باب النساء
باب النساء: از درهای اصلی و بزرگ مسجدالنبی در انتهای سمت شمالی دیوار شرقی مسجد است. از این باب با نام‌های دیگری چون باب ابوبکر و باب ریطه یاد شده است. این باب در زمان حکومت عمر بن خطاب، در گسترش مسجدالنبی ساخته شد و برای ورود و خروج زنان اختصاص یافت. تاریخ‌نویسان گزارشاتی از اوصاف باب ذکر کرده‌اند. در دوران سعودی، در گسترش مسجدالنبی پس از ویران‌سازی دیوار شرقی مسجد، مکان این در تغییر یافت و در دیوار جدید، مقابل باب النساء سابق، دری با همین نام کار گذاشته شد.
موقعیت باب
باب النساء از درهای اصلی مسجدالنبی در انتهای سمت شمالی دیوار شرقی مسجد است.[۱]این در از سوی شمال به خانه‌ها و حجره‌های پیامبر و نیز خانه اسماء دختر ابوبکر[۲]گشوده می‌شد که همگی در دوران ولید بن عبدالملک (حک: 86-96ق.) برای گسترش مسجد ویران شدند.[۳]
نام‌های دیگر
این باب به دلیل قرار گرفتن در برابر خانه ابوبکر، باب ابوبکر نیز خوانده شده است. نیز از آن‌جا که این خانه بعدها به رَیطه دختر سفاح، نخستین خلیفه عباسی (حک: 132-136ق.) تعلق یافت، این باب به باب ریطه هم مشهور شد.[۴]
باب مخصوص زنان
باب النساء در دوره حکومت عمر بن خطاب (13-23ق.) ضمن گسترش مسجد النبی (سال17ق.) ساخته شد و به دستور او برای ورود و خروج زنان اختصاص یافت.[۵]در گزارشی دیگر آمده که عمر به پشتوانه سخنی از پیامبر در وقف این باب برای زنان، آن را به زنان اختصاص داد.[۶]بر این اساس، شاید بتوان ساخت آن را به دوران پیامبر(ص) نسبت داد.
جابه‌جایی مکان در
این باب در گسترش مسجد در دوران ولید بن عبدالملک، به موازات مکان پیشین خود جابه‌جا شد[۷]و سر در آن به دستور عمر بن عبدالعزیز، حکمران مدینه (86-93ق.) با کاشی منقش به آیة الکرسی تزیین گشت.[۸]
سوختن باب
باب النساء به سال 884ق. در آتش‌سوزی مسجد سوخت[۹]و کاشی‌‌های سر در آن از میان رفت.[۱۰]به گفته فیروزآبادی، رسم خادمان مسجد النبی آن بود که مشعل‌های افروخته برای روشنایی مسجد را در پیش باب النساء به زمین می‌انداختند و این کار باعث سیاه شدن آن و سنگچین آستانه می‌شد. کافور مظفری، رئیس خادمان حرم (م. 711ق.) این کار را ممنوع نمود.[۱۱]این باب به سال 946ق. به دستور سلطان سلیمان عثمانی تعمیر شد.[۱۲]
نقوش باب
ایوب صبری پاشا (م. 1290ق.) در وصف این باب آورده که بر قسمت درونی بالای طاق آن، آیه 32 سوره نساء لِلرِّجالِ نَصیبٌ مِمَّا اکْتَسَبُوا وَ لِلنِّساءِ نَصیبٌ مِمَّا اکْتَسَبْنَ... و نیز آیه 31 سوره احزاب وَ مَنْ یَقْنُتْ مِنْکُنَّ لِلَّهِ وَ رَسُولِهِ.... و بر قسمت بیرونی بالای طاق، آیه 30 سوره نمل اِنَّهُ مِنْ سُلَیْمانَ وَ اِنَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ و نیز آیه 34 سوره احزاب وَ اذْکُرْنَ ما یُتْلی فی بُیُوتِکُنَّ مِنْ آیاتِ اللهِ... و بر بالای پنجره‌ای که به باب النساء متصل است، عبارت «النجاةُ فی الصِدق» نگاشته شده است. نیز بیرون در دو ستون قرار دارد که بر دیوار بالای آن، آیه 33 سوره احزاب وَ قَرْنَ فی بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْاُولی ... نقش بسته است.[۱۳]
رفعت پاشا (م. پس از 1353ق.) در وصف این در، با اندک تفاوت درباره گزارش پیشین، از خانه ریطه در برابر باب‌النساء و خانه ابوبکر در شرق باب‌النساء یاد کرده است. بر پایه این گزارش، بر بالای در، عبارت «اللهُ ولیّ التوفیق» و بر لنگه راست آن، عبارت «یا مُفَتِح‌الابواب» و بر لنگه چپ «اِفتَح لنا خیرَ باب» نقش بسته است.[۱۴]
در دوران سعودی‌ها
در گسترش مسجدالنبی در دوران سعودی، پس از ویران‌سازی دیوار شرقی مسجد، مکان این در تغییر یافت و در دیوار جدید، برابر باب النساء سابق، دری با همین نام کار گذاشته شد.[۱۵]
پانویس
- ↑ رحلة العبدری، ج1، ص424؛ مرآة الحرمین، ص449.
