الاشارات الی معرفة الزیارات (کتاب)
 | |
| پدید آورندگان | |
|---|---|
| نویسنده | علی بن ابی‌بکر هروی |
| تاریخ نگارش | قرن ششم |
| محتوا | |
| موضوع | زیارتگاهها و مکان‌های مقدس |
| زبان | عربی |
| نشر | |
| محل نشر | دمشق |
الإشارات إلی معرفة الزیارات اثری درباره مزارنگاری جهان اسلام است. این کتاب را علی بن ابی‌بکر هروی جهانگرد صوفی‌مسلک سده ششم هجری نوشته است. هروی در این کتاب شمار قابل توجهی از زیارتگاهها و مکان‌های مقدس جهان اسلام ارائه می‌دهد. این زیارتگاهها شامل مساجد مقدس، قبور شخصیت‌های مقدس و رجال دینی، مزارهای مرتبط با وقایع تاریخی و حضور شخصیت‌های مقدس، زیارتگاههای مبتنی بر خواب و رؤیا و قدمگاهها و پنجه‌گاه‌ها است.
کتاب الاشارات الی معرفة الزیارات را نخستین مزارنگاری مستقل و شناخته شده در میراث مکتوب اسلامی به شمار آورده‌اند. این اثر در پژوهش‌های مرتبط با مزارپژوهی و مزارشناسی از ارزش ویژه و منحصربه‌فردی برخوردار است.
معرفی و جایگاه
کتاب الاشارات الی معرفة الزیارات، تألیف علی بن ابی‌بکر هروی، کهن‌ترین اثری به شمار می‌آید که موضوع آن اختصاصاً مزارنگاری جهان اسلام است. هروی در این کتاب ضمن معرفی شمار قابل توجهی از اماکن مقدس و زیارتگاههای جهان اسلام، به ویژه مناطق مرکزی آن، شامل شام، عراق، مصر و شبه‌جزیره عرب، تصویر تا حدودی فراگیر از گونه‌های این زیارتگاهها در زمان تألیف کتاب، نیمه دوم سده ششم هجری، به دست داده است.
گفته شده آنچه هروی در کتاب اشارات ثبت کرده، مبتنی بر مشاهده‌ها و خاطره‌هایی است که مدت‌ها پس از سفرهایش به رشته تحریر درآورده است[۱]
بسیاری از اطلاعات هروی در این کتاب، در سایر منابع تاریخی به چشم نمی‌خورد؛ از این‌رو این اثر در پژوهش‌های مرتبط با مزارپژوهی و مزارشناسی از ارزش ویژه و منحصربه‌فردی برخوردار است.
نویسنده
ابوالحسن علی بن ابی‌بکر بن علی هروی (درگذشت: ۶۱۱ق) جهانگرد صوفی، متولد موصل و ساکن شهر حلب بوده و در همین شهر نیز از دنیا رفته است. او بخش قابل توجهی از عمر خود را در سفر سپری کرده و از این‌رو در منابع تاریخی از وی با لقب سائح (جهانگرد) یاد شده است.[۲]
هروی علاوه بر کتاب اشارات آثار دیگری نیز داشته است که امروزه به دست ما نرسیده است. از جمله کتاب الخطب الهرویة[۳] و منازل الارض ذات الطول و العرض.[۴]
محتوا
هروی در کتاب خود به‌طور گسترده به قبور و آرامگاه‌های منسوب به رجال دینی و شخصیت‌های مقدس اشاره کرده است. بخش قابل توجهی از آنها قبور رجال و شخصیت‌هایی بوده که در قبرستان‌های بزرگ و مشهور شهرهای مهم جهان اسلام به خاک سپرده شده‌اند و هروی شرح مفصلی از مدفونان در آنها به دست داده است؛ نظیر قبرستان بابا صغیر دمشق،[۵] قبرستان قرافه قاهره،[۶] قبرستان‌های مهم بغداد نظیر شونیزیه و خیزران،[۷] و قبرستان بقیع در مدینه.[۸]
افزون بر آن هروی به معرفی گونه‌های دیگر مکان‌های زیارتی نیز پرداخته است. از جمله از برخی از مساجد سرزمین‌های اسلامی یاد کرده و درباره برخی مانند مسجدالحرام، مسجدالنبی، مسجدالاقصی، مسجد جامع دمشق و مسجد کوفه[۹]به تفصیل سخن گفته است. کتاب او همچنین شامل معرفی مقام‌ها (محل حضور این شخصیت‌ها)،[۱۰][۱۱] قدمگاهها و پنجه‌گاه‌ها (مکان‌های حاوی جای پا یا جای دست منسوب به شخصیت‌های مقدس)،[۱۲] زیارتگاه آثار و اشیای منسوب به شخصیت‌های مقدس،[۱۳] چشمه‌گاه‌ها و چاه‌های مقدس[۱۴] زیارتگاههای مبتنی بر خواب است.
