آیه ۱۲۷ سوره بقره

آیه ۱۲۷ سوره بقره، آیه‌ای از قرآن، که به بنای پایه‌ها و دیوارهای کعبه توسط حضرت ابراهیم(ع) و اسماعیل(ع) پرداخته و دعای آنها پس از تکمیل بنا را بیان کرده است.

متن و ترجمه

﴿

وَإِذْ یَرْفَعُ إِبْرَاهِیمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَیْتِ وَإِسْمَاعِیلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّکَ أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ

و [یاد کنید] زمانی که ابراهیم و اسماعیل پایه‌های خانه کعبه را بالا می‌بردند [و به پیشگاه حق می‌گفتند:] پروردگارا! [این عمل را] از ما بپذیر که تو شنوا و دانایی.

﴾

شرح واژگان

واژه «رفع» به معنای بالا بردن است. این واژه هم در امور معنوی و هم در امور مادی، مانند صدا کاربرد دارد. به گفته برخی، مراد از کلمه رفع در آیه ۱۲۷ سوره بقره، با توجه به این که مربوط به بنا است، به معنای بالا بردن دیوار از سطح زمین است.

کلمه «قواعد» جمع قاعده و به معنای «پایه و اساس» و به منزله «ستون خیمه و هودج» است. به باور برخی، قاعده در آیه ۱۲۷ سوره بقره، به معنای دیوار است که بر روی شالوده (اساس) قرار می‌گیرد.

محتوا

آیه ۱۲۷ سوره بقره، دارای دو بخش است که در بخش اول آن به بنای کعبه و در بخش دوم به دعای حضرت ابراهیم(ع) و اسماعیل(ع) پرداخته شده است.

بنای کعبه

در بخش نخست آیه ۱۲۷ سوره بقره، به ساخت پایه‌ها و دیوار کعبه توسط حضرت ابراهیم(ع) و اسماعیل(ع) پرداخته شده است.

البته بر اساس آیات ۲۶ سوره حج و ۳۷ سوره ابراهیم، کعبه پیش از ابراهیم(ع) بنا شده است. در روایات نیز، به ساخته شدن کعبه پیش از ابراهیم تصریح شده است؛ برای نمونه بر پایه روایتی، حضرت آدم(ع) سازنده کعبه بوده است.

ابراهیم و اسماعیل

در آیه ۱۲۷ سوره بقره به اشتراک حضرت ابراهیم و اسماعیل در ساخت کعبه اشاره شده است. از دیگر آیات قرآن، استفاده شده که حضرت ابراهیم نقش اول را در ساخت کعبه برعهده داشته است؛ برای نمونه در آیه ﴿وَ إِذْ یَرْفَعُ إِبْرٰاهِیمُ الْقَوٰاعِدَ مِنَ الْبَیْتِ وَإِسْمَاعِیل﴾ بالا بردن پایه‌ها را به ابراهیم نسبت داده و اسماعیل را به او عطف کرده است. برخی کودک بودن اسماعیل را نیز دلیلی دیگر دانسته‌اند.

در روایتی از امام باقر(ع) نیز آمده است که اسماعیل هنگام ساخت کعبه سنگ به دست پدر می‌داد.

دعای ابراهیم و اسماعیل

در بخش پایانی آیه ۱۲۷ سوره بقره، به دعای ابراهیم و اسماعیل پرداخته شده است.

برخی، از عبارت ﴿رَبَّنٰا تَقَبَّلْ مِنّٰا﴾، نتیجه گرفته‌اند که باید پس از انجام کار خیر، برای قبولی آن دعا کرد؛ زیرا مهم‌تر از انجام کار پذیرفته شدن آن است. در آیه ۲۷ سوره مائده نیز، به پذیرفته شدن اعمال فقط از پرهیزکاران تصریح شده است.

ابراهیم و اسماعیل مشخص نکردند که خدا چه چیزی را قبول کند و تنها گفتند از ما بپذیر؛ به باور علامه طباطبایی، مفسر شیعه، این حاکی از تواضع آنها در برابر عظمت پروردگار، و اعتراف به ناچیز بودن عملشان است.

به گفته سید قطب، نویسنده و مفسر اهل سنت، نغمه، آهنگ و فضای خاص دعایِ ابراهیم و اسماعیل، باعث پویایی آن شده است. به باور او ادب، ایمان و شعور نبوت در این دعا دیده می‌شود.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب درسنامه تفسیر آیات حج، محمد فاکر میبدی، قم، حوزه نماینگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر، ۱۳۸۷ش. است.

الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربیة، اسماعیل بن حماد جوهری، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین، چهارم، ۱۴۰۷ق.

المصباح المنیر، احمد بن محمد فیومی، قم، دارالهجرة، دوم، ۱۴۱۴ق.