پرش به محتوا

بنی‌تمیم: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
Kamran (بحث | مشارکت‌ها)
Automoderated users، دیوان‌سالاران، checkuser، csmoderator، developer، Moderators، مدیران
۱۱٬۶۸۲ ویرایش‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
Kamran (بحث | مشارکت‌ها)
Automoderated users، دیوان‌سالاران، checkuser، csmoderator، developer، Moderators، مدیران
۱۱٬۶۸۲ ویرایش‌ها
خط ۲۸: خط ۲۸:


== تبار نامه بنی تمیم==
== تبار نامه بنی تمیم==
تمیم بن مُرّ بن اُدّ بن طابخة بن الیاس بن مُضَر بن نزار بن معد بن عدنان، از نوادگان حضرت [[اسماعیل(ع)]] است.<ref>النسب، ص231؛ جمهرة النسب، ص20، 189؛ جمهرة انساب العرب، ص207، 480.</ref>  تمیمیان در [[الیاس]]، که جد شانزدهم رسول خدا است، با [[قریش]] هم‌نسب هستند.<ref>الانساب، ج1، ص13-14.</ref> نسل تمیم، از دو پسر تن از پسرانش به نام های  زید مناة و عمرو ادامه یافت. از عمرو بن تمیم، خاندان‌های بسیاری<ref>جمهرة النسب، ص251-252.</ref> از جمله حَبِطات  {{یادداشت|لقب حارث بن عمرو و فرزندانش.}} <ref>جمهرة انساب العرب، ص211-213؛ الاشتقاق، ص202؛ الانساب، ج4، ص50.</ref>  پدید آمد. و از زید مناة بن تمیم <ref>انساب الاشراف، ج12، ص13؛ النسب، ص231؛ جمهرة انساب العرب، ص213.</ref> شاخه‌های فراوانی مانند بنوکعب بن سعد ، بنومُقاعِس<ref>جمهرة النسب، ص230 به بعد. </ref> بنی‌حنظله ، بنی‌دارم<ref>النسب، ص193-226.</ref> و بنی‌یربوع پدید آمدند.<ref>جمهرة النسب، ص213؛ انساب الاشراف، ج12، ص11.</ref>  
تمیم بن مُرّ بن اُدّ بن طابخة بن الیاس بن مُضَر بن نزار بن معد بن عدنان، از نوادگان حضرت [[اسماعیل(ع)]] است.<ref>النسب، ص231؛ جمهرة النسب، ص20، 189؛ جمهرة انساب العرب، ص207، 480.</ref>  تمیمیان در [[الیاس]]، که جد شانزدهم رسول خدا است، با [[قریش]] هم‌نسب هستند.<ref>الانساب، ج1، ص13-14.</ref> نسل تمیم، از دو پسر تن از پسرانش به نام های  زید مناة و عمرو ادامه یافت. از عمرو بن تمیم، خاندان‌های بسیاری<ref>جمهرة النسب، ص251-252.</ref> از جمله حَبِطات  {{یادداشت|لقب حارث بن عمرو و فرزندانش.}} <ref>جمهرة انساب العرب، ص211-213؛ الاشتقاق، ص202؛ الانساب، ج4، ص50.</ref>  پدید آمد. و از زید مناة بن تمیم <ref>انساب الاشراف، ج12، ص13؛ النسب، ص231؛ جمهرة انساب العرب، ص213.</ref> شاخه‌های فراوانی مانند بنوکعب بن سعد ، بنومُقاعِس<ref>جمهرة النسب، ص230 به بعد. </ref> بنی‌حنظله ، بنی‌دارم<ref>النسب، ص193-226.</ref> و بنی‌یربوع پدید آمدند.<ref>جمهرة النسب، ص213؛ انساب الاشراف، ج12، ص11.</ref>
 
==خاستگاه بنی تمیم==
قبیله بنی تمیم از گذشته‌ های دور در قیاس با دیگر قبایل [[عرب]]، بسیار با اهمیت بود، چون جمعیت زیاد و تیره‌های متعدد داشت. همچنین متولی [[کعبه]] بود. این موارد باعث شد که  قبیله  بنی‌تمیم از بزرگ‌ترین بنیان‌های قوم عرب محسوب شود.<ref>جمهرة انساب العرب، ص207؛ نشوة الطرب، ص415.</ref>
 
== پیش از اسلام==
== پیش از اسلام==
خاستگاه بنی‌تمیم در [[جزیرة العرب]] بود. حدود ۱۵۰ سال پیش از ظهور اسلام، شاخه‌هایی از این قبیله تولیت [[کعبه]] را برعهده داشتند و در [[مکه]] سکونت داشتند. اما به سبب غارت و بی‌حرمتی نسبت به کعبه، از مکه رانده شدند و به [[نجد]] کوچ کردند. {{یادداشت| به گزارش ابن‌زبیر و فرزدق.}}<ref>الاغانی، ج9، ص224-225.</ref>
خاستگاه بنی‌تمیم در [[جزیرة العرب]] بود. حدود ۱۵۰ سال پیش از ظهور اسلام، شاخه‌هایی از این قبیله تولیت [[کعبه]] را برعهده داشتند و در [[مکه]] سکونت داشتند. اما به سبب غارت و بی‌حرمتی نسبت به کعبه، از مکه رانده شدند و به [[نجد]] کوچ کردند. {{یادداشت| به گزارش ابن‌زبیر و فرزدق.}}<ref>الاغانی، ج9، ص224-225.</ref>


