کاربر:Kamran/صفحه تمرین۱

محل سکونت یهودیان در یثرب

یهودیانی که به یثرب رفتند، 25 قبیله بودند که در سه منطقه از یثرب فرود آمدند. البته از همة آنها اطلاعات وجود ندارد و از برخی از آنها نام برده و به آطام و حصونشان اشاره شده است که به آنها خواهیم پرداخت (قائدان، 1386ش، ص۲۱۰).

سه قبیلة مهم و معروف ساکن در مدینه، بنی‌قریظه، بنی‌قینقاع و بنی‌نضیر نام داشتند و یازده قبیلة غیر معروف دیگر نیز در این شهر حضور داشتند که نامشان موجود است. اما از قبایل دیگر اطلاعی در دست نیست.

بنی‌قَینُقاع

دربارۀ منشأ بنی‌قینقاع اطلاع دقیق و درستی در دست نیست. برخی آنان را از جمله عرب‌هایی می‌دانند که یهودی شدند. بعضی نیز احتمال می‌دهند ایشان از یهودیانی باشند که بین سال‌های ۷۰ تا ۱۳۵ میلادی به یثرب مهاجرت کرده‌اند (موسوی بجنوردی، 1383ش، ج۱۲، ص‌۶۸۲). برخی نیز در یهودی‌تبار بودن اعضای این قبیله تردید کرده و آنان را از نسل عیسو (ادوم)، برادر یعقوب، دانسته‌اند (واقدی، 1409ق، ج۱، ص۱۷۹ ؛ بلاذری، 1417ق، ج۱، ص۳۰۹).

بنو‌قینقاع در جنوب غربی مدینه و در منطقة الصاغه زندگی می‌کردند. بازاری نیز به نام سوق‌الصاغه بر پا کردند و منازل عالی و زیبای آنان در شمال غربی ماشجونیه ساخته شد و این سخن که آنها در مرکز مدینه ساکن بودند، نظر درستی نیست (خیاری، 1419ق، ص۲۸). شغل آنان نیز زرگری، کفشگری و آهنگری بود (بلعمی، 1378ش،ج۳، ص۱۵۱). از جمله قلعه‌های آنان اطم مریح در انتهای جسر بطحان از عوالی جنوب شرقی مدینه واقع شده است (حازمی، بی‌تا، ص۲۰۹ ؛ ابن عبدالحق بغدادی، 1412ق، ج۳، ص۱۲۶۲؛ سمهودی، 2006م، ج۴، ص۱۴۵؛ خیاری، 1419ق، ص۴۱ ؛ علی، 1375ش، ص۳۸۷ ؛ شراب، 1411ق، ص۲۵۱ ؛ کعکی، 1419ق، ج۳، ص۱۰۲). این منطقه اکنون به الشریبات معروف است (کعکی، 1419ق، ج۳، ص۱۰۲). اطم حبره که در حشّاشین، در زمینی که به آن حبره گفته می‌شود، واقع شده است (اسکندری، ج۱، ص۴۰۸ ؛‌ حازمی، بی‌تا، ص۷۲ ؛ سمهودی، 2006م، ج۴، ص۵۳ ؛ خیاری، 1419ق، ص۳۷) اطم ذوالشهر که در بستان ذی‌شهر واقع شده در جنوب عالیه در جنوب شرق مدینه در منتهای جسر بطحان واقع شده است.(کعکی، 1419ق، ج۳، ص۱۰۳).

از اماکن منتسب به بنو این قبیله بازار بنو قینقاع است که از مشهورترین بازار‌های یثرب (مدینة قبل از اسلام) بوده است که به آن «بازار یثرب» نیز می‌گفتند. این بازار نزدیک جسر بطحان قرار داشت و تا زمان پیامبرخدا (ص) نیز برقرار بود (ابن شبه، 1410ق، ج۱، ص۳۰۴ ؛ سمهودی، 2006م، ج۴، ص۹۵ ؛ کعکی، 1419ق، ج۳، ص۸۰).

