باب حزوره
باب حَزوَره، یکی از درهای ضلع غربی مسجدالحرام است. برای این در نام‌های دیگری چون باب الحزامیه، باب بنی‌حکیم بن حزام، باب البقالین، باب بنی‌زبیر، باب الوداع یاد کرده‌اند. هدف از طراحی این در خروج سیل از آن در بود، تا ویرانی کمتری در مسجد ایجاد نماید. این در یکبار به فرمان سلطان شعبان بن حسین مملوکی و به دست علاءالدین علی ترکمانی، که با سقوط ماذنه آن بر اثر بارش باران‌های سیل‌آسا آسیب دیده بود، تعمیر شد و یکبار هم به فرمان فرج بن برقوق مملوکی و به دست امیر بیسق، که باب حزوره در آتش‌سوزی مهیب به سال ۸۰۲ق. در مسجدالحرام از میان رفته بود بازسازی شد و به همان حال باقی بود تا در سال ۱۳۶۸ق. به فرمان ملک عبدالعزیز ویران شد.
معنای حزوره
باب حزوره یکی از درهای شش‌گانه دیوار غربی مسجدالحرام بود.[۱]حزوره به معنای تپه کوچک است.[۲]این نام بر تپه‌ای در مکه که بازاری روی آن قرار داشت، اطلاق می‌شد.[۳]باب الحزوره نامی بود که سده‌های پیاپی برای این در به کار می‌رفت.[۴]
نام‌های دیگر باب
در منابع از این در با چندین نام یاد شده است: باب الحزامیه؛ باب بنی‌حکیم بن حزام به علت روبه‌رو بودن با خانه‌های بنوحکیم بن حزام اسدی؛ باب البقالین به سبب قرار گرفتن در برابر بازار بقال‌ها؛[۵] و باب بنی‌زبیر.[۶]در منابع متاخر، از نام باب الوداع نیز یاد کرده‌اند؛ زیرا زائران پس از طواف از این در بیرون می‌آمدند.[۷]
اندازه باب
نخستین بار در دوره حکومت مهدی عباسی (حک: ۱۵۸–۱۶۹ق) به سال ۱۶۷ق. یقطین بن موسی و ابراهیم بن صالح در گسترش مسجدالحرام، دری برای این ورودی ساختند.[۸]ارتفاع هر طاق ۱۳ ذرع (حدود ۵/۶ متر) با پهنای پنج ذرع (حدود ۵/۲ متر) بود که با هفت[۹]یا هشت پله به مسجد راه می‌یافت.[۱۰]این در که برابر باب بنی‌هاشم در ضلع شرقی مسجد ساخته شده بود، با این هدف طراحی گشت تا سیل از آن بیرون رود و ویرانی کمتری در مسجد ایجاد نماید.[۱۱]به سال ۷۷۱ق. باب الحزوره که با سقوط ماذنه آن بر اثر بارش باران‌های سیل‌آسا آسیب دیده بود، به فرمان سلطان شعبان بن حسین مملوکی (حک: ۷۶۴–۷۷۸ق) و به دست علاءالدین علی ترکمانی، امیرالحاج مصری، تعمیر شد.[۱۲]
بازسازی باب
باب حزوره در آتش‌سوزی مهیب به سال ۸۰۲ق. در مسجدالحرام از میان رفت. به سال ۸۰۴ق. به فرمان فَرج بن برقُوق مملوکی (حک: ۸۰۱–۸۰۸ق) و به دست امیر بِیسَق[۱۳]این در با دو ورودی و ستونی مربع‌شکل در میان آن‌ها بازسازی شد که با ۱۰ پله به درون مسجد راه داشت.[۱۴]بر پایه مقیاس نقشه مهندسان مصری، پهنای این باب حدود ۶ متر و پهنای هر ورودی که از دو لنگه در چوبی تشکیل می‌شد، دو متر بود. در قسمت جلو ورودی‌ها، سایبانی با طاقی بلند قرار داشت. بر بالای دو طاق، سه دایره طراحی شده بود و میان آن‌ها عباراتی در چهار سطر نوشته شده بود. این نوشته‌ها چنین بودند: بسم الله الرحمن الرحیم و به نستعینُ، «یا مُبدِءُ یا مُعِیدُ»، اِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرَادُّکَ اِلَی مَعَادٍ (سوره قصص، ۸۵) و اِنَّمَا یَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللهِ مَنْ آمَنَ بِاللهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ (سوره توبه، ۱۸) نیز بر آن، سال بازسازی و نام سلطان و امیر بِیسَق نقش بسته بود. درون دایره‌ها نیز عباراتی در سه سطر نوشته شده بود. در دایره میانی، در خط بالا عبارت «رسول الله» و در خط وسط «لا اله الا الله» و در خط پایین «محمد» نگاشته بودند. دو دایره دیگر که به شکل نماد سلطنتی بودند، شامل دعایی در حق سلطان فرج بن برقوق مملوکی بود. بر بالای ستون وسط دو طاق، از سمت درون مسجد، سنگ‌نوشته‌ای قرار داشت که به تاریخ بازسازی در به فرمان سلطان مملوکی و به دست امیر بیسق ظاهری اشاره داشت.[۱۵]این بازسازی از چنان استحکامی برخوردار بود که این باب تا هنگام ویرانی آن به سال ۱۳۶۸ق. به فرمان ملک عبدالعزیز (حک: ۱۲۹۳–۱۳۷۳ق) به همان شکل باقی ماند.[۱۶]
در نیمه نخست سده دهم ق. کنار این در، دکه‌ای جای داشت که محل تقسیم صدقات و کمک‌های مالی حکمرانان عثمانی میان مردم مکه بود.[۱۷]
پانویس
- ↑ تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص125.
