مزار اسماعیل بن جعفر(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۲۹ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۲۶

مزار اسماعیل بن جعفر(ع)، محل دفن پسر بزرگ امام جعفر صادق(ع) است که پیش از پدر درگذشت. پیکرش را در مدینه و در قبرستان بقیع دفن کردند. این مقبره سده‌ها دارای بنا و گنبد، و محل زیارت زائران بود. گفته شده مکان این مقبره در ی ساخته شده که پیشتر خانه امام زین‌العابدین(ع) بود و در صحن آن چاهی قرار داشت که مردم برای شفای بیماران از آن می‌نوشیدند. این زیارتگاه در سال 1344 قمری با غلبه وهابیان از میان رفت. پس از این تاریخ نیز یک چهاردیواری این قبر را پوشانده بود تا اینکه برای ساخت خیابان کنار قبرستان آن را به طور کامل تخریب کردند و بنابر گزارش‌هایی پیکر اسماعیل را از آنجا به بخش دیگری از بقیع نزدیک قبر اُم البنین یا نزدیک شهیدان حرّه یا در ۱۰ متری قبر حلیمه سعدیه منتقل کردند.

اسماعیل بن جعفر

اسماعیل بن جعفر فرزند نخست امام جعفر بن محمد صادق، امام ششم شیعیان، بود که در زمان حیات پدرش درگذشت. تاریخ وفاتش را سال‌های 138 یا برخی سال‌های نزدیک به آن ذکر کرده‌اند.^[۱] برخی از شیعیان در زمان حیات امام صادق بر آن بودند که اسماعیل جانشین آن امام خواهد بود. بعد از امام صادق گروهی مرگ اسماعیل را انکار کردند و گروه دیگر به امامت فرزند اسماعیل، محمد، باور یافتند و هر دو این گروه‌ها اسماعیلیه نامیده شدند.^[۲]

مکان دفن

بنابر گزارش منابع تاریخی، اسماعیل بن جعفر در عریض (روستایی در نزدیکی مدینه) درگذشت، اما پیکرش را به مدینه آوردند و در قبرستان بقیع دفن کردند.^[۳] قبر اسماعیل در جایی قرار داشت که با کشیده شدن دیوار مدینه از بقیه قبرهای بقیع جدا شد به شکلی که بارگاه اسماعیل داخل دیوارهای مدینه (چسبیده به دیوار شهر) قرار گرفت در حالی که بقیه قبرستان بقیع در خارج از دیوار مدینه قرار داشت.^[۴] این مقبره بعدها با توسعه بقیع به قبرستان پیوست.

تاریخچه گنبد

قبر اسماعیل بن جعفر در دوره‌هایی از تاریخ گنبدی داشته است. گفته‌اند که گنبد و بارگاه قبر اسماعیل بن جعفر در زمان حکومت فاطمیان مصر (302-564) ساخته شد. توصیفی از این بارگاه در قرن هشتم هجری حاکی از آن است که در آن زمان قبر اسماعیل مزاری با گنبدی بزرگ و سفید در غرب گنبد عباس بن عبدالمطلب و چسبیده به دیوار مدینه بوده است. بنابر همین گزارش این مقبره در زمینی قرار گرفته بود که پیشتر خانه امام زین‌العابدین(ع) بود. و در آن زمان مسجدی متروک و چاه آبی در کنار مزار قرار داشت.^[۵]

سَمهودی، تاریخ‌نگاری مدینه در نیمه دوم قرن نهم، از دو سنگ نبشته در آرامگاه اسماعیل خبر می‌دهد. این سنگ‌نوشته‌ها حاکی از این بود که این بنا به دست حسین بن ابوالهیجاء (فرستاده حکومت فاطمی) در سال 546 قمری ساخته شده و همین فرد باغی که در غرب آن قرار داشت را نیز به مزار اسماعیل وقف کرده بود.^[۶]

سفرنامه‌های بعدی نیز از بارگاه اسماعیل بن جعفر خبر داده‌اند.^[۷] عیاشی، سفرنامه‌نویسی اهل شام در سده یازدهم گزارش می‌کند که شیعیان که تعداد زیادی از آنان در کاروان عراق حضور داشتند، به زیارت قبر اسماعیل جعفر اهتمام داشتند.^[۸] در گزارشی از ابتدای سده سیزدهم هجری نیز از چاه آبی که در داخل حیاط زیارتگاه بوده و منسوب به امام زین‌العابدین بوده و از آن برای شفای بیماران آب می‌بردند یاد شده است.^[۹]

