مقبره ابراهیم قطیفی

مقبره ابراهیم قطیفی، در محله طاق شهر حله، نزدیک زیارتگاه ابن‌فهد احسائی، قرار دارد.

ابراهيم بن سليمان قطيفى مشهور به فاضل قطيفى، از بزرگان علماى اماميه در قرن دهم، معاصر و معارض با محقق كركى و صاحب تأليفات و اجازات چندى بوده است.

بر پایه گزارشات تاریخی، وی پس از مهاجرت از عربستان به عراق، مدتی در شهر حله سکونت داشته است اما پس از مدتی به شهر نجف هجرت کرده و آن شهر را به عنوان مسکن دائمی خود برگزید و در همانجا از دنیا رفت و به خاک سپرده شد.

بنابراین به نظر می‌رسد آنچه به عنوان مقبره ابراهیم قطیفی در شهر حله وجود دارد، بنای یادبودی است، برای زنده نگه داشتن یاد و خاطره آن عالم فرهیخته در مدت زمانی که در این شهر سکونت داشته است.

موقعیت جغرافیایی

این زیارتگاه، در محله طاق شهر حله، نزدیک زیارتگاه ابن‌فهد احسائی، قرار دارد و به شیخ ابراهیم بن سلیمان قطیفی، از علمای بزرگ شیعه در سده دهم هجری، منسوب است.

شخصیت‌شناسی

شيخ ابراهيم بن سليمان القطيفى مشهور به فاضل قطيفى، از بزرگان علماى اماميه در قرن دهم، معاصر و معارض با محقق كركى و صاحب تأليفات و اجازات چندى است. صاحبان تراجم از او با اوصافى چون: فاضل، عالم فقيه، محدث، المحقق المدقق، الشيخ السعيد و غيره ياد كرده‌اند. وى احتمالا در حدود 885 ه‍.ق در قطيف زاده شد.

دربارۀ دوران رشد و تكامل علمى وى در قطيف آگاهى چندانى در دست نيست، امّا شواهد حاكى از آنست كه وى زمانى كه خود در عداد عالمان بزرگ زمان خويش بود به عراق هجرت نمود.

وی اصالتاً از شهر شیعه‌نشین قطیف (در ساحل شرقی شبه جزیره عربستان) بود. اما به عراق مهاجرت کرد و مدتی در نجف و سپس در حله، اقامت نمود و به همین علت، با نسبت غروی و حلی نیز شناخته می‌شود. علامه قطیفی بعد از مدتی از حله به نجف بازگشت و آن شهر را به عنوان مسکن دائمی خود برگزید.

مقبره ابراهيم قطيفى‌ در شهر حله

قطیفی در نجف

او در مدتی که در مجاورت آستان مقدس امیرمؤمنان(ع) در نجف سکونت داشت، به بسیاری از شاگردان خود، اجازه روایت داد.

وی از پیشگامان حرکت علمی و از بزرگان حوزه نجف به شمار می‌آمد که در کوتاه‌ترین مدت به قله‌های بالای علمی و معنوی نائل آمد. و در کنار استفاده از دانشمندان بر کرسی تدریس نشست و با بحث و مناظره علمی و فقهی، جان دیگری به حوزه نجف بخشید.

میرزا عبدالله افندی، در مدح وی گفته است که او بسیار زاهد و عابد و پرهیزکار بود. سپس در ادامه، نقل کرده است زمانی که شاه طهماسب صفوی، جایزه یا هدیه‌ای برایش فرستاد، آن را قبول نکرد.

قطیفی و محقق ثانی

شیخ ابراهیم قطیفی، معاصر محقق کرکی بود. اما این دو در دیدگاه‌های فقهی خود، با یکدیگر اختلاف‌نظر فراوانی داشتند و محقق کرکی به سبب اینکه او هدایای سلاطین را قبول نمی‌کرد، بر وی اشکال می‌گرفت.

البته اختلاف علمی و اجتهادی فقهای شیعه در مسائل فقهی و اصولی در هر عصر و زمانی (مانند این دو بزرگوار) باعث پویایی این مکتب شده، مایه مباحات است. در حالی که این دو از باب مقام و ریاست هیچ بحثی با هم نداشتند. ازجمله مباحث اختلافی می‌توان به مسئله مالیات، نماز جمعه، رضاع، وضو مجدد بر کسی که غسل جنابت انجام داده است و... اشاره کرد.

وفات

تاريخ وفات وى مورد اختلاف است. اعيان الشيعه مى‌نويسد؛ وى تا سال 944ق در قيد حيات بوده و لؤلؤة البحرين از حيات وى تا سال 951ق خبر مى‌دهد. اما همه منابع محل وفات و مدفن وی را شهر نجف دانسته‌اند.

بنابراین به نظر می‌رسد آنچه به عنوان مقبره ابراهیم قطیفی در شهر حله وجود دارد، بنای یادبودی است، برای زنده نگه داشتن یاد و خاطره آن عالم فرهیخته در مدت زمانی که در این شهر سکونت داشته است.

آثار و تالیفات

از تالیفات وی، می‌توان به این آثار، اشاره کرد:

• الهادی الی سبیل الرشاد فی شرح الارشاد؛

• تعیین الفرقه الناجیة؛

• نفحات الفوائد فی اجوبة السؤالات الفرضیة؛

• شرح الفیة الشهید الاول بطریق الحاشیة؛

• کتاب الاربعین؛

• مجموعة فی نوادر الاخبار الطریفة؛

• شرح الاسماء الحسنی؛

• رسائل فقهی مختلف و تعلیقات بر کتاب‌های فقهی دیگر.

منابع

این مقاله برگرفته از زیارت‌گاه‌های عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، ج2، ص53، بخش «مقبره ابراهیم قطیفی». است.

• لؤلؤة البحرين في الاجازات وتراجم رجال الحديث، يوسف بن احمد البحراني (صاحب الحدائق)، تحقيق: السيد محمد صادق بحر العلوم، ط ١، المنامة، مكتبة فخراوي، ١۴٢٩ه. ق - ٢٠٠٨م.

• تكملة امل الآمل، السيد حسن الصدر، تحقيق: حسين علي محفوظ، عبدالكريم الدباغ، عدنان الدباغ، ط ١، بيروت، دار المؤرخ العربي، ١۴٢٩ه. ق - ٢٠٠٨م.

• ریاض العلماء وحیاض الفضلاء، افندی، عبدالله، محقق: حسینی اشکوری، عبدالله، ناشر: موسسه التاریخ العربی، بیروت، لبنان، 1431.

• اعیان الشیعه، سید محسن امین، ناشر: دار التعارف للمطبوعات، بیروت، لبنان، 1403.

• تاريخ مقام الإمام المهدي(عج) في الحلة، احمد علي مجيد الحلي، ط ١، قم، دليل ما، ١۴٢۶ه. ق.