زیدیه: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
در خصوص موضع گيري فقيهان معاصر زيدی نسبت به مسائل حج و حرمين بايد يادآوری کرد که آنها از وضعيت سياسی–اجتماعی حاكم بر [[مسجد الحرام]] و سيطره [[آل سعود]] ناراضی‌اند و نقدهای تندی بر رفتار آل سعود دارند.<ref>الاعتصام، ش 11، ص13 -14، «وضعية المسجد الحرام فی ظل حكم آل سعود».</ref> | در خصوص موضع گيري فقيهان معاصر زيدی نسبت به مسائل حج و حرمين بايد يادآوری کرد که آنها از وضعيت سياسی–اجتماعی حاكم بر [[مسجد الحرام]] و سيطره [[آل سعود]] ناراضی‌اند و نقدهای تندی بر رفتار آل سعود دارند.<ref>الاعتصام، ش 11، ص13 -14، «وضعية المسجد الحرام فی ظل حكم آل سعود».</ref> | ||
== | == زيديان و حرمین == | ||
زيديه در نخستين مراحل شکل‌گيری، مدافع قيام هایی بودند که در مکه يا مدينه به رهبری برخی از شخصيت‌های منسوب به اهل بيت(ع) بر پا می‌شد.<ref>الارشاد في معرفه حجج الله علي العباد، ج2، ص212.</ref> شرفای مکه از نوادگان [[امام حسن(ع)]] و بر مذهب زيديه بودند | زيديه در نخستين مراحل شکل‌گيری، مدافع قيام هایی بودند که در [[مکه]] يا مدينه به رهبری برخی از شخصيت‌های منسوب به [[اهل بیت|اهل بيت(ع)]] بر پا می‌شد.<ref>الارشاد في معرفه حجج الله علي العباد، ج2، ص212.</ref> شرفای مکه که سده‌ها (از قرن چهارم تا قرن چهاردهم قمری) بر مکه حکومت داشتند، از نوادگان [[امام حسن(ع)]] و بر مذهب زيديه بودند و حکومتشان موجب رونق فعاليت‌های تبليغی زيديان در [[حجاز]] شد.<ref>مسالک الابصار في ممالک الامصار، ج4، ص55-56.</ref> | ||
در سال | بنابر گزارشی در سال 497 قمری زیدیه دارای جایگاه اختصاصی برای اقامه نماز جماعت در اوقات شبانه روز در مسجدالحرام بودند.<ref>نثر الدر المکنون من فضائل اليمن الميمون، ص14-16.</ref> در سال 578قمری اذان زیدی (شامل ذکر حي علي خير العمل) بر پا بوده است.<ref>رحله ابن جبير، ص70.</ref> گزارشها حاکی از کاهش نفوذ زیدیه از قرن هشتم قمری است.<ref>العقد الثمين، ج4، ص108؛ ج6، ص313؛ غايه المرام، ج2، ص96؛ اتحاف الوری، ج4، ص411 و ج3، ص685؛ </ref> از قرن دهم به بعد منابع متعددی تغییر مذهب شریفان مکه به اهل سنت را گزارش کرده‌اند.<ref>تحصيل المرام، ج2، ص786-788؛ نک: ميقات حج، ش22، ص68«تاريخ تشيع در مکه و جبل عامل و حلب»؛ تاريخ مکه از آغاز تا دولت شرفاي مکه، ص445-446.</ref> | ||
در عصر سلطه عثمانی بر حرمين، به دليل دشمنی زيديان با [[حکومت عثمانی]] در يمن، نفوذ زيديان در مکه از ميان رفت و [[شرفای مکه]] نيز سعی می‌کردند به شکل علنی از زيديان حمايت نکنند. بدين ترتيب در برخی سال‌ها حج گزاري زيديان يمنی با محدوديت از سوی شرفای مکه همراه شد و جمعيت زيديان اين شهر به [[مذهب حنفی]] که مورد حمايت شيعيان بود درآمدند.<ref>صفحات من تاريخ مکه، ج1، ص 234؛ ترحال في الجزيره العربيه، ج1، ص 288</ref> | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
نسخهٔ ۱۷ مهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۱۱:۰۲
زِیدیه، فرقه‌ای از شیعه است که به زید بن علی، فرزند امام زین‌العابدین(ع)، نسبت داده می‌شود و در قرن دوم هجری شکل گرفته است. زیدیه زید را امام می‌دانند و بر این باورند که تنها کسی می‌تواند امام باشد که علیه ستمگران قیام کند. این فرقه دارای چندین شاخه است، از جمله جارودیه و سلیمانیه، که در تاریخ دوام نیاوردند.
