکشی جدید در آن اقدام کرد. براساس گزارشی که در 2007 تدوین شده هاشمیه جدید نیز جز یک آبادی با چند خیابان و محله چیز دیگری نیست که مساحت تقریبی اش حدود 613809 کیلومتر مربع است. و مرقد‌های حمزه غربی و قاسم از مهمترین مراقد ‌این منطقه هستند. متاسفانه‌این شهر از مشکلات زیربنایی بسیاری از جمله بابت آبرسانی و کشاورزی و بهداشت و آموزش و پرورش به سبب بی توجهی نظام بعثی رنج می‌برد.

تصوير گنبد يکي از دو حرم منتسب به مقتولان هاشميه

امروزه هاشمیه شهرستانی در استان بابل عراق با بیش از بیست هزار نفر جمعیت (طبق سرشماری سال 2012) و شامل نه محله است. حرم سادات حسنی در شمال‌این شهر در ساحل رودخانه است که امروزه به نام حی الانتفاضه شناخته می‌شود و راه آهن بصره به بغداد از آن می‌گذرد. بنابرآخرین گزارش‌های موجود(4/4/2007) امروزه در عراق دو حرم با فاصله اندکی در نزدیکی هاشمیه قرار دارند. که هرکدام قبه و حرم مستقلی هستند و هردو معروف به مزار سادات حسنی.

۱- مرقدی که در فاصله سه کیلومتری جاده کوفه_ حله در منطقه‌ای مشهور به ابو سمیج نزد قبایل خفاجه و مجرای قدیمی رود فرات و وجود پل کوفه در آن و گزارش افراد بومی‌این قبیله در مورد معروف بودن‌این مزار به مزار سادات حسنی شواهد تایید آن است. ‌این مزار صحن بزرگی دارد که ساختمان مرقد را که شامل دو حجره بزرگ است در خود جای داده. حجره های‌این حرم هرکدام ضریحی کوچک را در خود دارد و با گچبری‌های ساده و زیلوهایی قدیمی تزیین شده و بر فراز آنها دو گنبد آبی رنگ وجود دارد. با توجه به گزارش مرحوم حرز الدین و نوه اش که بر کتاب المراقد وی حاشیه زده‌این مقبره سابقا به عنوان مقبره سادات حسنی شناخته شده بود. در قرن حاضر قبایل خفاجه عراق در هاشمیه ساکن بودند و قبر سادات حسنی با نام قبور السبعه(: قبر هفت تن) شناخته می‌شد. و در یک بنای مستطیل شکل قرار داشت. در سال 1386 قمری قبور سبعه بر تپه‌ای بزرگ بود که سنگ‌های قدیمی در آن پراکنده بودند و مکان قبر به روشنی در آن آشکار بود. بقعه به صورت مستطیلی بود که بر سه ستون قرار داشت. ستون اول به سمت شرق و مدخل بقعه در آنجا بود که گنبدی سفید بر فراز خود داشت و در وسطش پنجره‌ای چوبی و مثلثی شکل که هر ضلعش حدود دو متر می‌شدند. بر روس قبر روپوشی سبز رنگ بود و بر پنجره چوبی تابلوی نصب بود که بر آن نوشته شده ابود. ‌اینجا زیارتگاه اولاد حسن مثنی است که در سال 145 در زندان از دنیا رفتند. در ستون دوم نشانی از قبری نبود و در استوانه سوم در وسطش دکه‌ای بود که در آن قبری قرار داشت بر فراز‌این قبر گنبدی سفید کوچگتر از گنبد کنارش بود و بر روی قبر روکشی سبز. ‌این قبور در سمت قبله قبر معروف برای عبدالله بن زید است و از آنجا مقبره او دیده می‌شود و در شمال غربی نیز قبر ابراهیم بن عقیل بر کناره نهر شاه مچریه بر راه قدیمی که از کفل به عذار و دبله می‌رفت قرار دارد و شش کیلومتر با کفل فاصله دارد.

۲- این مقبره سه کیلومتر با جنوب شرق حله فاصله دارد و به موازات جاده اصلی حله _هاشمیه قرار گرفته. صحنی بزرگ بقعه را دربر می‌گیرد که دیواری فرسوده و نیمه خراب آن را از فضای بیرون جدا کرده است. بنای‌این بقعه در دو تالار کوچک که به شکل ال مانند در کنار هم قرار دارند و هرکدام دری جداگانه و گنبدی سبز رنگ و ساده دارد تشکیل شده است. در تالار کوچکتر مرقدی وجود دارد که تابلوی نصب شده بر آن قبر اسماعیل بن حسن می‌خواندش و ضریحی آلمینیومی آن را در بر گرفته در کنار‌این مرقد مرقد ابراهیم بن حسن در ضریحی آهنی وجوددارد. در گوشه‌ای از تالار بزرگ ضریحی کوچک است که تالود آن را قبر علی بن الحسن معرفی م کند در گوشه آن قبری است که به نام قاسم بن الحسن ممعرفی شده و برا ی ما مجهول است. درون ساختمان عاری از هرگونه تزیینات و امکانات رفاهی حتی فرش و زیلو است. به گفته بومیان‌این ساختمان ها پیشتر از شاخه بخل بود و بعدها سیمانی شد. با توجه به تکرار علامت هایی چون کرانه رود فرات و قنطره کوفه از از قرن دوم تا یازدهم و تحقیقات میدانی محقق ارجمند حرزالدین به نظر می رسد مقبره اول با این شواهد سازگارتر است و محل دفن سادات حسنی است که البته تعداد آنان طبق تحقیقات نه نفر است نه هفت نفر ودلیلی برجدا بودن مزار عده ای از آنان نسبت به دیگران وجود ندارد . مگر اینکه بپذیریم که زودتر از دنیا رفته اند در نزدیکی زندان دفن شدند و که با خراب کردن سقف سیاهچال دفن شده اند از آنان اندکی فاصله دارند.البته این تنها یک حدس است و شواهدی میدانی برای اعتبارسنجی آن یافت نشد.

اما قبری که به نام حرم عبدالله ابونجم به عبدالله محض نسبت می‌دهند که آن را براساس برخی از قراین قبر عبدالله بن حسن مکفوف افطسی از نسل امام سجاد(ع) یا عبدالله بن حسن مکفوف ینبعی حسنی دانسته اند که شباهت نام ها باعث‌این اشتباه نزد عوام شده است.

گزارش دیگری نیز در کتاب معجم المراقد و المزارات فی العراق درباره مقبره سادات حسنی وجود دارد که براساس آن مقبره‌این سادات را در ناحیه شنافیه بر سمت چپ فرات در زمین‌های قبایل آل شبل و به فاصله 12 کیلومتر از مرکز ناحیه توصیف کرده که در آن مساحت مرقد 250 متر با دو گنبد که اولی بر فراز قبر عبدالله محض و دومی بر فراز قبر شش برادرش است با ارتفاع سه متر گزارش شده است و‌این مکان را در جای زندان هاشمیه تعیین کرده و بیان می‌کند که افرادی از قبیله کنانه به خدمتگذاری در‌این مکان مشغولند. ولی همه متون تاریخی به صورت متفق قبر عبدالله محض را در هاشمیه کوفه می‌دانند . اکنون صحن و سرای مفصلی بر‌این قبر قرار دارد .

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب زندانیان هاشمیه محمدسعید نجاتی، قم، مشعر، ۱۳۹۵ش است.