اهداف و آثار حج: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (removed Category:مقاله‌های در حال ویرایش using HotCat) |
جز (added Category:مقاله‌های تکمیل‌شده using HotCat) |
||
| خط ۶۶: | خط ۶۶: | ||
[[رده:اسرار حج]] | [[رده:اسرار حج]] | ||
[[رده:مفاهیم مرتبط با حج]] | [[رده:مفاهیم مرتبط با حج]] | ||
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]] | |||
نسخهٔ ۲ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۵:۵۳
اهداف و آثار حج، نتایج معنوی و مادی برگزاری آیین حج در زندگی فرد مسلمان است که در متون دینی از آنها یاد شده است. در قرآن، غرض از تکلیف به حج، وجود منافعی برای انسان‌ها ذکر شده است.[یادداشت ۱][۱] در احادیث امامان(ع) که متون شیعی باقی مانده است، این «منافع» تفسیر شده و شامل برکات دنیوی و منافع اخروی دانسته شده است.[۲]
در این مقاله برخی از مهم‌ترین اهداف حج، که آثار آن نیز به شمار می‌روند بر پایه متون حدیثی و تفسیری شیعه معرفی می‌شود.
توبه و آمرزش
بر پایه روایتی، امام صادق(ع) سبب اصلی بنای کعبه را، توبه فرزندان آدم و پاکی آنان از گناه دانسته است.[۳] امام رضا(ع) نیز، علت تشریع حج را کوچ کردن به سوی خداوند و توبه از گناهان گذشته و آغاز کردن حیات نوین دانسته است.[۴] بر پایه روایتی، یکی از مصادیق «منافع» در آیه ﴿وَ أَذِّن فی النَّاسِ بِالحْجّ… لِّّیشْهَدُواْ مَنَافِعَ لَهُمْ﴾[یادداشت ۲][۵]مغفرت و بخشایش الهی است.[۶]
خودسازی و تقوا
بر پایه روایتی از امام رضا(ع)، یکی از هدف‌ها و اثرهای حج، خودسازی و زدودن خوی‌های ناشایست از خود است.[۷] در حدیثی از امام علی(ع) یکی از غرض‌های حج، بیرون راندن خودبزرگ‌بینی از دل‌ها و جایگزینی فروتنی به جای آن ذکر شده است.[۸] بر پایه روایات، حکمت‌های تشریعِ هر کدام از مناسک حج نیز، خودسازی است.[یادداشت ۳][۹]
قرآن، هدف از تشریع حج را، دست یافتن انسان به تقوا دانسته است.[یادداشت ۴][۱۰] به این هدف، در دو آیه دیگر نیز اشاره شده است.[۱۱] در احادیث هم، نگهداشتنِ تقوا از هنگام احرام تا پایان مناسک، مورد تأکید قرار گرفته است.[۱۲]
برپاداشتن دین و تقویت ایمان
در روایات، مراد از ﴿قِیاماً لِلنَّاسِ﴾ در آیه ﴿جَعَلَ اللَّهُ الْکعْبَةَ الْبَیتَ الْحَرامَ قِیاماً لِلنَّاسِ﴾[یادداشت ۵][۱۳] «برپایی دین و معاش مردم» دانسته شده است؛[۱۴] از این رو، یکی از هدف‌های حج را برپایی دین دانسته‌اند.[۱۵] در روایتی دیگر، برپایی دین وابسته به برپا بودن کعبه دانسته شده است.[۱۶] در روایاتی دیگر نیز، حج، پرچم اسلام[۱۷] و موجب رفعت دین،[۱۸] توان‌بخشی دین[۱۹] و اصلاح ایمان مردم[۲۰] به شمار رفته است.