زیدیه در اندیشه کلامی به حسن و قبح عقلی اعتقاد دارند و امامت را تنها برای سه امام اول، علی، حسن و حسین(ع) به صورت نص می‌پذیرند. در فقه زیدیه، حج دارای شرایط خاصی است و فقیهان معاصر زیدی نسبت به وضعیت سیاسی حاکم بر حرمین انتقاد دارند. زیدیه در تاریخ خود در مکه و مدینه نقش فعالی داشته‌اند، اما از قرن هشتم به بعد نفوذ آنها کاهش یافته و در دوران سلطه عثمانی، حمایت از زیدیه محدود شد.
زید بن على
زِیدیه منسوب به زید فرزند امام زین العابدین(ع) است. قول مشهور در تاریخ ولادت و شهادت او از سال 80قمری تا 122 قمری و عمر او به مدت 42 سال است.[۱] زید در نوشته‌های دانشمندان امامیه ستوده شده[۲] و روایاتی در تمجید او وجود دارد.[۳] از زید آثار علمی در فقه و تفسیر باقی مانده است.[۴]
پیدایش زیدیه
تاریخ پیدایش زیدیه، به قرن دوم هجرى باز می گردد. زیدیه پس از شهادت امام حسین(ع)، زید بن علی را امام می دانند و امام زین العابدین(ع) را تنها پیشواى علم و معرفت می شمارند؛ نه امام به معناى رهبر سیاسى و زمامدار اسلامى، زیرا یکى از شرایط امام از نظر آنان، قیام مسلحانه علیه ستمگران است.[۵] گروه های زیدی، تا قرن چهارم قیام‌های متعددی را شکل دادند[۶] و حکومت‌هایی در طبرستان[۷]، یمن[۸] و مغرب اقصا[۹] تشکیل دادند.
ادامه حیات در یمن
از سده سوم تا سیزدهم زیدیه با فراز و فرودهایی مداوما در یمن مستقر بوده[۱۰] و امروزه نیز جمعیت قابل توجهی از جمعیت یمن را زیدیه تشکیل می‌دهند.[۱۱]
فرقه های زیدیه
زیدیه دارای فرقه هایی است که هر کدام منتسب به افراد شاخص خود هستند. مشهورترین آنها عبارت اند از: جارودیه[۱۲]، سلیمانیه[۱۳]، صالحیه و ابتریه.[۱۴] فرقه هاى مزبور در تاریخ زیدیه دوام نیافتند.[۱۵]
اندیشه ها و آراء کلامی
زیدیه در مباحث کلامی علاوه بر نقل، از عقل نیز بهره گرفته و از نظر کلامى نیز با شیعه هماهنگ اند و مهم ترین اصل را - که همان حسن و قبح عقلى است - قبول دارند.[۱۶] زیدیه صفات ذاتی خدا را، عین ذات او می دانند و صفات زائد بر ذات را، به شدت رد کرده اند.[۱۷] به اعتقاد آنان غرض از خلقت انسان ها و بیان تکالیف، بهره مندی از پاداش الهی بوده[۱۸] و ایمان را علاوه بر معرفت (به خدا) و اقرار زبانی (به توحید و نبوت)، مشتمل بر عمل به همه واجبات و اجتناب از محرمات می دانند.[۱۹] زیدیه از مختار بودن انسان دفاع کرده اند و قدرت انسان را مؤثر در پیدایش فعل دانسته اند.[۲۰]
امامت از دیدگاه زیدیّه
زیدیه تنها درباره امامت سه امام اول، علی، حسن و حسين علیهم‌السلام قائل به نص‌اند و آن را به صورت آشکار می‌دانند.[۲۱] اما به نظر آنها بعد از امام حسين(ع)، هر فرد از نسل حضرت فاطمه(س) که دارای شرايط (شجاعت، علم، ورع) باشد و قیام کند و فراخوان به بيعت دهد، امام است.[۲۲] از اين رو آنها قائل به امامت زيد بن علی(ع) هستند زيرا او ضد ستمگران قيام کرد.[۲۳] بنابراين زيديه در تثبيت امامت، افزون بر نص، به قيام و دعوت باور دارند.[۲۴] معمولا زيديه قائل به عصمت امام نيستند.[۲۵] همچنین به نظر آنها دو نفر می‌توانند همزمان دارای امامت باشند.[۲۶]
حج و حج گزاری در فقه زيديه
