کاربر:Mo.ali.rezapour/صفحه تمرین۱

امام علی(ع) امام اول شیعیان و همسر حضرت زهرا(س) و امام حسین(ع) و امام حسن(ع) است.

زندگی و جایگاه

علی بن ابی‌طالب در سال ۳۰ عام‌الفیل[۱] (۲۳ سال قبل از هجرت) در مکه و داخل کعبه متولد شد.[۲][۳] امام علی(ع) از کودکی در خانه پیامبر(ص) رشد یافت.[۴][۵] وی به عنوان نخستین مسلمان مرد شناخته می‌شود.[۶] امام علی همسر حضرت زهرا(س)[۷].[۸].[۹] و پدر امام حسین(ع) و امام حسن(ع) و حضرت زینب.[۱۰] و حضرت عباس.[۱۱] است. امام در سال چهلم هجرت به شهادت رسید.[۱۲][۱۳] و در شهر نجف دفن گردید.[۱۴]

شیعیان معتقد هستند حضرت علی(ع) از سوی خداوند به مقام امامت رسیده است[۱۵].[۱۶] همچنین شیعیان معتقد هستند جانشین پیامبر باید از طریق وحی الهی به پیامبر تعیین گردد؛ و پیامبر از سوی خداوند علی را خلیفه پس از خود و رهبر جامعه اسلامی معین کرده است.[۱۷].[۱۸].[۱۹] حضرت علی پس از پیامبر به مدت بیست و پنج سال در زمان سه خلیفه اول خانه‌نشین بود و پس از کشته شدن خلیفه سوم به دعوت مردم[۲۰] در سال ۳۵ هجری[۲۱][۲۲] به خلافت به خلافت رسید.[۲۳] وی در زمان خلافت خود که نزدیک پنج سال طول کشید حکمرانی پیامبر را الگوی خود قرار داد و دست به اصلاحاتی زد.[۲۴]

پیامبر درباره امام علی فضیلت‌های زیادی را برشمرده است.[۲۵][۲۶][۲۷] از پیامبر نقل است که «هرگز علی از حق و حق از علی جدا نمی‌شود.»[۲۸] علی از صحابه و یاران نزدیک پیامبر به شمار می‌رفت.[۲۹] گفته شده حضرت علی در کمالات انسانی و فضائل انسانی نمونه کاملی از تربیت پیامبر است.[۳۰] علی در همه جنگ‌های پیامبر شرکت کرد به جز جنگ تبوک که آن حضرت امام علی را در مدینه به جای خود نشانید.[۳۱] او را در تقوا و عبادت یگانه شمرده اند.[۳۲]

حج‌گزاری امام علی(ع)

گزارش شده است امام علی بارها حج به جا آورده است. امام صادق (ع) فرمودند: «وَ حَجَّ مَعَ النَبی عَشَرَ حِجَج.[۳۳] هرچند تعداد حج‌های امام علی به‌طور دقیق مشخص نیست.[۳۴] گفته شده امام به دلیل مشغول بودن به جنگ های سه گانه نتوانست در دوران خلافت حج به جا بیاورد.[۳۵] .[۳۶]

از مهمترین اقدامات امام در حج، ابلاغ آیات برائت از مشرکین بود. ابلاغ آیات برائت به خواندن آیات برائت توسط امام در سال نهم قمری در اجتماع مشرکان اشاره دارد. این واقعه از فضایل امام به شمار می‌رود. ص۷۰. (مفید، ۱۴۱۳ق، الارشاد، ج۱، ص۶۵.)[۳۷] اجتناب امام علی از خوردن صید و بهره‌مندی او از قربانی، غسل حضرت هنگام ورود به حرم و جمع بین نماز مغرب و عشاء توسط حضرت در مزدلفه، از دیگر نکات مورد توجه در حج حضرت می‌باشد.[۳۸]

امام علی وقتی به خلافت رسید افراد جدیدی را به امارت حج نصب کرد. ص۷۱.[۳۹] یکی از مسائل پر بحث میان مورخان فرستاده شدن جامه کعبه یا عدم آن در زمان خلافت امام است. ص۷۲. گفته شده مورخان مطلبی را نقل نکرده‌اند که امام جامه ای بر کعبه قرار داده باشد. اما در روایات آمده علی پرده کعبه را همه ساله از عراق می‌فرستاد. ص۷۳.(قرب الاسناد، حمیری، ص۶۵.)[۴۰]