پیوند معنوی با رهبری الهی (تولّی)
حضرت ابراهیم(ع)، در آیه ﴿وَ أَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یأْتُوک… ﴾[یادداشت ۶][۲۱] مأمور شده که انسان‌ها را به حج فراخواند تا مردم به سوی آن حضرت بیایند؛ از این رو، یکی از هدف‌های حج را تقویت دوستی و پیوند با رهبران الهی دانسته‌اند.[۱۵] حضرت ابراهیم(ع)، در آیه‌ای دیگر از خداوند درخواست کرده دل‌های حج‌گزاران را به سوی فرزندان او در مکه متمایل کند.[یادداشت ۷][۲۲] برخی روایات، مراد از ﴿ذُرِّیَّتِی﴾[یادداشت ۸] در آیه پیش‌گفته را «اهل بیت(ع)» دانسته‌اند.[۲۳] روایتی دیگر، مراد خداوند از «کامل کردن حج» را[یادداشت ۹][۲۴] دیدار با حضرت محمد(ص)[۲۵] و امامان(ع)[۲۶] دانسته است. این امر در احادیثی دیگر نیز تأکید شده است.[۲۷] امام(ع)، روح حقیقی کعبه و روح همه مناسک حج و محور اصلی آن شمرده شده، که هدف‌های مهم این عبادت را محقق می‌کند.[۲۸] معرفی امام حسن(ع)[۲۹] و امام سجاد(ع)[۳۰] به عنوان فرزند مکه و منا و مشعر و عرفات، اشاره‌ای به همین مسئله دانسته‌اند.[۳۱]
دوری از شیطان و دشمنان خدا (تبرّی)
مهم‌ترین نماد دوری از شیطان‌های جنّی و انسانی در حج، رمی‌جمرات است.[۳۲] برخی احادیث نیز، یکی از مصداق‌های «قضاء تفث»[یادداشت ۱۰] را در آیه ﴿ثُمَّ لۡیَقۡضُواْ تَفَثَهُمۡ وَلۡیُوفُواْ نُذُورَهُمۡ وَلۡیَطَّوَّفُواْ بِٱلۡبَیۡتِ ٱلۡعَتِیقِ﴾[یادداشت ۱۱][۳۳] رمی‌جمرات دانسته‌اند.[۳۴] در آیات نخست سوره توبه، حضرت محمد(ص) به اجرای برائت از مشرکان در حج، که دوری از شیطان‌های انسانی شمرده شده است[۳۱] مأمور شد.[یادداشت ۱۲][۳۵]
پیشگیری از نابودی انسان
قرآن، در آیه ﴿جَعَلَ اللَّهُ الْکعْبَةَ الْبَیتَ الْحَرامَ قِیاماً لِلنَّاسِ﴾[یادداشت ۱۳] کعبه را سبب پابرجا بودن انسان‌ها دانسته است. برخی از مفسران، مراد از آن را حفظ و در امان بودن انسان‌ها از خطرات دانسته[۳۶] و بر این باورند که مردم با ترک کردن حج نابود خواهند شد.[۳۷] این نکته در احادیث اهل‌بیت(ع) نیز آمده است.[۳۸] در روایتی، امام صادق(ع) حج‌گزاران را موجب بقای زندگی کسانی شمرده که حج را ترک می‌کنند.[۳۹] در احادیثی دیگر، نیت تجدید حج، موجب افزوده شدن عمر و ادای مکررّ حج، مانع مرگ ناگهانی دانسته شده است.[۴۰]
آموختن علم دین و نشر احادیث
امام رضا(ع) یکی از هدف‌های حج را آموختن علم دین و نقل سخنان امامان(ع) و نشر آنها در سرزمین‌های اسلامی و غیر اسلامی دانسته است.[۴۱] در حدیثی دیگر، آشنایی با آثار و اخبار حضرت محمد(ص) یکی از هدف‌های حج به شمار رفته است.[۴۲]
آزمایش بندگان
درحدیثی از امام علی(ع) مناسک حج، آزمایشی دشوار به شمار رفته که با قرار داشتن کعبه در سرزمینی سخت و دچار شدنِ حج‌گزاران به دشواری‌های پُرشمار تحقّق می‌یابد.[۴۳] امام صادق(ع) غرض از آزمایش حج‌گزاران را آشکار شدن میزان اطاعت آنان از خداوند شمرده است.[۴۴]
منافع دنیوی
بر پایه احادیث، تعبیر «منافع» در آیه ﴿وَ أَذِّن فی النَّاسِ بِالحْجّ… لِّّیشْهَدُواْ مَنَافِعَ لَهُمْ﴾[یادداشت ۱۴][۵] افزون بر منافع اخروی، شامل بهره‌های مادی نیز می‌شود،[۴۵] مانند منافع کرایه دهندگان مرکب‌ها[۴۶] و سوداگران کالاها که شامل حج‌گزاران و غیر آنها می‌شود.[۴۷] از جمله منافع مادی سفر حج، قربانی است که نصیب حج‌گزاران و فقیران می‌شود.[۴۸] بنا بر روایات، حج موجب غنای مادی حج‌گزاران،[۴۹] برآورده شدن نیاز خانواده آنان،[۵۰] از میان رفتن فقر،[۵۱] ورشکستگی[۵۲] و نیز موجب سلامتی بدن[۵۳] می‌گردد.