شاخه‌هایی از آنان به [[حیره]] در [[عراق]] و [[بحرین]] نیز مهاجرت کردند.<ref>بلادالعرب، ص87، 132، 278، 286، 315-316؛ قبیلة تمیم فی الجاهلیة و الاسلام، ج1، ص124-125؛ قبیلة تمیم عبر العصور، ص53؛ البحرین فی صدر الاسلام، ص156-157.</ref>
شاخه‌هایی از آنان به [[حیره]] در [[عراق]] و [[بحرین]] نیز مهاجرت کردند.<ref>بلادالعرب، ص87، 132، 278، 286، 315-316؛ قبیلة تمیم فی الجاهلیة و الاسلام، ج1، ص124-125؛ قبیلة تمیم عبر العصور، ص53؛ البحرین فی صدر الاسلام، ص156-157.</ref> دین رایج میان آنان [[بت‌ پرستی]] بود، اما به سبب پراکندگی جغرافیایی، پیروانی از [[زرتشت]] و [[مسیحیت]] نیز در میانشان وجود داشت.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص90-93؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص255؛ المفصل، ج8، ص119.</ref> در موسم حج و بازار [[عکاظ]]، تمیمیان منصب داوری داشتند و از حمایت [[قریش]] برخوردار بودند.<ref>المحبر، ص182؛ التنبیه و الاشراف، ص175؛ تاریخ طبری، ج‏4، ص497.</ref>
 
دین رایج میان آنان [[بت‌ پرستی]] بود، اما به سبب پراکندگی جغرافیایی، پیروانی از [[زرتشت]] و [[مسیحیت]] نیز در میانشان وجود داشت.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص90-93؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص255؛ المفصل، ج8، ص119.</ref>
 
در موسم حج و بازار [[عکاظ]]، تمیمیان منصب داوری داشتند و از حمایت [[قریش]] برخوردار بودند.<ref>المحبر، ص182؛ التنبیه و الاشراف، ص175؛ تاریخ طبری، ج‏4، ص497.</ref>


== پس از اسلام ==
== پس از اسلام ==
در سال نهم هجری ([[سنة الوفود]]) بیشتر بنی‌تمیم مسلمان شدند.<ref>الطبقات، ج2، ص153-156؛ الاصابه، ج2، ص454؛ تاریخ خلیفه، ص45.</ref>
در سال نهم هجری ([[سنة الوفود]]) بیشتر بنی‌تمیم مسلمان شدند.<ref>الطبقات، ج2، ص153-156؛ الاصابه، ج2، ص454؛ تاریخ خلیفه، ص45.</ref>برخی بزرگانشان کارگزار پیامبر(ص) در مناطق مختلف بودند؛ مانند [[یعلی بن امیه تمیمی]] در [[یمن]] و [[حنظلة بن ربیع تمیمی]] در نویسندگان رسول خدا.<ref>الادارة فی عصر الرسول، ص100، 252-254؛ الطبقات، ج6، ص123.</ref> این قبیله در فتوحات اسلامی، به‌ویژه [[نبرد قادسیه]] و فتح [[اصطخر]] و [[خراسان]] نقش داشتند.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص563؛ تاریخ الاسلام، ج3، ص326؛ فتوح البلدان، ص390-394.</ref>


برخی بزرگانشان کارگزار پیامبر(ص) در مناطق مختلف بودند؛ مانند [[یعلی بن امیه تمیمی]] در [[یمن]] و [[حنظلة بن ربیع تمیمی]] در نویسندگان رسول خدا.<ref>الادارة فی عصر الرسول، ص100، 252-254؛ الطبقات، ج6، ص123.</ref>
در دوران [[امام علی(ع)]]، برخی از کارگزاران و یاران نزدیک او از بنی‌تمیم بودند؛ مانند [[معقل بن قیس ریاحی]] و [[اصبغ بن نباته حنظلی]].<ref>تاریخ طبری، ج4، ص558؛ رجال الطوسی، ج1، ص69.</ref>در نبردهای [[جمل]]، [[صفین]] و [[نهروان]]، بخشی از تمیمیان در کنار امام علی(ع) و بخشی در صف مخالفان یا [[خوارج]] حضور داشتند.<ref>وقعة صفین، ص205؛ قبیلة تمیم عبر العصور، ص109-112.</ref>در [[قیام عاشورا]]، برخی تمیمیان در سپاه [[امام حسین(ع)]] و برخی در سپاه دشمن بودند؛ از جمله [[حرّ بن یزید ریاحی]] در شمار یاران امام و [[زرعة بن شریک]] در شمار مخالفان.<ref>تاریخ طبری، ج5، ص422، 453.</ref>
 
در فتوحات اسلامی، به‌ویژه [[نبرد قادسیه]] و فتح [[اصطخر]] و [[خراسان]] نقش داشتند.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص563؛ تاریخ الاسلام، ج3، ص326؛ فتوح البلدان، ص390-394.</ref>
 
در دوران [[امام علی(ع)]], برخی از کارگزاران و یاران نزدیک او از بنی‌تمیم بودند؛ مانند [[معقل بن قیس ریاحی]] و [[اصبغ بن نباته حنظلی]].<ref>تاریخ طبری، ج4، ص558؛ رجال الطوسی، ج1، ص69.</ref>
 
در نبردهای [[جمل]]، [[صفین]] و [[نهروان]]، بخشی از تمیمیان در کنار امام علی(ع) و بخشی در صف مخالفان یا [[خوارج]] حضور داشتند.<ref>وقعة صفین، ص205؛ قبیلة تمیم عبر العصور، ص109-112.</ref>
 
در [[قیام عاشورا]]، برخی تمیمیان در سپاه [[امام حسین(ع)]] و برخی در سپاه دشمن بودند؛ از جمله [[حرّ بن یزید ریاحی]] در شمار یاران امام و [[زرعة بن شریک]] در شمار مخالفان.<ref>تاریخ طبری، ج5، ص422، 453.</ref>