حضور امام علی در حجة الوداع

حجة الوداع که آخرین سفر پیامبر برای انجام فریضه حج به مکه شمرده میشود، از حج هایی است که حضرت علی در آن حضور داشته است و پس از اتمام آن، در راه برگشت به مدینه، در جایی به نام غدیر خم، پیامبر صحبت هایی در بزرگداشت حضرت علی ایراد کرد که به نام خطبه غدیر مشهور است.[۴۱][۴۲]

حج از نگاه امام علی

حضرت علی در خطبه ها و نامه های خود به آثار معنوی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی حج اشاره کرده است. امام علی(ع) در روایتی حج گزار و عمره گزار، را مهمان خدا معرفی کرده که خداوند با آمرزش خویش به مهمان خود پاداش می دهد.[۴۳] حضرت علی در خطبه ۱۱۰ نهج البلاغه حج و عمره را یکی از ده وسیله تقرب به خداوند برشمرده[۴۴] در خطبه ۱۹۲ گفته است خداوند حج را سبب و وسیله‌ای برای رحمت خویش قرار داد.».[۴۵] و حج و عمره را نابود کننده فقر و شستشو دهنده گناه توصیف کرده است.[۴۶][۴۷][۴۸]

در خطبه اول نهج البلاغه حضرت علی از وجوب حج سخن گفته [۴۹] و مسلمانان را به انجام این فریضه تشویق کرده است.[۵۰] در نظر حضرت علی خداوند این خانه را نشانه اسلام[۵۱] و حرم امنی برای پناه جویان قرار داده است.[۵۲] امام علی در این خطبه به یکی از فلسفه‌های حج پرداخته و حج را نشانه فروتنی بندگان در مقابل عظمت پروردگار بیان کرده است.[۵۳] امام علی زائران خانه خدا را به مانند تشنگانی که به آب می رسند[۵۴] و همچون کبوترانی که به آن پناه می برند توصیف کرده[۵۵] و حج گزاردن را افتخار بزرگی دانسته که خداوند به گروهی از بندگانش بخشیده است.[۵۶]

امام علی در یکی از خطبه‌های خود، بعد از ذکر سادگی خانه کعبه به ذکر ویژگیهای سرزمین مکّه می پردازد و معتقد است اینکه خداوند کعبه را در یکی از سنگلاخ‌ترین مکانها و بی‌گیاه‌ترین ریگزارهای زمین قرار داده و آن را در جایی از مناطق خوش آب و هوا و سرسبز قرار نداده، برای این است که آزمون حج ساده و پاداش آن کوچکتر نباشد[۵۷][۵۸] گفته شده اگر خانه خدا در سرزمین بسیار خوش آب و هوایی که امام اوصاف آن را بیان فرموده قرار می‌داد، به گردشگاه مهمی تبدیل می‌شود که گروهی برای خوشگذرانی به آنجا می‌آمدند و درس‌های تربیتی و اخلاقی حج به فراموشی سپرده می‌شد.[۵۹]

امام علی در وصیتنامه خود به به امام حسن(ع) و امام حسین(ع) توصیه می‌کند که حتما به زیارت خانه خدا بروند و آنجا را خالی نگذارند که اگر آنجا خالی شود بلای الهی نازل می‌گردد.[۶۰] همچنین در نامه ای به فرماندار مکه دستور رسیدگی به امور حج و رفع نیاز فرهنگی و رفاهی حجاج، از جمله رفع نیاز مسکن آنان را صادر می‌کنند که در آن صریحاً اهل مکه را موظف می‌نمایند که با تأمین رایگان مسکن حجاج، آنان‌را با رویی گشاده بپذیرند که درنتیجه، این فریضه الهی، با تقویت بیشتر و شکوهی فراتر برگزار گردد.[۶۱]

موقوفات

امام علی در طول عمر خود، بخصوص در مدت ۲۵ سال حکومت سه خلیفه اول، به حفر چاه، احداث نخلستان و ایجاد مزارع و کشتزارهای متعدد مشغول بود و سپس تمامی این اموال و دارایی‌ها را وقف نیازمندان نمود. موقوفات امام شامل وقف بیش از ۱۰۰ (یا ۱۷۰) حلقه چاه در منطقه ینبع و چاه‌ها و چشمه‌های بی‌شمار دیگر در مناطق گوناگون، به ویژه در شهر مدینه و نواحی اطراف آن، وقف نخلستان‌ها و کشتزارهای متعدد، وقف خانه، وقف مسجد و مانند آن است.[۶۲]

اماکن منسوب به امام علی(ع)

مکان هایی در جاهای مختلف وجود دارد که منسوب به حضرت علی(ع) شناخته می‌شود. برخی از آن عبارتند از:

اماکن منسوب به امام علی(ع) در حجاز

مکان ها و بناهایی در سرزمین حجاز وجود دارد که منسوب به امام علی(ع) شناخته می‌شود. این مکان‌ها یا ارتباطی با زندگی وی داشته یا در آنجا زندگی و اقامت داشته است. از جمله این بناها عبارتند از:

حرم امام علی(ع)

محل دفن حضرت علی(ع) در شهر نجف در کشور عراق قرار دارد. بنابر وصیت امام علی، فرزندانش امام حسن(ع) و امام حسین(ع)، پیکر وی را شبانه و به‌طور مخفیانه، در زمین مرتفعی در پشت کوفه مدفون ساختند که به نام‌هایی مانند نجف، ظهر الکوفه و غری خوانده شده است.[۷۶] قبر امام علی(ع) سال‌ها مخفی بود و تنها اهل‌بیت(ع) از آن باخبر بودند.[۷۷] روايات متعددى از ائمه معصوم (ع) ذكر شده است كه وجود قبر امام علی(ع) را در نجف تأييد مى‌كند.[۷۸] با سقوط بنى‌اميه و رفع خطر خوارج، امام صادق(ع) برخى از شيعيان را از محل قبر امام علی(ع) آگاه ساخت و حتى به همراه برخى از ياران خود به زيارت قبر امام مى‌رفتند. گفته شده هارون‌الرشيد نخستین گنبد را بر روى قبر بنا كرد.[۷۹] پس از آن بناهای مختلفی بر روی این قبر در زمان‌های مختلف ساخته شد.[۸۰]

