ستون مخلقه

ستون مُخَلَّقه

اطلاعات اوليه
مکان	مسجدالنبی
نام‌های دیگر	ستون عَلَم
مشخصات
وضعیت	ستون مُخلّقه نزدیک‌ترین ستون به محراب نماز رسول خدا است که از غرب به پشت محراب اتصال دارد

ستون مُخَلَّقه، از ستون‌های مسجدالنبی و نزدیک‌ترین ستون به محراب پیامبر(ص) که محل گذاشتن عود برای خوش‌بو کردن مسجدالنبی بوده است. پیامبر پس تغییر قبله در سال دوم هجری تا مدتی روبروی این ستون به نماز می‌ایستاد. ازاین‌رو این ستون را که نشانه مصلی پیامبر بود، ستون عَلَم (نشانه) خوانده‌اند.

منابع از همسر عثمان بن مظعون، عثمان بن عفان و خیرزان به عنوان نخستین کسانی یاد کرده‌اند که مسجدالنبی را خوش‌بو کردند.

در منابع به تبرک جستن از این ستون و استجابت دعا در کنار آن اشاره شده است. سلمه بن اکوع، صحابه پیامبر، دلیل نماز خود در این مکان را پیروی از رفتار پیامبر ذکر می‌کرد. همچنین نقل شده امام رضا (ع)، کنار این ستون ۶ یا ۸ رکعت نماز خواندند.

مکان ستون مخلقه

مُخَلَّقه نزدیک‌ترین ستون به محراب نماز رسول خدا است که از غرب به پشت محراب اتصال دارد و اکنون کمی جلوتر از محل اصلی آن قرار دارد و بالای آن در دایره‌ای سبز با خط طلایی عبارت «اسطوانه المخلّقه» نوشته شده است.

مفهوم‌شناسی

مخلقه از خَلوق یا خَلاق به معنای بوی خوش، گونه‌ای عطر است که بخش عمده آن از زعفران است. این ستون از آن رو مُخلَّقه (عطرآگین) نام گرفت که برای معطرسازی فضای مسجد، آن را به خلوق می‌آغشتند یا بر آن عود می‌سوزاندند.

تاریخچه

چند روایت از نخستین کسانی که اقدام به خوش‌بو نمودن مسجد کردند، وجود دارد که به شرح زیر است:

• گویند نخستین کسی که مسجدالنبی را خوش‌بو کرد، همسرِ عثمان بن مظعون از نخستین مسلمانان بود که چون همسرش در مسجد آب دهان افکند، آن را شست و خوش‌بو کرد.
• به گزارش جابر بن عبدالله انصاری، نخستین کسی که مسجدالنبی را خوش‌بو کرد، عثمان بن عفان بود.
• در حکومت بنی‌امیه، عمر بن عبدالعزیز (حک: ۹۹ـ۱۰۱ق.) و در دوران عباسیان، خیزران مادر هارون‌الرشید به سال ۱۷۰ قمری بدین کار پرداخت. گویا از این هنگام، معطر ساختن فضای مسجد رواج یافت.

ستون علم

پیامبر خدا پس از تغییر قبله در سال دوم هجری، تا چندی روبه‌روی این ستون به نماز می‏‌ایستاد. سپس در محراب کنونی، که به محراب پیامبر شناخته می‌شود، نماز خواند و آن ستون که از دیگر ستون‌ها به مصلا نزدیک‌تر بود، پشت محراب قرار گرفت. به آن «عَلَم» یعنی نشانه مصلا و قبله پیامبر نیز می‏‌گفتند. برخی سیره‌نگاران این ستون را همان ستون توبه می‌دانند؛ اما واقدی بر پایه نقلی، آن دو را ستون‌های جداگانه دانسته است.

فضیلت ستون مخلقه

یکی از مکان‌های استجابت دعا، کنار ستون مخلقه است. بر پایه گزارشی، سلمه بن اکوع، صحابی و راوی حدیث پیامبر، می‌کوشید نمازش را نزد این ستون به‌جا آورد و چون سبب آن را از وی جویا شدند، این کار خود را به رفتار رسول خدا مستند دانست.

بنابر روایات شیعه، امام رضا(ع) هنگام رفتن به عمره نزد قبر پیامبر آمد و نزدیک ستون مخلقه شش یا هشت رکعت نماز گزارد. تبرک جستن به این ستون مستحب شمرده شده است.

جستارهای وابسته

• مسجدالنبی
• ستون‌های مسجدالنبی
• محراب پیامبر
• ستون توبه

منابع

• بحار الانوار، المجلسی (م.۱۱۱۱ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق؛

• تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، اصغر قائدان، مشعر، ۱۳۷۲ش؛

• تاریخ المدینه المنوره، ابن شبّه (م.۲۶۲ق.)، قم، دار الفکر، ۱۳۶۸ش؛

• الدره الثمینه فی اخبار المدینه، محمد محمود النجار (م.۶۴۳ق.)، به کوشش شکری، دار الارقم؛

• سبل الهدی و الرشاد، محمد بن یوسف الصالحی (م.۹۴۲ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق؛

• السیره الحلبیه، الحلبی (م.۱۰۴۴ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۰ق؛

• صحیح البخاری، البخاری (م.۲۵۶ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق؛

• الغدیر، الامینی (م.۱۳۹۲ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی‏، ۱۳۹۷ق؛

• لسان العرب، ابن منظور (م.۷۱۱ق.)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق؛

• مدینه‌شناسی، سید محمد باقر نجفی، ۱۳۶۴ش؛

• المسجد النبوی عبر التاریخ، محمد السید الوکیل، دار المجتمع، ۱۴۰۹ق؛

• مسند احمد، احمد حنبل (م.۲۴۱ق.)، بیروت، دار صادر؛

• المغازی، الواقدی (م.۲۰۷ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق؛

• موسوعه مکه المکرمه و المدینه المنوره، احمد زکی یمانی، مکه، مؤسسه الفرقان، ۱۴۲۹ق؛

• وسائل الشیعه، الحر العاملی (م.۱۱۰۴ق.)، قم، آل البیت:، ۱۴۱۴ق؛ وفاء الوفاء: السمهودی (م.۹۱۱ق.)‏، مکه، مؤسسه الفرقان، ۱۴۲۲ق.