در دوره [[امویان]]، تمیمیان در فتوحات خراسان و نزاع‌های قبیله‌ای بصره نقش گسترده داشتند. حضورشان در خراسان سبب شد در دعوت [[عباسیان]] نیز مؤثر باشند؛ پنج تن از نقیبان دوازده‌گانه عباسی در خراسان از بنی‌تمیم بودند.<ref>تاریخ طبری، ج7، ص379-380.</ref>
در دوره [[امویان]]، تمیمیان در فتوحات خراسان و نزاع‌های قبیله‌ای بصره نقش گسترده داشتند. حضورشان در خراسان سبب شد در دعوت [[عباسیان]] نیز مؤثر باشند؛ پنج تن از نقیبان دوازده‌گانه عباسی در خراسان از بنی‌تمیم بودند.<ref>تاریخ طبری، ج7، ص379-380.</ref>


دوران‌های بعدی و معاصر
==== دوران‌های بعدی و معاصر ====
در قرون دوم و سوم هجری، گروه‌هایی از بنی‌تمیم به [[مصر]] مهاجرت کردند و با تأسیس [[سلسله اغلبیان]] قدرت یافتند. پس از سقوط اغلبیان، برخی به [[اندلس]] کوچ کردند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص114-118.</ref>
در قرون دوم و سوم هجری، گروه‌هایی از بنی‌تمیم به [[مصر]] مهاجرت کردند و با تأسیس [[سلسله اغلبیان]] قدرت یافتند. پس از سقوط اغلبیان، برخی به [[اندلس]] کوچ کردند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص114-118.</ref>


در [[عراق]]، بنی‌تمیم از نخستین ساکنان [[کوفه]] و [[بصره]] بودند. بعدها شاخه‌های متعددی از آنان در عراق شکل گرفت و در دوره معاصر بسیاری به [[تشیع]] گرویدند.<ref>التنظیمات الاجتماعیة و الاقتصادیة فی البصره، ص54-55؛ قبیلة تمیم عبر العصور، ص126.</ref>
در [[عراق]]، بنی‌تمیم از نخستین ساکنان [[کوفه]] و [[بصره]] بودند. بعدها شاخه‌های متعددی از آنان در عراق شکل گرفت و در دوره معاصر بسیاری به [[تشیع]] گرویدند.<ref>التنظیمات الاجتماعیة و الاقتصادیة فی البصره، ص54-55؛ قبیلة تمیم عبر العصور، ص126.</ref>  
 
در [[ایران]]، از سده‌های نخست هجری در [[خوزستان]] و [[خراسان]] اقامت داشتند و امروز نیز از قبایل بزرگ خوزستان‌اند.<ref>الکامل، ج9، ص103؛ قبایل و عشایر عرب خوزستان، ص38-39.</ref>


امروزه بنی‌تمیم در ایران، عراق، شمال [[افریقا]] و به‌ویژه در [[نجد]] و [[جبل شمر]] [[عربستان سعودی]] حضور دارند. خاندان‌های مهمی چون [[محمد بن عبدالوهاب]] بنیان‌گذار [[وهابیت]] و [[آل ثانی]] حاکمان [[قطر]] از بنی‌تمیم برخاسته‌اند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص122-134؛ موسوعة عشائر العراق، ج3، ص252.</ref>
در [[ایران]]، از سده‌های نخست هجری در [[خوزستان]] و [[خراسان]] اقامت داشتند و امروز نیز از قبایل بزرگ خوزستان‌اند.<ref>الکامل، ج9، ص103؛ قبایل و عشایر عرب خوزستان، ص38-39.</ref>امروزه بنی‌تمیم در ایران، عراق، شمال [[افریقا]] و به‌ویژه در [[نجد]] و [[جبل شمر]] [[عربستان سعودی]] حضور دارند. خاندان‌های مهمی چون [[محمد بن عبدالوهاب]] بنیان‌گذار [[وهابیت]] و [[آل ثانی]] حاکمان [[قطر]] از بنی‌تمیم برخاسته‌اند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص122-134؛ موسوعة عشائر العراق، ج3، ص252.</ref>


==وضعیت فرهنگی بنی تمیم==
==وضعیت فرهنگی بنی تمیم==
خط ۸۳: خط ۶۵:
جالب آنکه بنی‌تمیم میان قبایل عرب در تلفظ برخی واژه‌ها گویشی یگانه داشت و به جای ضمیر «ک» مخاطب از «ش» استفاده می‌کرد.<ref>جمهرة اللغه، ج1، ص42، 369؛ راه‌های نفوذ فارسی، ص117.</ref>  
جالب آنکه بنی‌تمیم میان قبایل عرب در تلفظ برخی واژه‌ها گویشی یگانه داشت و به جای ضمیر «ک» مخاطب از «ش» استفاده می‌کرد.<ref>جمهرة اللغه، ج1، ص42، 369؛ راه‌های نفوذ فارسی، ص117.</ref>  