پاداش اخروی
بر پایه روایتی، امام صادق(ع)، یکی از مصادیق «منافع» را در آیه ﴿وَ أَذِّن فی النَّاسِ بِالحْجّ… لِّّیشْهَدُواْ مَنَافِعَ لَهُمْ﴾[یادداشت ۱۵][۵] منافع اخروی دانسته است.[۵۴] امام علی(ع) نیز، سبب قرار دادن کعبه را در سرزمینی سخت و خشک، گشودن درهای فضل و بخشش الهی بر حج‌گزاران دانسته است.[۵۵] در احادیثی دیگر، به میزان پاداش اخروی حج گزار، از جمله هر گامی که او در سفر حج برمی‌دارد، اشاره شده است.[۵۶]
پانویس
- ↑ سوره حجّ(22)، آیه 27-28؛ ترجمه قرآن (انصاریان)؛ ص۳۳۵.
- ↑ الکافی، ج4، ص422؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص122.
- ↑ الکافی، ج4، ص188؛ وسائل الشیعه، ج13، ص295.
- ↑ علل الشرائع، ج1، ص273؛ وسائل الشیعه، ج11، ص13.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ سوره حجّ(22)، آیه 28.
- ↑ الکافی، ج4، ص264.
- ↑ علل الشرائع، ج2، ص404؛ بحار الانوار، ج6، ص96.
- ↑ الکافی، ج4، ص201؛ نهج البلاغه، خطبه 192.
- ↑ مصباح الشریعه، ص49؛ مستدرک الوسائل، ج10، ص173.
- ↑ سوره بقره(2)، آیه 197؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۳۱.
- ↑ سوره بقره(۲)، آیه‌های 189، 196؛ سوره مائده(۵)، آیه 96.
- ↑ الکافی، ج4، ص338؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص296.
- ↑ سوره مائده(۵)، آیه 97.
- ↑ وسائل الشیعه، ج11، ص60؛ جامع احادیث الشیعه، ج10، ص69.
- ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۳۲۸.
- ↑ الکافی، ج4، ص271؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص243.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه192؛ وسائل الشیعه، ج11، ص15.
- ↑ علل الشرائع، ج1، ص248؛ وسائل الشیعه، ج1، ص22.
- ↑ بحار الانوار، ج6، ص110 و ج50، ص267؛ وسائل الشیعه، ج11، ص15.
- ↑ وسائل الشیعه، ج11، ص15؛ بحار الانوار، ج59، ص267.
- ↑ سوره حج(22)، آیه 27.
- ↑ سورة ابراهیم(14)، آیه 37؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۲۶۰.
- ↑ الکافی، ج1، ص392؛ بحار الانوار، ج27، ص74.
- ↑ سوره بقره(۲)، آیه ۱۹۶؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۳۰.
- ↑ بحار الانوار، ج97، ص139؛ جامع احادیث الشیعه، ج12، ص229.
- ↑ الکافی، ج4، ص549؛ نور الثقلین، ج1، ص183.
- ↑ علل الشرائع، ج2، ص459؛ بحار الانوار، ج96، ص374.
- ↑ صهبای حج، ص99-100.
- ↑ الامالی، ص245؛ تحف العقول، ص233.
- ↑ بحار الانوار، ج45، ص138؛ الصحیح من سیرة النبی، ج29، ص54.
- ↑ ۳۱٫۰ ۳۱٫۱ دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۳۳۰.
- ↑ الروضة البیهه، ج2، ص281-282.
- ↑ سوره حج(22)، آیه 29: ترجمه قرآن (فولادوند)، ص۳۳۵.