بنی نضیر

بنو‌نضیر، از قبایل یهود ساکن مدینه تا نخستین سال‌های هجرت پیامبر به مدینه بودند. آنان پیش از ظهور اسلام در یثرب ساکن شدند (یعقوبی،‌ 1422ق، ج۲، ص۴۹). اما روایات تاریخی دربارة منشأ آنان، متفاوت است: برخی آنها را از قبیلة جذام و از اعراب می‌دانند که یهودی شدند و در کوه نضیر اقامت گزیدند و پس از آن به نام این کوه خوانده شدند (یعقوبی، 1422ق، ‌ ج۱، ص۴۰۸ ؛ مسعودی، 1365ش، ص۲۲۵ ؛ بکری، 1992م، ج۱، ص۱۶۴). اما عده‌ای دیگر، آنان را از نسل هارون بن عمران می‌دانند (کاتب واقدی، ج۸ ، ص۱۲۴؛ مسعودی، 1365ش، ص۲۲۵ ؛ مقریزی، 1420ق، ج۱، ص۲۵۰) که پس از وفات حضرت موسی و پیش از مهاجرت قبایل عرب اوس و خزرج به مدینه که به سبب سیل عَرِم صورت گرفت، در مدینه ساکن شده بودند ( ابن خلدون، ج۱، ص۳۳۳ ؛ ابوالفرج اصفهانی، ۱۳۹۳ق، ج22، ص343). بر پایة گزارش‌هایی از این دست، به دنبال جنگ رومیان با یهود (سال هفتاد میلادی)‌ بنی‌نضیر نیز مانند دیگر قبایل یهود به حجاز گریختند.

زمان ورود به مدینه

با توجه به اختلافی که دربارة نسب بنو‌نضیر وجود دارد، چنان‌که بیان شد، زمان ورود آنان به مدینه هم مورد اختلاف است. برخی مهاجرت بنی‌نضیر را به مدینه، قبل از سیل عرم نقل کرده‌اند. اما دربارة زمان وقوع سیل عرم چند قول وجود دارد: بعضى از مورخان مسلمان؛ مانند اصفهانى، تاریخ انهدام سد را چهارصد سال قبل از اسلام، و برخى مانند یاقوت، زمان وقوع آن را حدود قرن ششم میلادى، کمى قبل از ظهور اسلام دانسته‌اند و از نظر برخى؛ مانند ابن خلدون، این حادثه در قرن پنجم میلادى واقع شده است (بی‌آزار شیرازی، ۱۳۸۰ش، صص۳۳3 ـ ۳۳2).

محل سکونت

بنو‌نضیر در منطقة عالیه ساکن شدند که روستای زیبا و مشهوری است و امروزه آن را «العوالی» می‌نامند. این منطقه در جنوب مدینه و نزدیک قبا واقع شده بود و منازلشان تا جنوب شرق امتداد داشت. بنو‌نضیر کنار وادی مذینب بودند و در این منطقه به حفر چاه‌های بزرگ و کاشت درختان پرداختند (خیاری، ۱۴۱۹ق، ص۲۷ ؛ ابوالفرج اصفهانی، ج۲۲، ص۳۴۴ ؛ کعکی، 1419ق، ج۳، ص۹۸).

بنو‌نضیر نیز مانند سایر یهودیان دارای آطام و قلعه‌های متعددی بودند که به آنها اشاره می‌شود: اطم کعب بن اشرف(کعکی، 1419ق، ج۳، ص۱۳۱؛ جعفریان،1386ش، ص۲۷۹)، اطم عاصم (سمهودی، 2006م، ج۱، ص۱۳۰؛ خیاری،‌1419ق، ص۴۰ ؛ کعکی، 1419ق، ج۲، ص۵۱)، حصن فاضجه (اسکندری،‌ ۱۴۲۵، ج۲، ص۳۱۸؛ ابن عبدالحق بغدادی، 1412ق، ج۳، ص۱۰۱۵) حصن البویله (خیاری، 1419ق، ص۳۲ ؛‌ شراب، ۱۴۱۱ق، ص۵۵)، حصن عمربن جحاش (خیاری، 1419،‌ ص۳۲)، حصن براج یا برج(خیاری، 1419ق، ص۳۵ ؛ علی، 1375ش، ص۳۹۰) حصن منور (سمهودی،‌ 2006م، ج۴، ص۱۵۲؛ کعکی، 1419ق، ج۳، ص۹۷)