==حج‌گزاری بنی‌تمیم==
==بنی‌تمیم و حج و حرمین==
بنی‌تمیم را از پیشوایان عرب در موسم حج دانسته‌اند.<ref>المحبر، ص182.</ref>  در دوران جاهلی، گروهی از فرزندان [[کعب بن سعد]] برخی مناصب حج را تا هنگام ظهور اسلام در اختیار گرفتند.<ref>جمهرة النسب، ص239.</ref>  
بنی‌تمیم را از پیشوایان عرب در موسم حج دانسته‌اند.<ref>المحبر، ص182.</ref>  در دوران جاهلی، گروهی از فرزندان [[کعب بن سعد]] برخی مناصب حج را تا هنگام ظهور اسلام در اختیار گرفتند.<ref>جمهرة النسب، ص239.</ref>  
امر [[اجازه]] <ref>تاریخ طبری، ج‏2، ص257.</ref>  {{یادداشت| جلوداری حاجیان در کوچ به سوی [[عرفات]] و [[منا]] و [[رمی جمرات]]}} نخست در دست خاندان صوفه از بنی‌تمیم بود و سپس در دست خاندان‌هایی دیگر از بنی‌تمیم مانند [[بنی‌عطارد بن عوف]] و [[آل کرب]] قرار گرفت.<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص256-257؛ انساب الاشراف، ج12، ص8، 362؛ جمهرة انساب العرب، ص219.</ref>  پس از او خاندان سعد بن زید مناة بن تمیم این مقام را به ارث بردند. آن گاه این مقام به خاندان صفوان بن حارث بن شحنة بن عطارد تمیمی رسید.<ref>انساب الاشراف، ج12، ص8؛ البدایة و النهایه، ج2، ص206.</ref>  
امر [[اجازه]] <ref>تاریخ طبری، ج‏2، ص257.</ref>  {{یادداشت| جلوداری حاجیان در کوچ به سوی [[عرفات]] و [[منا]] و [[رمی جمرات]]}} نخست در دست خاندان صوفه از بنی‌تمیم بود و سپس در دست خاندان‌هایی دیگر از بنی‌تمیم مانند [[بنی‌عطارد بن عوف]] و [[آل کرب]] قرار گرفت.<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص256-257؛ انساب الاشراف، ج12، ص8، 362؛ جمهرة انساب العرب، ص219.</ref>  پس از او خاندان سعد بن زید مناة بن تمیم این مقام را به ارث بردند. آن گاه این مقام به خاندان صفوان بن حارث بن شحنة بن عطارد تمیمی رسید.<ref>انساب الاشراف، ج12، ص8؛ البدایة و النهایه، ج2، ص206.</ref>  

نسخهٔ ‏۷ دسامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۵:۳۹

بنی‌تمیم
نسبتمیم بن مُرّ بن اُدّ بن طابخة بن الیاس بن مُضَر بن نزار بن معد بن عدنان
مکانجزیرة العرب، نجد، عراق، ایران ، بحرین و مصر
اشخاص مهماصبغ بن نباته حنظلی، حرّ بن یزید ریاحی، فرزدق، ابوالفوارس ...
شاخه‌ای ازمضر/ عدنان
زیرشاخه‌هابنی‌عصرون، بنومجاشع بن دارم، بنی‌عطارد بن عوف، آل کرب، آل ثانی ...
مهم‎ترین اقداماتشرکت در فتوحات اسلامی، شرکت در نبرد جمل، صفین و نهروان، شرکت در قیام عاشورا و قیام مختار، نقش آفرین در در دوره امویان و عباسیان
مناصب مهماز پیشوایان عرب در موسم حج، داوران عرب در عکاظ، کارگزاران پیامبر(ص)، کارگزاران امام علی(ع)، متولیان کعبه ، تلبیه ویژه و آیین حمس
مذهببت‌پرستی، مسیحیت، زرتشت، اسلام

بنی‌تمیم از قبایل مهم عربستان در دوران باستان بود. جمعیت زیاد قبیله باعث اثر گذاری فراوان آنها در تحولات سیاسی شهر مکه شد. اصالت و نسب این قبیله به نوادگاه حضرت اسماعیل (ع) می‌رسید.

قبل از اسلام بنی تمیم بت پرستی بوده و تولیت کعبه و مکه بر عهده این قبیله بود. بعدها از مکه بیرون رانده شده و راهی سرزمین نجد شدند.

برخی افراد این قبیله بعد از اسلام، نقش مهمی ایفا کردند. بنی تمیم شاعران، دانشوران، راویان، کارگزارن و جنگجویان بسیاری را به اسلام تقدیم کرد.

بعد ها این قبیله به سایر نقاط در شبه جزیره ، ایران ، عراق و آفریقا پراکنده شدند. در عصر حاضر اغلب آنها در همان نجد ساکن بوده و خاندان محمد بن عبدالوهاب بنیان گذار وهابیت و آل ثانی حاکم قطر از قبیله بنی تمیم هستند.

تبار نامه بنی تمیم

تمیم بن مُرّ بن اُدّ بن طابخة بن الیاس بن مُضَر بن نزار بن معد بن عدنان، از نوادگان حضرت اسماعیل(ع) است.[۱] تمیمیان در الیاس، که جد شانزدهم رسول خدا است، با قریش هم‌نسب هستند.[۲] نسل تمیم، از دو پسر تن از پسرانش به نام های زید مناة و عمرو ادامه یافت. از عمرو بن تمیم، خاندان‌های بسیاری[۳] از جمله حَبِطات [یادداشت ۱] [۴] پدید آمد. و از زید مناة بن تمیم [۵] شاخه‌های فراوانی مانند بنوکعب بن سعد ، بنومُقاعِس[۶] بنی‌حنظله ، بنی‌دارم[۷] و بنی‌یربوع پدید آمدند.[۸]

پیش از اسلام

خاستگاه بنی‌تمیم در جزیرة العرب بود. حدود ۱۵۰ سال پیش از ظهور اسلام، شاخه‌هایی از این قبیله تولیت کعبه را برعهده داشتند و در مکه سکونت داشتند. اما به سبب غارت و بی‌حرمتی نسبت به کعبه، از مکه رانده شدند و به نجد کوچ کردند. [یادداشت ۲][۹]