بر اساس آموزه‌های فقهی زيد بن علی و مجتهدان زيديه، حج مشروط به حصول شرايط خاص و واجب فوری است.[۲۷] به نظر زيديه احرام، وقوف در عرفه و طواف زيارت از اركان حج است كه بدون آن حج به درستی انجام نمی‌شود. اوقات حج در مذهب زيديه شوال، ذی القعده و ده روز اول ذی الحجه است. احرام، طواف قدوم، سعی بين صفا و مروه و حلق و تقصير نيز اركان عمره به عنوان سنتی مؤکد است.[۲۸]
در خصوص موضع گيري فقيهان معاصر زيدی نسبت به مسائل حج و حرمين بايد يادآوری کرد که آنها از وضعيت سياسی–اجتماعی حاكم بر مسجد الحرام و سيطره آل سعود ناراضی‌اند و نقدهای تندی بر رفتار آل سعود دارند.[۲۹]
زيديان و حرمین
زيديه در نخستين مراحل شکل‌گيری، مدافع قيام هایی بودند که در مکه يا مدينه به رهبری برخی از شخصيت‌های منسوب به اهل بيت(ع) بر پا می‌شد.[۳۰] شرفای مکه که سده‌ها (از قرن چهارم تا قرن چهاردهم قمری) بر مکه حکومت داشتند، از نوادگان امام حسن(ع) و بر مذهب زيديه بودند و حکومتشان موجب رونق فعاليت‌های تبليغی زيديان در حجاز شد.[۳۱]
بنابر گزارشی در سال 497 قمری زیدیه دارای جایگاه اختصاصی برای اقامه نماز جماعت در اوقات شبانه روز در مسجدالحرام بودند.[۳۲] در سال 578قمری اذان زیدی (شامل ذکر حي علي خير العمل) بر پا بوده است.[۳۳] گزارشها حاکی از کاهش نفوذ زیدیه از قرن هشتم قمری است.[۳۴] از قرن دهم به بعد منابع متعددی تغییر مذهب شریفان مکه به اهل سنت را گزارش کرده‌اند.[۳۵]
در عصر سلطه عثمانی بر حرمين، به دليل دشمنی زيديان با حکومت عثمانی در يمن، نفوذ زيديان در مکه از ميان رفت و شرفای مکه نيز سعی می‌کردند به شکل علنی از زيديان حمايت نکنند. بدين ترتيب در برخی سال‌ها حج گزاري زيديان يمنی با محدوديت از سوی شرفای مکه همراه شد و جمعيت زيديان اين شهر به مذهب حنفی که مورد حمايت شيعيان بود درآمدند.[۳۶]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ اعیان الشیعة، ج7، ص107؛ الزیدیة، ص65.
- ↑ الارشاد، ص171.
- ↑ اعیان الشیعة، ج7، ص108.
- ↑ درسنامه فرق و مذاهب کلامی، ص53.
- ↑ الزیدیة، ص298.
- ↑ انساب الاشراف، ج3، ص352 – 355؛ ج5، ص 135؛ البدايه و النهايه، ج11، ص5-6؛ تاريخ ابن خلدون، ج1، ص250-253، ج4، ص6-17 و 282.
- ↑ معجم البلدان، ج4، ص14، 474؛ تاريخ الاسلام، ج11، ص12-13.
- ↑ تاريخ ابن خلدون، ج4، ص142-144.
- ↑ احسن التقاسيم مقدسي، ص238؛ تاریخ ابن خلدون ج4، ص50؛ علوم انساني دانشگاه الزهرا(س)، ش55، ص73 - 106 «مذهب ادريسيان»،
- ↑ تاریخ فرق اسلامی، ج2، ص75-78.
- ↑ اطلس شیعه، ص465-466.
- ↑ فرق الشیعة، ص67- 70.
- ↑ اشعری، مقالات الاسلامیین، ترجمه دکتر محسن مؤیدی، ص41؛ اسفرائینی، التبصیر فی الدین، ص28.
- ↑ اسفرائینی، التبصیر فی الدین، ص28؛ شهرستانی، الملل و النحل، ج1، ص 159-160.
- ↑ الزیدیه، ص86
- ↑ الزیدیه، ص209 و 216-217
- ↑ اسفراینی، التبصیر فی الدین، ج1، ص35؛ حنفی، نقد الزیدیة للمذاهب الکلامیة، ص55.
- ↑ نقد الزیدیة، ص229.
- ↑ صبحی، الزیدیة، ص156.
- ↑ اسفراینی، التبصیر فی الدین، ج1، ص63؛ حنفی، نقد الزیدیة للمذاهب الکلامیة، ص181 ،188 و218.
- ↑ الاربعين في اصول الدين، ج2، ص255 - 256؛ اشراق اللاهوت في نقد شرح الياقوت، ص483؛ اصول الايمان، ص222؛ نصیرالدین طوسی، قواعد العقاید، ص125-126؛ شهرستانی، الملل و النحل، ج1، ص154- 155.
- ↑ تلخيص المحصل، ص416-417؛ الاربعين في اصول الدين، ج2، ص 268؛ موسوعه مصطلحات الامام الفخر الرازي، ص93،415، 453.