- ↑ وفاء الوفاء، ج2، ص53.
- ↑ الطبقات، ج8، ص166-167؛ امتاع الاسماع، ج10، ص94؛ السیرة الحلبیه، ج2، ص288.
- ↑ بهجة النفوس، ج1، ص245؛ تاریخ مکة المشرفه، ج1، ص292.
- ↑ وفاء الوفاء، ج2، ص60، 216.
- ↑ وفاء الوفاء، ج1، ص260.
- ↑ موسوعة مکة المکرمه، ج1، ص613.
- ↑ بهجة النفوس، ج1، ص245؛ التعریف بما آنست الهجره، ص105.
- ↑ وفاء الوفاء، ج2، ص217؛ موسوعة مکة المکرمه، ج1، ص619.
- ↑ وفاء الوفاء، ج2، ص217.
- ↑ المغانم المطابه، ج3، ص1271-1273.
- ↑ مدینه‌شناسی، ص61.
- ↑ موسوعة مرآة الحرمین، ج4، ص629-630.
- ↑ مرآة الحرمین، ج1، ص478-479.
- ↑ فرهنگ اعلام جغرافیایی، ص69.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل باب النساء.
- امتاع الاسماع: المقریزی (م. 845ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1420ق؛
- بهجة النفوس و الاسرار: عبدالله محمد المرجانی (م. 699ق.)، به کوشش محمد شوقی، ریاض، مکتبة الملک فهد، 1425ق؛
- تاریخ مکة المشرفه: محمد ابن الضیاء (م. 854ق.)، به کوشش علاء و ایمن، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1424ق؛
- التعریف بما آنست الهجره: محمد بن احمد المطری (م. 741ق.)، مدینه، المکتبة العلمیه، 1402ق؛
- رحلة العبدری: محمد بن محمد العبدری (م. 700ق.)، به کوشش کردی، دمشق، دار سعد الدین، 1419ق؛
- السیرة الحلبیه: الحلبی (م. 1044ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1400ق؛
- الطبقات الکبری: ابن سعد (م. 230ق.)، بیروت، دار صادر؛
- فرهنگ اعلام جغرافیایی ـ تاریخی در حدیث و سیره نبوی: ترجمه: شیخی، تهران، مشعر، 1386ش؛
- مدینه‌شناسی: سید محمد باقر نجفی، 1364ش؛
- مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت پاشا (م. 1353ق.)، قم، المطبعة العلمیه، 1344ق؛
- المغانم المطابه: محمد الفیروزآبادی (م. 817ق.)، مدینه، مرکز بحوث و دراسات المدینه، 1423ق؛
- موسوعة مرآة الحرمین الشریفین: ایوب صبری پاشا (م. 1290ق.)، قاهره، دار الآفاق العربیه، 1424ق؛
- موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره: احمد زکی یمانی، مصر، مؤسسة الفرقان، 1429ق؛
- وفاء الوفاء: السمهودیÑ (م. 911ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 2006م.