شاخه‌هایی از آنان به حیره در عراق و بحرین نیز مهاجرت کردند.[۱۰] دین رایج میان آنان بت‌ پرستی بود، اما به سبب پراکندگی جغرافیایی، پیروانی از زرتشت و مسیحیت نیز در میانشان وجود داشت.[۱۱] در موسم حج و بازار عکاظ، تمیمیان منصب داوری داشتند و از حمایت قریش برخوردار بودند.[۱۲]

پس از اسلام

در سال نهم هجری (سنة الوفود) بیشتر بنی‌تمیم مسلمان شدند.[۱۳]برخی بزرگانشان کارگزار پیامبر(ص) در مناطق مختلف بودند؛ مانند یعلی بن امیه تمیمی در یمن و حنظلة بن ربیع تمیمی در نویسندگان رسول خدا.[۱۴] این قبیله در فتوحات اسلامی، به‌ویژه نبرد قادسیه و فتح اصطخر و خراسان نقش داشتند.[۱۵]

در دوران امام علی(ع)، برخی از کارگزاران و یاران نزدیک او از بنی‌تمیم بودند؛ مانند معقل بن قیس ریاحی و اصبغ بن نباته حنظلی.[۱۶]در نبردهای جمل، صفین و نهروان، بخشی از تمیمیان در کنار امام علی(ع) و بخشی در صف مخالفان یا خوارج حضور داشتند.[۱۷]در قیام عاشورا، برخی تمیمیان در سپاه امام حسین(ع) و برخی در سپاه دشمن بودند؛ از جمله حرّ بن یزید ریاحی در شمار یاران امام و زرعة بن شریک در شمار مخالفان.[۱۸]

در دوره امویان، تمیمیان در فتوحات خراسان و نزاع‌های قبیله‌ای بصره نقش گسترده داشتند. حضورشان در خراسان سبب شد در دعوت عباسیان نیز مؤثر باشند؛ پنج تن از نقیبان دوازده‌گانه عباسی در خراسان از بنی‌تمیم بودند.[۱۹]

دوران‌های بعدی و معاصر

در قرون دوم و سوم هجری، گروه‌هایی از بنی‌تمیم به مصر مهاجرت کردند و با تأسیس سلسله اغلبیان قدرت یافتند. پس از سقوط اغلبیان، برخی به اندلس کوچ کردند.[۲۰]

در عراق، بنی‌تمیم از نخستین ساکنان کوفه و بصره بودند. بعدها شاخه‌های متعددی از آنان در عراق شکل گرفت و در دوره معاصر بسیاری به تشیع گرویدند.[۲۱]

در ایران، از سده‌های نخست هجری در خوزستان و خراسان اقامت داشتند و امروز نیز از قبایل بزرگ خوزستان‌اند.[۲۲]امروزه بنی‌تمیم در ایران، عراق، شمال افریقا و به‌ویژه در نجد و جبل شمر عربستان سعودی حضور دارند. خاندان‌های مهمی چون محمد بن عبدالوهاب بنیان‌گذار وهابیت و آل ثانی حاکمان قطر از بنی‌تمیم برخاسته‌اند.[۲۳]

وضعیت فرهنگی بنی تمیم

راویان احادیث امامان

افراد بسیاری از میان بنی‌تمیم راویان احادیث اهل‌بیت هستند. [یادداشت ۳]

شاعران و سخنوران

جمله شاعران عصر جاهلی[۲۴] مانند اوس بن حجر، اسود بن یعْفُر دارمی ندیم نعمان بن منذر، عَدِی بن زید عبادی،[۲۵] عَمرو بن اَهْتَم تمیمی.[۲۶]

از شاعران دوره اسلامی، جریر بن عطیة بن حذیفه (خطفی)[۲۷] که گرایش ضد شیعی او از مدح خلفای اموی پیدا است،[۲۸] هَمّام بن غالب بن صعصعه مشهور به فرزدق، روبَة بن عَجّاج (م. 145ق)، ابوالفوارس سعد بن محمد بن سعد مشهور به حَیصَ بَیص، و خداش بن بشر مشهور به بَعِیث[۲۹]

دانشوران علوم مختلف

از بنی‌تمیم در فقه، تاریخ، قضا، حدیث، صرف و نحو، عرفان، خطابه، کلام و تفسیر نیز دانشورانی ظهور کرده‌اند.

از آن جمله می‌توان به فرزدق شاعر مشهور،[۳۰] نصر بن مزاحم مِنقری تمیمی تاریخ‌نگار شیعی، خلیفة بن خیاط محدّث و نسب‌شناس، احمد بن فرات ضبّی قاضی القضاة دستگاه خلافت مامون، ابن‌حِبّان بُستی ، نعمان بن محمد معروف به قاضی نعمان محدث و فقیه مذهب اسماعیلی، عبدالکریم سمعانی مشهور به محدّث مشرق، اکثم بن صیفی،[۳۱] ابواسحق ابراهیم بن ادهم بن منصور بلخی، [۳۲] هذلول بن کعب عنبری [۳۳] اقرع بن حابس ، [۳۴] یحیی بن اکثم بن محمد تمیمی مروزی و خاندان بنی‌عصرون و خاندان قلانسی را نام برد.[۳۵]

جالب آنکه بنی‌تمیم میان قبایل عرب در تلفظ برخی واژه‌ها گویشی یگانه داشت و به جای ضمیر «ک» مخاطب از «ش» استفاده می‌کرد.[۳۶]

