عرب قحطانی
عرب قحطانی گروهی از قبایل عرب‌اند که زیستگاه اصلی آنان جنوب شبه‌جزیره عربی بوده است. این گروه از عرب‌ها را فرزندان قحطان دانسته‌اند و از این رو به آنان عرب قحطانی گفته اند. قبایلی همچون سبأ و حمیر که در جنوب عربستان حکومت‌های بزرگی تاسیس کردند و نیز برخی قبایل که از جنوب به مناطق شمالی جزیرة العرب مهاجرت کردند از جمله قبایل جُرهم و خُزاعه در مکه و اوس و خزرج در مدینه از قبایل قحطانی بودند.
نسب قحطانی‌ها
عرب قحطانی منسوب به قحطان و از نسل او هستند. گفته شده نام او در کتاب مقدس به صورت یقطان آمده است.[۱] درباره نسب قحطان اختلاف نظر وجود دارد. برخی او را پسر عابر بن شالخ بن ارفخشد بن سام دانسته‌اند.[۲] برخی دیگر گفته اند او قحطان پسر یمن بن قیدار بوده است[۳] برخی روایات قحطان را فرزند هود بن عبدالله بن الخلود بن عاد بن ارم بن سام ابن نوح دانسته‌اند.[۴] برخی گفته‌اند که قحطان از نسل اسماعیل بود اما برخی نسب شناسان این نظر را پذیرفته ندانسته‌اند.[۵]
قحطانی‌ها در جنوب جزیرة العرب
منابع نسب‌شناسی، عرب‌های جنوب عربستان از فرزندان قحطان می‌دانند. قحطان از بابِل به یمن آمد و پادشاه شد. پسر او، یَعرُب، زبان عربی را از قوم عاد یاد گرفت. بنابر روایات افسانه‌آمیز، یعرب از بزرگترین پادشاهان عرب بود و بر یمن حکومت داشت و او بود که برادرانش را بر جاهای دیگر جزیرة العرب حکومت داد. از جمله یکی از برادرانش به نام جرهم را بر حجاز حاکم کرد.[۶] عبدالشمس که همان سبأ و بنیانگذار حکومت سباییان است پسر یعرب بود و همو بود که سد مأرب را ساخت.[۷] حمیر (که حکومت حمیریان منسوب به اوست) و کهلان نیز دوتن از پسران عبد شمس بودند که اقوام یمنی از نسل آنانند.[۸] همچنین گفته شده پدر قحطان یمن نام داشت. یا اینکه پسرش یعرب ملقب به یمن بود و سرزمین یمن از او نام گرفته است.[۹]
عاربه یا مستعربه
درباره اینکه فرزندان قحطان از عرب عاربه بوده‌اند یا مستعربه اختلاف نظر وجود دارد. از نظر برخی، عرب عاربه همان قحطانی‌ها هستند اما برخی برآنند که قحطانی‌ها و عدنانی‌ها هر دو عرب مستعربه هستند چون هر دو گروه از جای دیگری به جزیرة العرب آمدند و عرب شدند.[۱۰]
قبایل عرب قحطانی
مشهورترین قبایل قحطانی که موطن اولیه آنها جنوب عربستان بوده است عبارتند از[۱۱]:
قحطانیان در مکه و مدینه
برخی از قبایل قحطانی در طول زمان به مناطق شمالی‌تر جزیرة العرب مهاجرت کردند. از جمله جُرهمیان که به مکه آمدند و عَمالقه را شکست دادند و در مکه ساکن شدند.[۱۲] قبیله خُزاعه، که در حدود سده سوم یا چهارم پیش از میلاد به مکه آمدند و بر جرهمیان غلبه پیدا کردند و قدرت را در شهر مکه به دست گرفتند، نیز از قبایل قحطانی بودند.[۱۳] عمرو بن لحی از افراد مشهور قبیله خزاعه است که گفته شده رواج دهنده بت‌پرستی در مکه بود.[۱۴] بنی مصطلق که در صدر اسلام در میانه مکه و مدینه در عسفان سکونت داشتند یکی از شاخه‌های خزاعه بودند.[۱۵] از دیگر قبایل قحطانی که به حجاز مهاجرت کردند، اوس و خزرج بودند که در مدینه (یثرب) ساکن شدند و بعد از مهاجرت پیامبر(ص) به مدینه به انصار مشهور شدند.
پانویس
- ↑ المفصل فی تاریخ العرب، ج۱، ص 354
- ↑ مروج الذهب، ج۲، ص439
- ↑ تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص 656
- ↑ المفصل فی تاریخ العرب الاسلام، ج۱، ص355
- ↑ مروج الذهب، ج۲، ص45؛ السیرة النبویه، ابن کثیر، ص 4
- ↑ المفصل فی تاریخ العرب، ۱، ص 53
- ↑ المفصل فی تاریخ العرب، ج۱، ص 53
- ↑ المفصل فی تاریخ العرب، ج۱، ص 54
- ↑ تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص 656
- ↑ نهایه الارب، ص19
- ↑ تاریخ صدر اسلام، ص22
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج۱، ص 222؛ اخبار الطوال،ص8
- ↑ السیرة النبویه، ج1، ص245 وص74
- ↑ الاصنام، ص 8
- ↑ معجم قبائل العرب، ج3، ص1104-1105
منابع
- الاخبار الطوال: ابن داود الدینوری (م. 282ق.)، به کوشش عبدالمنعم، قم، الرضی، 1412ق؛
- تاریخ ابن خلدون، عبدالرحمن ابن خلدون، تصحیح سهیل زکار، بیروت، دارالفکر، 1408ق.
- تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (م. 292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق؛
- تاریخ صدر اسلام، غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران، سمت، 1385ش.
- مروج الذهب، علی بن حسین مسعودی، تحقیق یوسف اسعد داغر، قم، 1409
- المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، جواد علی، بیروت، دارالعلم، 1391ق.
- السیرة النبویه، ابی‌محمد عبدالملک ابن هشام، تحقیق عبدالرووف سعد، بیروت، دارالجیل، چاپ دوم. ۱۴۱۸ق
- الاصنام، ابن کلبی، ابی‌المنذر هشام بن محمد، تحقیق احمد زکی پاشا، قاهره، بی‌نا، ۱۹۲۴م