هشتم ـ اطم ­الطویله

اطم ­الطویله یکی از قصرهای بنی‌نضیر است که در منزلگاه آنان در بطحان و در جنوب مدینه قرار داشته است (خیاری، 1419ق، ص۳۵ ؛ کعکی، 1419ق، ج۳، ص۹۸). سمهودی اطمی به این نام ذکر نکرده است.

نهم ـ اطم بنی‌نضیر در دار طهمان

یکی دیگر از اطم‌های بنی‌نضیر، قصری است که در دار طهمان و در عوالی و جنوب شرق مدینه قرار دارد (خیاری، 1419ق، ص۳۱ ؛ عباسی، ص۳۹ ؛ کعکی، 1419ق، ج۳، ص۹۸). این اطم از آطامی است که جهت آن معلوم است، ولی اثری از آن موجود نیست (کعکی، 1419ق، ج۳، ص۹۸). سمهودی به اطمی بدین نام اشاره نکرده است.

دهم ـ اطم در مال ابی‌امامه

این اطم یکی از قصرهای مهم و اصلی بنی‌نضیر است و در امتداد منازل آنها به طرف جنوب شرقی مدینه، در عالیه عوالی واقع شده است (کعکی، 1419ق، ج۳، ص۹۹). برخی نیز معتقدند که این قصر در مال ابی‌امامه سهل بن حنیف‏ در جنوب مدینه واقع شده است (عباسی، بی تا، ص۳۹ ؛ خیاری، 1419ق، ص۳۱). سمهودی به اطمی بدین نام اشاره نکرده است.

پنج ـ بیت المدراس

بیت‌المدراس به معنای محل یادگیری علم و دانش است و یهودیان در آن به فراگیری تورات و علوم دینی می‌پرداختند. به این خانه‌ها بیت‌التلمود هم گفته می‌شد (جواد علی، 1973م، ج۱۵، ص۲۹۱). واژة «مدراس» از کلمة عبری «مدراش» گرفته شده است که پیشینه آن به سال ۶۹میلادی و محاصرة اورشلیم از سوی سپاه تیتوس، امپراتوری روم، باز می‌گردد. در این زمان، یکی از کاهنان به نام «یوحنا» از روم گریخت و در شهر ساحلی یبنه در فلسطین، مرکزی علمی دایر کرد که به زبان عبری به آن «مدراش» می‌گفتند.

یهودیان یثرب نیز مرکز علمی و دینی به نام «بیت‌المدراس» داشتند که در آنجا تورات و احکام دینی خود را فرا ‌می‌گرفتند (ابن هشام، بی‌تا، ج۱، ص۵۵۲ ؛ مقریزی، 1420ق، ج۱۴، ص۸۳). در منابع تاریخی آگاهی‌های اندکی در این زمینه وجود دارد. برخی موقعیت بیت‌المدراس را در مشربة ام‌ابراهیم دانسته‌اند (ابن شبه، 1410ق، ج۱، ص۱۷۳ ؛ سمهودی، 2006م، ج۳، ص۳۵) که مالک این مشربه و شش باغ دیگر؛ یعنی المیثب، الضیافه، الدلال، حسنی، برقه و الأعواف‏، مخیرق یهودی بود. مُخیرق از قبیله بنی‌نضیر بود که بعد از هجرت پیامبر به مدینه ‌ایمان آورد و قبل از جنگ احد به شهادت رسید و اموال او جزو صدقات پیامبر9 در مدینه شد (واقدی، 1409ق، ج۱، ص۳۷۸ ؛ ابن سیدالناس، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۴۰ ؛ ابن حجر، 1415ق، ج۶، ص۴۶).