بنی‌تمیم و حج و حرمین

بنی‌تمیم را از پیشوایان عرب در موسم حج دانسته‌اند.[۳۷] در دوران جاهلی، گروهی از فرزندان کعب بن سعد برخی مناصب حج را تا هنگام ظهور اسلام در اختیار گرفتند.[۳۸] امر اجازه [۳۹] [یادداشت ۴] نخست در دست خاندان صوفه از بنی‌تمیم بود و سپس در دست خاندان‌هایی دیگر از بنی‌تمیم مانند بنی‌عطارد بن عوف و آل کرب قرار گرفت.[۴۰] پس از او خاندان سعد بن زید مناة بن تمیم این مقام را به ارث بردند. آن گاه این مقام به خاندان صفوان بن حارث بن شحنة بن عطارد تمیمی رسید.[۴۱]

متولیان کعبه

برخی منابع اضبط بن قریع تمیمی را از متولیان کعبه برشمرده‌اند.[۴۲] آورده‌اند که او پس از بنی‌جمان بن سعد تمیمی،[۴۳] تولیت خانه خدا را بر عهده گرفت و سپس این مقام به تیره‌ای دیگر از بنی‌تمیم یعنی بنی‌حنظلة بن دارم رسید.[۴۴] اسید بن عمرو بن تمیم نیز پس از پدرش تولیت را بر عهده داشت که زمان آن مشخص نیست.[۴۵]

تلبیه‌ ویژه

بنی‌تمیم در مناسک حج، تلبیه‌ای ویژه به صورت «لبَّیک اللهم لبَّیک، لبَّیک لبَّیک عن تمیم، قد تراها قد اخلقت ثیابها و اثواب من وراءها و اخلصت لربها دعاءها»[۴۶] داشت.[یادداشت ۵]

آیین حمس

نوشتار اصلی: حمس

برخی تیره‌های بنی‌تمیم در مناسک حج به آیین حُمس پایبند بودند[۴۷] و در حج خود، تنها در لباس‏‌های نو یا لباس مردم مکه به طواف می‌‏پرداختند و خوش نداشتند که طواف را با لباس‌‏هایی که معصیت در آن‌ها انجام گرفته، به جا آورند. اینان اگر لباس نو نداشتند، به صورت عریان طواف می‌‏کردند و اگر کسی با لباس‏‌های خود طواف می‏‌کرد، پس از طواف لباس‏‌ها را دور می‌انداخت و دیگر کسی از آن‌ها بهره نمی‌برد.[۴۸]