- ↑ الملل و النحل، ج1، ص155 -156.
- ↑ ارشاد الطالبين الي نهج المسترشدين، ص337.
- ↑ ابکار الافکار في اصول الدين، ج5، ص198؛ الاربعين في اصول الدين، ج2، ص 263.
- ↑ تلخيص المحصل ص461-462.
- ↑ منسك الحج و العمرة، الکسبی، ص 4؛ المنسك الحجّ و العمره، صلاح بن احمد، ص 3-7؛ مسند زيد بن علی، ص 220.
- ↑ منسك الحج و العمرة، قاسم صلاح عامر، ص4-6؛ المنسك الحج والعمره، صلاح بن احمد، ج1، ص6 – 7.
- ↑ الاعتصام، ش 11، ص13 -14، «وضعية المسجد الحرام فی ظل حكم آل سعود».
- ↑ الارشاد في معرفه حجج الله علي العباد، ج2، ص212.
- ↑ مسالک الابصار في ممالک الامصار، ج4، ص55-56.
- ↑ نثر الدر المکنون من فضائل اليمن الميمون، ص14-16.
- ↑ رحله ابن جبير، ص70.
- ↑ العقد الثمين، ج4، ص108؛ ج6، ص313؛ غايه المرام، ج2، ص96؛ اتحاف الوری، ج4، ص411 و ج3، ص685؛
- ↑ تحصيل المرام، ج2، ص786-788؛ نک: ميقات حج، ش22، ص68«تاريخ تشيع در مکه و جبل عامل و حلب»؛ تاريخ مکه از آغاز تا دولت شرفاي مکه، ص445-446.
- ↑ صفحات من تاريخ مکه، ج1، ص 234؛ ترحال في الجزيره العربيه، ج1، ص 288
منابع
- اعیان الشیعة، احمد امین، بیروت، دار المعارف، بی تا.
- فرق الشیعة حسن بن موسی نوبختی، قم، انتشارات مکتبة المفید، 1388ق.
- الزیدیه، احمد محمود صبحی، بیروت، دار النهضة العربیة، 1411ق.
- انساب الاشراف، احمد بن يحيی البلاذری، بيروت، دار الفکر، 1417ق.
- البداية و النهاية في التاريخ، اسماعيل بن عمر بن کثير، بيروت، دار الفکر، 1407ق.
- تاريخ ابن خلدون، عبدالرحمان ابن خلدون، بيروت، دار الفکر، 1408ق.
- معجم البلدان، ياقوت حموی، بيروت، دار صادر، 1995م.
- احسن التقاسيم في معرفة الاقاليم، محمد بن احمد المقدسی، قاهره، مکتبه مدبولی، 1411ق.
- تاريخ الاسلام و وفيات المشاهير و الاعلام، محمد بن احمد الذهبی، بيروت، دار الکتاب العربي، 1410ق.
- الملل و النحل، محمد بن عبد الکریم شهرستانی، قم، الشریف الرضی، 1364ش.
- مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، ابوالحسن اشعری، بیروت، المکتبة العصریة، 1411ق.
- التبصیر فی الدین، ابوالمظفر اسفرائنی، بیروت، عالم الکتب، 1411ق.
- نقد الزیدیة للمذاهب الکلامیة، امام حنفی، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة، 2006م.
- الأربعين في أصول الدين، فخر الدين رازى، قاهره، مكتبة الكليات الأزهرية، 1986م.
- إرشاد الطالبين إلى نهج المسترشدين، فاضل مقداد، قم، كتابخانه مرعشى، 1405ق.
- الارشاد في معرفة حجج الله علي العباد، محمد شیخ مفید، بيروت، دار المفيد، 1414ق.
- إشراق اللاهوت في نقد شرح الياقوت، عميد الدين عبيدلى، تهران، ميراث مكتوب،1381ش.
- اصول الایمان، عبد القاهر بغدادى، بيروت، دار ومكتبة الهلال، 2003م.
- الاعتصام(ماهنامه)، یمن، رابطه علماء الیمن، 2016م.
- تلخیص المحصل المعروف بنقد المحصل، محمد نصیر الدین الطوسی، بیروت، دارالاضواء، 1405ق.
- رحلة ابن جبير، محمد بن احمد ابن جبير، بيروت، دار مكتبة الهلال، 1986م.
- نثر الدرّ المكنون من فضائل اليمن الميمون، محمد بن على اهدلى، مصر، مطبعه زهران، بی‌تا.
- تاریخ فرق اسلامی، حسین صابری، تهران، سازمان سمت، 1383ش.
- اطلس شیعه، رسول جعفریان، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1387ش.این مقاله برگرفته از کتاب درسنامه فرق و مذاهب کلامی است.