تخریب گنبد

با قدرت‌گیری وهابیان در شبه جزیره و مدینه، آرامگاه اسماعیل مانند دیگر مرقدها و بارگاه‌ها در سال 1344 قمری ویران شد. اما گزارش‌های بعدی نشان می‌دهد که آرامگاه اسماعیل بن جعفر، کاملا ویران نشده بود و چهار دیواری ساده‌ای روی آن قرار داشت.^[۱۰] گفته شده که مرقد اسماعیل با دیوارهایی بدون در و پنجره و به ابعاد سه در سه متر و ارتفاع دو و نیم متر احاطه شده و در بیرون از گورستان به فاصله ۱۵ متری دیوار بقیع، در جهت غرب و روبه‌روی قبرهای ائمه(ع) قرار داشت.^[۱۱]

مکان فعلی قبر اسماعیل بن جعفر

در سال ۱۳۹۴ قمری هنگام ساخت خیابان غربی بقیع، محوطه پیرامون قبر اسماعیل تخریب و چنین شایع شد که جنازه او به صورت سالم آشکار شده است.^[۱۲] برخی گزارش کرده‌اند که پیکر اسماعیل بن جعفر با هماهنگی برخی از بزرگان اسماعیلیه^[۱۳] به داخل قبرستان بقیع منتقل و نشانه‌گذاری شد.^[۱۴] محل دفن او به دلیل وصف‌های متفاوت و از میان رفتن نشانه‌ها، دقیقاً مشخص نیست. محل آن را درحوالی قبر اُم البنین یا نزدیک شهیدان حرّه یا در ۱۰ متری قبر حلیمه سعدیه در انتهای بقیع دانسته‌اند.^[۱۵]

گالری

مکان تقریبی قبر اسماعیل بن جعفر در بقیع (علامت شماره 8)
نقشه موقعیت قبر اسماعیل بن جعفر در بقیع

پانویس

↑ «بقعه اسماعیل بن جعفر در بقیع و بستر تاریخی آن تا قرن حاضر»، ص 52
↑ الارشاد، ج2، ص 209-210
↑ الارشاد، ج2، ص 209؛ سر السلسلة العلویه، ص۳۴؛ المجدی، ص۱۰۰.
↑ وفاء الوفا، ج5، ص 117
↑ التعریف بما انست الهجره، ص 121
↑ وفاء الوفاء، ج۳، ص۳۰۶.
↑ نک: «بقعه اسماعیل بن جعفر در بقیع و بستر تاریخی آن تا قرن حاضر»، ص56-59
↑ الرحله العیاشیه، ص 381
↑ حالات الحرمین، در پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ص 256
↑ سفرنامه مکه حاج سید محمد فاطمی، در چهارده سفرنامه حج قاجاری دیگر، ص996
↑ تاریخ حرم ائمه بقیع، ص۲۸۹–۲۹۰.
↑ تاریخ حرم ائمه بقیع، ص۲۹۰.
↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۴۸.
↑ تاریخ حرم ائمه بقیع، ص۲۹۰؛ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۴۸.
↑ تاریخ حرم ائمه بقیع، ص۲۹۱.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل اسماعیل بن جعفر.

الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، محمد بن محمد مفید، تحقیق و تصحیح مؤسسة آل البیت، قم، کنگره شیخ مفید. (1413ق)
تاریخ حرم ائمه بقیع و آثار دیگر در مدینه منوره، محمدصادق نجمی، نشر مشعر، تهران، (1386ش).
التعریف بما انست الهجرة، تحقیق سلمان الرحیلی، جمال الدین محمد بن احمد مطری، دارالملک عبدالعزیز.(1426ق)،
وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، على بن عبدالله سمهودی، تصحیح قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان، (2006م)،
الرحله العیاشیه، عبدالله بن محمد العیاشی، تحقیق سعید الفاضلی و سلیمن القرشی، ابوظبی، دار السویدی للنشر و التوزیع، 2006
«بقعه اسماعیل بن جعفر در بقیع و بستر تاریخی آن تا قرن حاضر»، حافظ نجفی، میقات حج، شماره 124، ص 49-74
آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، تهران، مشعر، 1382
بهشت بقیع، احمد خامه یار، تهران، اندیشه میراث، 1401ش.