چاپ
نخستین تصحیح انتقادی این اثر به دست ژانین سوردل تومین، مصحح و شرق‌شناس فرانسوی انجام شده و پژوهشکده فرانسوی مطالعات عربی در دمشق آن را در سال ۱۹۵۳م منتشر کرده است.[۱۵]
پانویس
- ↑ «گونه‌شناسی زیارتگاههای جهان اسلام در سده ششم هجری بر اسسا کتاب الاشارات الی معرفة الزیارات هروی»، ص125
- ↑ التکملة لوفیات النقلة، ج۲، ص۳۱۵؛ تکملة إکمال الاکمال فی الانساب و الاسماء و الالقاب، ص۲۰۵.
- ↑ وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، ج۳، ص۳۴۷.
- ↑ الاشارات الی معرفة الزیارات، ص۱۰۰.
- ↑ الاشارات الی معرفة الزیارات، ص۱۳ و ص۱۴.
- ↑ الاشارات الی معرفة الزیارات، ص۳۵ تا ص۳۷.
- ↑ الاشارات الی معرفة الزیارات، ص۷۳ تا ص۷۵.
- ↑ الاشارات الی معرفة الزیارات، ص۹۲ تا ص۹۴.
- ↑ الاشارات الی معرفة الزیارات، ص۲۴، ص۷۷، ص۸۶، ص۸۷ و ص۹۰.
- ↑ الاشارات الی معرفة الزیارات، ص۱۰، ص۲۳، ص۲۸، ص۳۷، ص۴۱، ص۴۳، ص۷۸ و ص۹۷.
- ↑ الاشارات الی معرفة الزیارات، ص۴۴، ص۴۶ و ص۴۷.
- ↑ الاشارات الی معرفة الزیارات، ص۱۳، ص۱۷، ص۳۸ و ص۴۱.
- ↑ رحلة ابن جبیر، ص۲۱۶ و ص۲۱۷؛ الاشارات الی معرفة الزیارات، ص۱۵، ص۳۵ و ص۷۱.
- ↑ الاشارات الی معرفة الزیارات، ص۲۴، ص۲۷، ص۸۹، ص۹۷.
- ↑ «گونه‌شناسی زیارتگاههای جهان اسلام در سده ششم هجری بر اسسا کتاب الاشارات الی معرفة الزیارات هروی»، ص124
منابع
- الاشارات الی معرفة الزیارات، هروی، علی بن ابی‌بکر، تحقیق جانین سوردیل طومین، دمشق، المعهد الفرنسی للدراسات العربیة، ۱۹۵۳م.
- تکملة إکمال الاکمال فی الانساب و الاسماء و الالقاب، ابن صابونی، محمد بن علی، تحقیق مصطفی جواد، بغداد، المجمع العلمی العراقی، ۱۹۵۷م.
- التکملة لوفیات النقلة، منذری، عبدالعظیم بن عبدالقوی، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۹۸۸م.
- رحلة ابن جبیر، ابن جبیر، محمد بن احمد، بیروت، دارالمشرق العربی، بی‌تا.
- وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، ابن خلکان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.