پانویس

  1. الکافی، ج۱، ص۴۵۲.
  2. الإرشاد، ج۱، ص۵.
  3. سیره معصومان، ج۳، ص۴.
  4. دانشنامه امام امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب، ج۱، ص۸۸.
  5. حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۴۸.
  6. الإرشاد، ج۱، ص۶.
  7. الطبقات الکبری، ج۸، ص۱۶.
  8. حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۴۹.
  9. سیره معصومان، ج۳، ص۱۵.
  10. دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۱، ص۱۲۶.
  11. دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۱، ص۱۸۵.
  12. الکافی، ج۱، ص۴۵۲.
  13. الإرشاد، ج۱، ص۹.
  14. پيشوايى، مهدى، سيره پيشوايان، قم: مؤسسه امام صادق(عليه السلام)، 1390، ص۳۵.
  15. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، قم، دار الحدیث، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۴۹۲ تا ص۵۳۶.
  16. نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعة، دار الأضواء - بیروت، ص۱۷.
  17. جعفر سبحانی، منشور عقاید امامیّه، قم، مؤسسة الإمام الصادق ع، ص۱۵۱.
  18. نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعة، دار الأضواء - بیروت، ص۱۷.
  19. جعفر سبحانی، منشور عقاید امامیّه، قم، مؤسسة الإمام الصادق ع، ص۱۴۹.
  20. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، قم، دار الحدیث، ۱۳۸۹ش، ج۳، ص۴۴۹.
  21. محمدی ری‌شهری، محمد، سیاست نامه امام علی علیه السلام، ترجمه مهریزی، مهدی، قم، دار الحدیث، ۱۳۹۰ش، ص۲۳.
  22. امین، محسن، سیره معصومان (علیهم السلام)، ترجمه حجتی کرمانی، علی، تهران، سروش، ۱۳۷۶ش، ج۳،
  23. طباطبایی، محمد حسین، سيری کوتاه در زندگانی ائمه عليهم السلام، کانون انتشارات ناصر - قم، ۱۳۷۲ش، ص۵.
  24. طباطبایی، محمد حسین، سيری کوتاه در زندگانی ائمه عليهم السلام، کانون انتشارات ناصر - قم، ۱۳۷۲ش، ص۵.
  25. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، قم، دار الحدیث، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۴۳۵ تا ص۴۵۷.
  26. جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه علیهم السلام، انصاریان - قم، ۱۳۸۱ش، ص۴۸ تا ۵۰.
  27. قرشی، باقر شریف، دانشنامه امام امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام، دار التهذیب - قم، ۱۳۹۴ش، ترجمه صالحی، محمد، ج۱، ص۶۱ وص ۶۹. و ص۷۲.
  28. طباطبایی، محمد حسین، سيری کوتاه در زندگانی ائمه عليهم السلام، کانون انتشارات ناصر - قم، ۱۳۷۲ش، ص۵.
  29. طباطبایی، محمد حسین، سيری کوتاه در زندگانی ائمه عليهم السلام، کانون انتشارات ناصر - قم، ۱۳۷۲ش، ص۴ و۵.
  30. طباطبایی، محمد حسین، سيری کوتاه در زندگانی ائمه عليهم السلام، کانون انتشارات ناصر - قم، ۱۳۷۲ش، ص۶.
  31. طباطبایی، محمد حسین، سيری کوتاه در زندگانی ائمه عليهم السلام، کانون انتشارات ناصر - قم، ۱۳۷۲ش، ص۵.
  32. طباطبایی، محمد حسین، سيری کوتاه در زندگانی ائمه عليهم السلام، کانون انتشارات ناصر - قم، ۱۳۷۲ش، ص۸.
  33. ابن شهرآشوب، مناقب آل أبی طالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق، ج ۲، ص ۱۲۳.
  34. حیدری چمگردانی، روح الله، «تدابیر ائمه (ع) در حج»، فرهنگ پژوهش، شماره ۵۲، ۱۴۰۱ش، ص۶۹.
  35. دیاربکری، حسین بن محمد، تاريخ الخميس في أحوال أنفس نفيس، دار صادر - بیروت، ج۲، ص۲۷۸.
  36. حیدری چمگردانی، روح الله، «تدابیر ائمه (ع) در حج»، فرهنگ پژوهش، شماره ۵۲، ۱۴۰۱ش، ص۶۹.
  37. حیدری چمگردانی، روح الله، «تدابیر ائمه (ع) در حج»، فرهنگ پژوهش، شماره ۵۲، ۱۴۰۱ش،
  38. بعثه مقام معظم رهبری در امور حج و زیارت، حج الأنبیاء و الائمة علیهم السلام، قم، مشعر، ۱۴۱۶ق، ص۲۳۳ تا ص۲۳۶.
  39. حیدری چمگردانی، روح الله، «تدابیر ائمه (ع) در حج»، فرهنگ پژوهش، شماره ۵۲، ۱۴۰۱ش،
  40. حیدری چمگردانی، روح الله، «تدابیر ائمه (ع) در حج»، فرهنگ پژوهش، شماره ۵۲، ۱۴۰۱ش،
  41. مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۱۷۰ تا ۱۷۶.
  42. مدرسى، سيد محمد تقى، زندگانى امير مؤمنان امام على بن أبي طالب(ع)، تهران، انتشارات محبان الحسين( ع)، ۱۳۹۰ش، ص۴۳.
  43. محمدی ری‌شهری، محمد، حج و عمره در قرآن و حدیث، ص۲۳۷.
  44. کریمی واقف، رضا، «حج در نهج البلاغه»، سال دهم، شماره۳۷، سال دهم، ۱۳۸۰ش، ص۱۵.
  45. کریمی واقف، رضا، «حج در نهج البلاغه»، سال دهم، شماره۳۷، سال دهم، ۱۳۸۰ش، ص۸.
  46. مکارم شیرازی، پیام امام امیر المومنین (ع)، ج۴، ص۶۲۴.
  47. مکارم شیرازی، پیام امام امیر المومنین (ع)، ج۴، ص۶۱۹،
  48. کریمی واقف، رضا، «حج در نهج البلاغه»، سال دهم، شماره۳۷، سال دهم، ۱۳۸۰ش، ص۱۲.
  49. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین (ع)، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۲۵۹.
  50. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین (ع)، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۲۵۴.
  51. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین (ع)، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۲۵۸.