- ↑ مستدرک الوسائل، ج9، ص372؛ بحار الانوار، ج96، ص312.
- ↑ سوره توبه(۹)، آیه ۳؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۱۸۷.
- ↑ التبیان، ج4، ص31؛ فقه القرآن، ج1، ص86.
- ↑ مجمع البیان، ج3، ص424؛ روح المعانی، ج7، ص35.
- ↑ الکافی، ج4، ص271؛ وسائل الشیعه، ج11، ص21.
- ↑ الکافی، ج2، ص451؛ وسائل الشیعه، ج1، ص28.
- ↑ الکافی، ج4، ص261؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص220.
- ↑ علل الشرائع، ج1، ص273؛ وسائل الشیعه، ج11، ص13.
- ↑ علل الشرائع، ج2، ص406؛ وسائل الشیعه، ج11، ص15.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه192؛ الکافی، ج4، ص199.
- ↑ الکافی، ج4، ص198؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص250.
- ↑ الکافی، ج4، ص422؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص122.
- ↑ علل الشرائع، ج2، ص406؛ وسائل الشیعه، ج11، ص14.
- ↑ علل الشرائع، ج1، ص273؛ وسائل الشیعه، ج11، ص13.
- ↑ سوره حج(۲۲)، آیه‌های ۲۸، ۳۶.
- ↑ من لایحضره الفقیه، ج2، ص265؛ وسائل الشیعه، ج11، ص12.
- ↑ الکافی، ج4، ص252؛ وسائل الشیعه، ج11، ص9.
- ↑ من لایحضره الفقیه، ج2، ص222؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص21.
- ↑ وسائل الشیعه، ج11، ص108؛ بحار الانوار، ج96، ص12.
- ↑ الکافی، ج4، ص252؛ وسائل الشیعه، ج11، ص252.
- ↑ الکافی، ج4، ص422؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص122.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه192؛ الکافی، ج4، ص199.
- ↑ الکافی، ج4، ص253؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص24.
- ↑ ﴿وَ أَذِّن فی النَّاسِ بِالحْجّ… لِّّیشْهَدُواْ مَنَافِعَ لَهُمْ﴾ و در میان مردم برای حج بانگ زن… تا منافع خود را [از برکت این سفر معنوی] مشاهده کنند.
- ↑ و در میان مردم برای حج بانگ زن… تا منافع خود را [از برکت این سفر معنوی] مشاهده کنند.
- ↑ چنان‌که بر پایه روایتی از امام صادق(ع) حکمت ذبح قربانی ذبح هواهای نفسانی و طمع، رمی‌جمرات به مثابة دور کردن شهوات و اعمال ناپسند و حلق به منزلة برکندن عیوب ظاهری و باطنی انسان است.
- ↑ ﴿الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ… َ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیرَ الزَّادِ التَّقْوی وَ اتَّقُونِ یا أُولِی الْأَلْباب﴾ حج در ماه‌های معلومی است… به نفع خود توشه برگیرید، که بهترین توشه پرهیزکاری است.
- ↑ جز این نیست که مشرکان پلیدند؛ پس نباید بعد از امسال به مسجدالحرام نزدیک شوند.
- ↑ جز این نیست که مشرکان پلیدند؛ پس نباید بعد از امسال به مسجدالحرام نزدیک شوند.
- ↑ ﴿رَّبَّنَآ إِنِّیٓ أَسۡکَنتُ مِن ذُرِّیَّتِی بِوَادٍ غَیۡرِ ذِی زَرۡعٍ عِندَ بَیۡتِکَ ٱلۡمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِیُقِیمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ فَٱجۡعَلۡ أَفۡـٔدَةٗ مِّنَ ٱلنَّاسِ تَهۡوِیٓ إِلَیۡهِمۡ﴾ پروردگارا! من برخی از فرزندانم را در درّه‌ای بی‌کشت و زرع نزد خانه حُرمت‌یافته‌ات سکونت دادم؛ پروردگارا! برای اینکه نماز را بر پا دارند؛ پس دل‌های گروهی از مردم را به سوی آنان علاقه‌مند و متمایل کن!
- ↑ فرزندانم (فرزندان ابراهیم).