- ↑ الصحاح، ج2، ص629؛ لسان العرب، ج4، ص185-186، «حزر.
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص294؛ اخبار مکه، فاکهی، ج4، ص206-207.
- ↑ رحلة ابن بطوطه، ج1، ص377؛ شفاء الغرام، ج1، ص315؛ منائح الکرم، ج1، ص482.
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص91؛ اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص126؛ الجامع اللطیف، ص180، 194.
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص91؛ اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص194-195؛ اتحاف الوری، ج2، ص217-218.
- ↑ اثارة الترغیب، ج1، ص276؛ مرآة الحرمین، ج1، ص233؛ تحصیل المرام، ج2، ص611.
- ↑ اتحاف الوری، ج2، ص217-218؛ مرآة الحرمین، ج1، ص238.
- ↑ اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص195.
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص91.
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص80؛ اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص173.
- ↑ مرآة الحرمین، ج1، ص235؛ الدرر الفرائد، ج1، ص416.
- ↑ الجامع اللطیف، ص182-183.
- ↑ مرآة الحرمین، ج1، ص233.
- ↑ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص118-120.
- ↑ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص120؛ موسوعة مکة المکرمه، ج4، ص304.
- ↑ موسوعة مکة المکرمه، ج4، ص304.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل باب حزوره.
- اتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (م. ۸۸۵ق)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعةام القری، ۱۴۰۸ق؛
- اثارة الترغیب و التشویق: محمد بن اسحق الخوارزمی (م. ۸۲۷ق)، به کوشش ذهبی، مکه، مکتبة الباز، ۱۴۱۸ق؛
- اخبار مکه: الازرقی (م. ۲۴۸ق)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق؛
- اخبار مکه: الفاکهی (م. ۲۷۹ق)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق؛
- تاریخ عمارة المسجدالحرام: حسین عبدالله باسلامه، جده، تهامه، ۱۴۰۰ق؛
- تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام: طه عبدالقادر، مکه، جامعةام القری؛
- تحصیل المرام: محمد بن احمد الصباغ (م. ۱۳۲۱ق)، به کوشش ابن دهیش، ۱۴۲۴ق؛
- الجامع اللطیف: محمد بن ظهیره (م. ۹۸۶ق)، به کوشش علی عمر، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، ۱۴۲۳ق؛
- الدرر الفرائد المنظمه: عبدالقادر بن محمد الجزیری (م. ۹۷۷ق)، به کوشش محمد حسن، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۲ق؛
- رحلة ابن بطوطه: ابن بطوطه (م. ۷۷۹ق)، به کوشش التازی، رباط، المملکة المغربیه، ۱۴۱۷ق؛
- شفاء الغرام: محمد الفاسی (م. ۸۳۲ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق؛
- الصحاح: الجوهری (م. ۳۹۳ق)، به کوشش العطار، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق؛
- لسان العرب: ابن منظور (م. ۷۱۱ق)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق؛
- مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت پاشا (م. ۱۳۵۳ق)، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق؛
- منائح الکرم: علی بن تاج الدین السنجاری (م. ۱۱۲۵ق)، به کوشش المصری، مکه، جامعة ام القری، ۱۴۱۹ق؛
- موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره: احمد زکی یمانی، مصر، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۹ق.