  52. کریمی واقف، رضا، «حج در نهج البلاغه»، سال دهم، شماره۳۷، سال دهم، ۱۳۸۰ش، ص۶.
  53. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین (ع)، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۲۵۶.
  54. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین (ع)، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۲۵۵.
  55. کریمی واقف، رضا، «حج در نهج البلاغه»، سال دهم، شماره۳۷، سال دهم، ۱۳۸۰ش، ص۷.
  56. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین (ع)، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۲۵۷.
  57. ج۷، ص۴۲۱.
  58. ج۷، ص۴۲۸.
  59. ج۷، ص۴۲۹.
  60. پیام امام امیر المومنین (ع)، ج۱۰، ص۲۷۸.
  61. کریمی واقف، رضا، «حج در نهج البلاغه»، سال دهم، شماره۳۷، سال دهم، ۱۳۸۰ش، ص۸.
  62. خوشنودی، عفت ؛ منتظر القائم، اصغر، «بررسی و توضیح جایگاه موقوفات امام علی علیه السلام»، شیعه‌شناسی زمستان 1393 - شماره 48، ص۲۲۷.
  63. فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، و احمد خامه‌یار، زيارتگاه‌هاى عراق (معرفى زيارتگاه‌هاى مشهور در كشور عراق)، تهران، سازمان حج و زیارت، بی‌تا، ج۱، ص۲۵۸.
  64. فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، و احمد خامه‌یار، زيارتگاه‌هاى عراق (معرفى زيارتگاه‌هاى مشهور در كشور عراق)، تهران، سازمان حج و زیارت، بی‌تا، ج۱، ص۱۲۸.
  65. فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، و احمد خامه‌یار، زيارتگاه‌هاى عراق (معرفى زيارتگاه‌هاى مشهور در كشور عراق)، تهران، سازمان حج و زیارت، بی‌تا، ج۱، ص۲۶۰.
  66. فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، و احمد خامه‌یار، زيارتگاه‌هاى عراق (معرفى زيارتگاه‌هاى مشهور در كشور عراق)، تهران، سازمان حج و زیارت، بی‌تا، ج۱، ص۲۴۴.
  67. فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، و احمد خامه‌یار، زيارتگاه‌هاى عراق (معرفى زيارتگاه‌هاى مشهور در كشور عراق)، تهران، سازمان حج و زیارت، بی‌تا، ج۲، ص۲۴.
  68. الله اکبری، محمد، دانشنامه حج و حرمین شریفین، تهران، مشعر، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۳.
  69. جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، تهران، مشعر،‌ ۱۳۹۰ش، ص۱۷۳.
  70. جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، تهران، مشعر،‌ ۱۳۹۰ش، ص۳۱۹.
  71. جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، تهران، مشعر،‌ ۱۳۹۰ش، ص۱۷۶.
  72. خامه‌یار، احمد، «اماکن منسوب به امام علی(ع) در حجاز»، میقات حج، شماره ۱۰۰، ۱۳۹۶ش،‌ ص۹۲.
  73. خامه‌یار، احمد، «اماکن منسوب به امام علی(ع) در حجاز»، میقات حج، شماره ۱۰۰، ۱۳۹۶ش،‌ ص۹۱.
  74. خامه‌یار، احمد، «اماکن منسوب به امام علی(ع) در حجاز»، میقات حج، شماره ۱۰۰، ۱۳۹۶ش،‌ ص۸۶.
  75. خامه‌یار، احمد، «اماکن منسوب به امام علی(ع) در حجاز»، میقات حج، شماره ۱۰۰، ۱۳۹۶ش،‌ ص۹۵.
  76. فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، و احمد خامه‌یار، زيارتگاه‌هاى عراق (معرفى زيارتگاه‌هاى مشهور در كشور عراق)، تهران، سازمان حج و زیارت، بی‌تا، ج۱، ص۲۹.
  77. فرطوسی، صلاح مهدی، تاریخچه آستان مطهر امام علی علیه السلام، ترجمه طه نیا، حسین، تهران،‌ مشعر، ۱۳۹۳ش، ص۱۴۸.
  78. فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، و احمد خامه‌یار، زيارتگاه‌هاى عراق (معرفى زيارتگاه‌هاى مشهور در كشور عراق)، تهران، سازمان حج و زیارت، بی‌تا، ج۱، ص۳۰.
  79. فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، و احمد خامه‌یار، زيارتگاه‌هاى عراق (معرفى زيارتگاه‌هاى مشهور در كشور عراق)، تهران، سازمان حج و زیارت، بی‌تا، ج۱، ص۳۲.
  80. فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، و احمد خامه‌یار، زيارتگاه‌هاى عراق (معرفى زيارتگاه‌هاى مشهور در كشور عراق)، تهران، سازمان حج و زیارت، بی‌تا، ج۱، ص۳۴ تا ۳۷.

منابع

  • الکافی، کلینی، محمد بن یعقوب، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۶۳ش.
  • الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، مفید، محمد بن محمد، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، ۱۳۷۲ش.
  • سیره معصومان، امین، محسن، ترجمه علی حجتی کرمانی، تهران، سروش، ۱۳۷۶ش.
  • دانشنامه امام امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب، قرشی، باقر شریف، ترجمه محمد صالحی، دار التهذیب، قم، ۱۳۹۴ش.
  • حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، جعفریان، رسول، قم، انصاریان، ۱۳۸۱ش.
  • الطبقات الکبری، ابن سعد، محمد بن سعد، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.
  • دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، محمدی ری‌شهری، محمد، قم، دار الحدیث، ۱۳۸۹ش.
  • سيره پيشوايان، پيشوايى، مهدى، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، 1390ش،