پانویس

  1. ↑ النسب، ص231؛ جمهرة النسب، ص20، 189؛ جمهرة انساب العرب، ص207، 480.
  2. ↑ الانساب، ج1، ص13-14.
  3. ↑ جمهرة النسب، ص251-252.
  4. ↑ جمهرة انساب العرب، ص211-213؛ الاشتقاق، ص202؛ الانساب، ج4، ص50.
  5. ↑ انساب الاشراف، ج12، ص13؛ النسب، ص231؛ جمهرة انساب العرب، ص213.
  6. ↑ جمهرة النسب، ص230 به بعد.
  7. ↑ النسب، ص193-226.
  8. ↑ جمهرة النسب، ص213؛ انساب الاشراف، ج12، ص11.
  9. ↑ الاغانی، ج9، ص224-225.
  10. ↑ بلادالعرب، ص87، 132، 278، 286، 315-316؛ قبیلة تمیم فی الجاهلیة و الاسلام، ج1، ص124-125؛ قبیلة تمیم عبر العصور، ص53؛ البحرین فی صدر الاسلام، ص156-157.
  11. ↑ قبیلة تمیم عبر العصور، ص90-93؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص255؛ المفصل، ج8، ص119.
  12. ↑ المحبر، ص182؛ التنبیه و الاشراف، ص175؛ تاریخ طبری، ج‏4، ص497.
  13. ↑ الطبقات، ج2، ص153-156؛ الاصابه، ج2، ص454؛ تاریخ خلیفه، ص45.
  14. ↑ الادارة فی عصر الرسول، ص100، 252-254؛ الطبقات، ج6، ص123.
  15. ↑ تاریخ طبری، ج3، ص563؛ تاریخ الاسلام، ج3، ص326؛ فتوح البلدان، ص390-394.
  16. ↑ تاریخ طبری، ج4، ص558؛ رجال الطوسی، ج1، ص69.
  17. ↑ وقعة صفین، ص205؛ قبیلة تمیم عبر العصور، ص109-112.
  18. ↑ تاریخ طبری، ج5، ص422، 453.
  19. ↑ تاریخ طبری، ج7، ص379-380.
  20. ↑ قبیلة تمیم عبر العصور، ص114-118.
  21. ↑ التنظیمات الاجتماعیة و الاقتصادیة فی البصره، ص54-55؛ قبیلة تمیم عبر العصور، ص126.
  22. ↑ الکامل، ج9، ص103؛ قبایل و عشایر عرب خوزستان، ص38-39.
  23. ↑ قبیلة تمیم عبر العصور، ص122-134؛ موسوعة عشائر العراق، ج3، ص252.
  24. ↑ الاغانی، ج8، ص443.
  25. ↑ الشعر و الشعراء، ج1، ص9، 165.
  26. ↑ تاریخ یعقوبی، ج1، ص266.
  27. ↑ وفیات الاعیان، ج1، ص321.
  28. ↑ شرح دیوان جریر، ص7-8.
  29. ↑ انساب الاشراف، ج12، ص115؛ قبیلة تمیم عبر العصور، ص67-676، 678-687، 690-692، 726-728.
  30. ↑ انساب الاشراف، ج12، ص57 به بعد؛ النسب، ص234؛ جمهرة انساب العرب، ص230.
  31. ↑ تاریخ یعقوبی، ج2، ص12.
  32. ↑ فتوحات شاهی، ج‏1، ص، 416.
  33. ↑ نشوة الطرب، ص419؛ جمهرة انساب العرب، ص208-209.
  34. ↑ النقایص، جریر و فرزدق، ج1، ص437-438.
  35. ↑ قبیلة تمیم عبر العصور، ص119، 135، 305-306، 309، 342، 403-448، 420-422.
  36. ↑ جمهرة اللغه، ج1، ص42، 369؛ راه‌های نفوذ فارسی، ص117.
  37. ↑ المحبر، ص182.
  38. ↑ جمهرة النسب، ص239.
  39. ↑ تاریخ طبری، ج‏2، ص257.
  40. ↑ تاریخ یعقوبی، ج1، ص256-257؛ انساب الاشراف، ج12، ص8، 362؛ جمهرة انساب العرب، ص219.
  41. ↑ انساب الاشراف، ج12، ص8؛ البدایة و النهایه، ج2، ص206.
  42. ↑ المحبر، ص182؛ شفاء الغرام، ج، 2، ص36.
  43. ↑ اخبار مکه، ج5، ص152؛ شفاء الغرام، ج2، ص36.
  44. ↑ اخبار مکه، ج5، ص152؛ شفاء الغرام، ج2، ص36.
  45. ↑ شفاء الغرام، ج2، ص36.
  46. ↑ تاریخ یعقوبی، ج1، ص255.
  47. ↑ قبائل بنی‌تمیم و دورهم فی التاریخ العربی، ص105-107.
  48. ↑ شفاء الغرام، ج‏2، ص87-88.
  1. ↑ لقب حارث بن عمرو و فرزندانش.
  2. ↑ به گزارش ابن‌زبیر و فرزدق.
  3. ↑ از جمله: غیاث بن ابراهیم از اصحاب امام صادق و امام کاظم(ع)بودند. محمد بن تمیم نهشلی ،ابونجران ،عمرو بن مسلم از اصحاب امام کاظم(ع) ، هیثم بن عروه کوفی و عبدالرحمن بن ابی‌نجران از اصحاب امام رضا(ع) بودند.
  4. ↑ جلوداری حاجیان در کوچ به سوی عرفات و منا و رمی جمرات
  5. ↑ بارخدایا! ندای تو را از سوی بنی‌تمیم پاسخ می‌دهیم که لباس‌هایش را فرسوده کرده و دعایش را برای پروردگارش خالص نموده است.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده است از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل بنی‌تمیم.
  • الآثار الباقیه: ابوریحان بیرونی ( درگذشت 440 ق.)، تهران، میراث مکتوب، 1422ق.
  • الاخبار الطوال: ابن‌داود الدینوری (درگذشت 282ق.)، به کوشش عبدالمنعم، قم، الرضی، 1412ق.
  • اخبار مکه: الفاکهی (درگذشت 279ق.)، به کوشش ابن‌دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق.
  • اسباب النزول: الواحدی (درگذشت 468ق.)، به کوشش کمال بسیونی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1411ق.
  • الاستیعاب: ابن‌عبدالبر (درگذشت 463ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، 1412ق.
  • اسد الغابه: ابن‌اثیر (درگذشت 630ق.)، بیروت، دار الفکر، 1409ق.
  • الاشتقاق: ابن‌درید (درگذشت 321ق.)، به کوشش عبدالسلام، بیروت، دار الجیل، 1411ق.
  • الاصابه: ابن‌حجر العسقلانی (درگذشت 852ق.)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.
  • الاصنام (تنکیس الاصنام): هشام بن محمد کلبی (درگذشت 204ق.)، به کوشش احمد زکی، تهران، تابان، 1348ش.
  • الاعلام: الزرکلی (درگذشت 1396ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، 1997م.
  • الاغانی: ابوالفرج الاصفهانی (درگذشت 356ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1415ق.
  • انساب الاشراف: البلاذری (درگذشت 279ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق.
  • الانساب: عبدالکریم السمعانی (درگذشت 562ق.)، به کوشش عبدالرحمن، حیدرآباد، دائرة ‏المعارف العثمانیه، 1382ق.
  • انصار الحسین: محمد مهدی شمس الدین، دار الاسلامیه، 1401ق.
  • بحار الانوار: المجلسی (درگذشت 1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
  • البحرین فی صدر الاسلام: عبدالرحمن عبدالکریم، بیروت، دار العربیه، 1421ق.
  • البدء و التاریخ: المطهر المقدسی (درگذشت 355ق.)، بیروت، دار صادر، 1903م.
  • البدایة و النهایه: ابن‌کثیر (درگذشت 774ق.)، بیروت، مکتبة المعارف.
  • بلاد العرب: حسن بن عبدالله الاصفهانی، به کوشش حمد الجاسر و صالح العلی، ریاض، دار الیمامه.