- ↑ ﴿وَأَتِمُّواْ ٱلۡحَجَّ وَٱلۡعُمۡرَةَ لِلَّهِ﴾ حج وعمره را برای خدا به پایان برید.
- ↑ برطرف کردن آلودگی.
- ↑ سپس باید آلودگی خود را بزدایند و به نذرهای خود وفا کنند و بر گِرد آن خانه کهن [کعبه] طواف به جای آورند.
- ↑ ﴿وَأَذٰنٞ مِّنَ ٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦٓ إِلَی ٱلنَّاسِ یَوۡمَ ٱلۡحَجِّ ٱلۡأَکۡبَرِ أَنَّ ٱللَّهَ بَرِیٓءٞ مِّنَ ٱلۡمُشۡرِکِینَۙ وَرَسُولُهُ﴾ و این اعلامی است از سوی خدا و پیامبرش به همهٔ مردم در روز حج اکبر که: یقیناً خدا و پیامبرش از مشرکان بیزارند.
- ↑ خدا، [زیارتِ] کعبه، آن خانهٔ با حرمت را وسیلهٔ قوام و برپایی [زندگی، معیشت و سامان دنیا و آخرت] مردم قرار داد.
- ↑ و در میان مردم برای حج بانگ زن… تا منافع خود را [از برکت این سفر معنوی] مشاهده کنند.
- ↑ و در میان مردم برای حج بانگ زن… تا منافع خود را [از برکت این سفر معنوی] مشاهده کنند.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل حج.
- الامالي، شيخ صدوق محمد بن علي بن بابويه (311-381ق.)، تصحيح قسم الدراسات الاسلاميه موسسه البعثه، تهران، انتشارات بنياد بعثت، 1417ق.
- التبيان في تفسير القرآن، محمد بن حسن الطوسي (385-460ق.)، به کوشش احمد حبيب قصير عاملي، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1963م.
- الصحيح من سيره النبي الاعظم، جعفر مرتضي عاملي، قم، دارالحديث، 1426ق.
- الکافي، محمد بن يعقوب کليني ( -329ق.)، به کوشش علي اکبر غفاري، تهران، انتشارات دارالکتب اسلاميه، 1375ش.
- بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، محمد باقر المجلسي (1037-1110ق.)، تصحيح محمد باقر بهبودي و سيد ابراهيم ميانجي و سيد محمد مهدي موسوي خرسان، بيروت، داراحياء التراث العربي و موسسه الوفاء، 1403ق.
- تحف العقول، حسن بن شعبة الحراني (قرن4ق.)، تصحيح علي اکبر غفاري، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1404ق.
- تهذيب الاحکام في شرح المقنعه للشيخ المفيد، محمد بن حسن الطوسي (385-460ق.)، به کوشش سيد حسن موسوي خرسان و علي آخوندي، تهران، انتشارات دارالکتب اسلاميه، 1365ش.
- صهباي حج، عبدالله جوادي آملي، تنظيم حسن واعظي محمدي، قم، اسراء، 1377ش.
- علل الشرائع و الاحکام، شيخ صدوق محمد بن علي بن بابويه (311-381ق.)، به کوشش سيد محمد صادق بحرالعلوم، نجف، مکتبه الحيدريه، 1385ق.
- مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، حسين نوري الطبرسي (1254-1320ق.)، قم، انتشارات موسسه آل البيت لاحياء التراث، 1408ق.
- مصباح الشريعه، المنسوب امام جعفر الصادق(ع) ( -148ق.)، بيروت، الاعلمي1400ق.
- من لايحضره الفقيه، شيخ صدوق محمد بن علي بن بابويه (311-381ق.)، تحقيق و تصحيح علي اکبر غفاري، قم، دفتر انتشارات اسلامي، چاپ دوم، 1404ق.
- نهج البلاغه، شريف الرضي (م 406ق.)، شرح صبحي صالح، قم، دارالاسوه، 1415ق.
- وسائل الشيعه (تفصيل وسائل الشيعه الي تحصيل مسائل الشريعه)، محمد بن الحسن الحر العاملي (1033-1104ق.)، به کوشش عبدالرحيم رباني شيرازي، بيروت، داراحياء التراث العربي، 1403ق.