[1] «بقعه اسماعیل بن جعفر در بقیع و بستر تاریخی آن تا قرن حاضر»، ص 52

[2] الارشاد، ج2، ص 209-210

[3] الارشاد، ج2، ص 209؛ سر السلسلة العلویه، ص۳۴؛ المجدی، ص۱۰۰.

[4] وفاء الوفا، ج5، ص 117

[5] التعریف بما انست الهجره، ص 121

[6] وفاء الوفاء، ج۳، ص۳۰۶.

[7] نک: «بقعه اسماعیل بن جعفر در بقیع و بستر تاریخی آن تا قرن حاضر»، ص56-59

[8] الرحله العیاشیه، ص 381

[9] حالات الحرمین، در پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ص 256

[10] سفرنامه مکه حاج سید محمد فاطمی، در چهارده سفرنامه حج قاجاری دیگر، ص996

[11] تاریخ حرم ائمه بقیع، ص۲۸۹–۲۹۰.

[12] تاریخ حرم ائمه بقیع، ص۲۹۰.

[13] آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۴۸.

[14] تاریخ حرم ائمه بقیع، ص۲۹۰؛ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۴۸.

[15] تاریخ حرم ائمه بقیع، ص۲۹۱.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

نسخهٔ ‏۲۴ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۱۰ (ویرایش) Kamran (بحث \| مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش برچسب: ویرایشگر دیداری → تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر		نسخهٔ ‏۲۹ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۲۶ (ویرایش) (خنثی‌سازی) Salar (بحث \| مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش برچسب: ویرایشگر دیداری تفاوت با ویرایش جدیدتر ←
خط ۱:		خط ۱:
	'''~~مقبره~~ اسماعیل بن جعفر(ع)'''، محل دفن پسر بزرگ [[امام صادق(ع)\|امام جعفر صادق(ع)]] است که پیش از پدر درگذشت. پیکرش را در [[مدینه]] و در [[بقیع\|قبرستان بقیع]] دفن کردند. این مقبره سده‌ها دارای بنا و ~~گنبد بزرگی بود~~ و محل زیارت زائران بود. گفته شده که این مقبره در ~~مکانی~~ ساخته شده که پیشتر خانه [[امام زین‌العابدین\|امام زین‌العابدین(ع)]] بود و در صحن آن چاهی قرار داشت که مردم برای شفای بیماران از آن می‌نوشیدند. این زیارتگاه در سال 1344 قمری با غلبه وهابیان از میان رفت. پس از این تاریخ نیز یک چهاردیواری این قبر را پوشانده بود تا اینکه برای ساخت خیابان کنار قبرستان آن را به طور کامل تخریب کردند و بنابر گزارش‌هایی پیکر اسماعیل را از آنجا به بخش دیگری از بقیع نزدیک [[قبر ام البنین\|قبر اُم البنین]] یا نزدیک [[شهیدان حره\|شهیدان حرّه]] یا در ۱۰ متری [[قبر حلیمه سعدیه]] منتقل کردند.		'''مزار اسماعیل بن جعفر(ع)'''، محل دفن پسر بزرگ [[امام صادق(ع)\|امام جعفر صادق(ع)]] است که پیش از پدر درگذشت. پیکرش را در [[مدینه]] و در [[بقیع\|قبرستان بقیع]] دفن کردند. این مقبره سده‌ها دارای بنا و گنبد، و محل زیارت زائران بود. گفته شده مکان این مقبره در ی ساخته شده که پیشتر خانه [[امام زین‌العابدین\|امام زین‌العابدین(ع)]] بود و در صحن آن چاهی قرار داشت که مردم برای شفای بیماران از آن می‌نوشیدند. این زیارتگاه در سال 1344 قمری با غلبه وهابیان از میان رفت. پس از این تاریخ نیز یک چهاردیواری این قبر را پوشانده بود تا اینکه برای ساخت خیابان کنار قبرستان آن را به طور کامل تخریب کردند و بنابر گزارش‌هایی پیکر اسماعیل را از آنجا به بخش دیگری از بقیع نزدیک [[قبر ام البنین\|قبر اُم البنین]] یا نزدیک [[شهیدان حره\|شهیدان حرّه]] یا در ۱۰ متری [[قبر حلیمه سعدیه]] منتقل کردند.

	==اسماعیل بن جعفر==		==اسماعیل بن جعفر==