  • البیان و التبیین: الجاحظ (درگذشت 255ق.)، بیروت، مکتبة الهلال، 1423ق.
  • تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر: الذهبی (درگذشت 748ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، 1410ق.
  • تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (درگذشت 292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق.
  • تاریخ خلیفه: خلیفة بن خیاط (درگذشت 240ق.)، به کوشش فواز، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.
  • تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (درگذشت 310ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
  • تجارب الامم: ابوعلی مسکویه (درگذشت 421ق.)، به کوشش امامی، تهران، سروش، 1379ش.
  • التنبیه و الاشراف: المسعودی (درگذشت 345ق.)، بیروت، دار صعب.
  • التنظیمات الاجتماعیة و الاقتصادیة فی البصره: صالح احمد علی، بیروت، دار الطلیعه.
  • جامع البیان: الطبری (درگذشت 310ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
  • جلاء العیون: المجلسی (درگذشت 1110ق.)، قم، سرور، 1382ش.
  • الجمل و النصرة لسید العتره: المفید (درگذشت 413ق.)، قم، مکتبة الداوری.
  • جمهرة اللغه: ابن‌درید (درگذشت 321ق.)، به کوشش رمزی بعلبکی، بیروت، دار العلم للملایین، 1987م.
  • جمهرة النسب: ابن‌الکلبی (درگذشت 204ق.)، به کوشش ناجی حسن، بیروت، عالم الکتب، 1407ق.
  • جمهرة انساب العرب: ابن‌حزم (درگذشت 456ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
  • خوارج و تندیس فتنه: ولی الله عیسی‌زاده، قم، میراث ماندگار، 1383ش.
  • راه‌های نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان عرب جاهلی: آذرتاش آذرنوش، تهران، توس، 1374ش.
  • رجال ابن‌داود: ابن‌داود الحلی (درگذشت 707ق.)، به کوشش سید محمد صادق، نجف، المکتبة الحیدریه، 1392ق.
  • رجال الطوسی: الطوسی (درگذشت 460ق.)، به کوشش قیومی، قم، نشر اسلامی، 1415ق.
  • رجال النجاشی: النجاشی (درگذشت 450ق.)، به کوشش شبیری زنجانی، قم، نشر اسلامی، 1418ق.
  • الرده: الواقدی (درگذشت 207ق.)، به کوشش الجبوری، بیروت، دار الغرب الاسلامی، 1410ق.
  • زهر الآداب و ثمر الالباب: ابراهیم القیروانی (درگذشت 453ق.)، بیروت، دار الجیل.
  • سبل الهدی: محمد بن یوسف الصالحی (درگذشت 942ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1414ق.
  • السیرة النبویه: ابن‌هشام (درگذشت 213/218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.
  • شرح دیوان جریر: تاج الدین شلق، بیروت، دار الکتاب العربی، 1429ق.
  • شرح نهج البلاغه: ابن‌ابی‌الحدید (درگذشت 656ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، 1378ق.
  • الشعر و الشعراء: ابن‌قتیبه (درگذشت 276ق.)، قاهره، دار الحدیث، 1423ق.
  • شفاء الغرام: محمد الفاسی (درگذشت 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق.
  • صد و پنجاه صحابی ساختگی: سید مرتضی عسکری، ترجمه: سردارنیا.
  • الطبقات الکبری: ابن‌سعد (درگذشت 230ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
  • عیون الاخبار: ابن‌قتیبه (درگذشت م. 276ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
  • فتوح البلدان: البلاذری (درگذشت 279ق.)، بیروت، دار الهلال، 1988م.
  • الفتوح: ابن‌اعثم الکوفی (درگذشت 314ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الاضواء، 1411ق.
  • فتوحات شاهی: ابراهیم امینی هروی (درگذشت 10 ق.)، به کوشش نصیری، تهران، انجمن آثار فرهنگی، 1383ش.
  • الفهرست: الطوسی (درگذشت 460 ق)، به کوشش قیومی، نشر الفقاهه، 1417ق.
  • قبائل بنی‌تیم و دورهم فی التاریخ العربی قبل الاسلام: واثقة حازم جاسم الحیالی، بیروت، الدار العربیة للموسوعات، 1433ق.
  • قبایل و عشایر عرب خوزستان: یوسف عزیزی، تهران، 1373ش.
  • قبلیة تمیم عبر العصور: عبدالله محمود حسین، دمشق، دار الیمیر، 2000م.
  • قبلیة تمیم فی الجاهلیة و الاسلام: عبدالقادر فیاض حرفوش، دمشق، دار البشائر، 1423ق.
  • الکامل فی التاریخ: ابن‌اثیر (درگذشت 630 ق.)، بیروت، دار صادر، 1385ق.
  • لسان العرب: ابن‌منظور (درگذشت 711ق.)، قم، ادب الحوزه، 1405ق.
  • لله و للحقیقه: علی آل محسن، تهران، مشعر، 1424ق.
  • اللهوف: ابن‌طاووس (درگذشت 664ق.)، انوار الهدی، 1417ق.
  • المحبّر: ابن‌حبیب (درگذشت 245ق.)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده.
  • المعارف: ابن‌قتیبه (درگذشت 276ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، الرضی، 1373ش.
  • معجم الادباء: یاقوت الحموی (درگذشت 626ق.)، بیروت، دار الفکر، 1400ق.
  • معجم قبائل العرب: عمر کحّاله، بیروت، الرساله، 1405ق.
  • المفصل: جواد علی، دار الساقی، 1424ق.
  • مقتل الحسین(ع): ابومخنف (درگذشت 157ق.)، به کوشش الغفاری، قم، المطبعة العلمیه.
  • المنتظم: ابن‌جوزی (درگذشت 597ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1412ق.
  • المنمق: ابن‌حبیب (درگذشت 245ق.)، به‏کوشش احمد فاروق، بیروت، عالم ‏الکتب، 1405ق.
  • موسوعة عشائر العراق: عباس عزاوی، بیروت، دار العربیه، 1425ق.
  • النسب: ابن‌سلّام الهروی (درگذشت 224ق.)، به کوشش مریم محمد، بیروت، دار الفکر، 1410ق.
  • نشوة الطرب فی تاریخ جاهلیة العرب: ابن‌سعید‌اندلسی، به کوشش عبدالرحمن، عمان، مکتبة الاقصی.
  • نفس المهموم: عباس قمی (درگذشت 1359ق.)، نجف، مکتبة الحیدریه، 1421ق.
  • وفیات الاعیان: ابن‌خلکان (درگذشت 681ق.)، به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر.
  • وقعة صفین: ابن‌مزاحم المنقری (درگذشت 212ق.)، به کوشش عبدالسلام، قم، مکتبة النجفی، 1404ق.


برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=بنی‌تمیم&oldid=66098»