عرب قحطانی

عرب قحطانی، گروهی از قبایل عرب‌اند که زیستگاه اصلی‌ آنان جنوب شبه‌جزیره عربی بوده است. این گروه از عرب‌ها را فرزندان فردی به نام قحطان دانسته‌اند و از این رو به آنان عرب قحطانی گفته اند. قبایلی همچون سبأ و حمیر که در جنوب عربستان حکومت‌های بزرگی تاسیس کردند و نیز برخی قبایل که از جنوب به مناطق شمالی جزیرة العرب مهاجرت کردند از جمله قبایل اوس و خزرج در مدینه از قبایل قحطانی بودند.

نسب قحطانی‌ها

عرب قحطانی منسوب به قحطان و از نسل او هستند. درباره نسب قحطان اختلاف نظر وجود دارد. برخی او را پسر عابر بن شالخ بن ارفخشد بن سام دانسته‌اند. گفته شده نام او در کتاب مقدس به صورت یقطان آمده است. برخی دیگر گفته اند او قحطان پسر یمن بن قیدار بوده است برخی روایات قحطان را فرزند هود بن عبدالله بن الخلود بن عاد بن ارم بن سام ابن نوح دانسته‌اند. برخی گفته‌اند که قحطان از نسل اسماعیل بود اما برخی نسب شناسان این نظر را پذیرفته ندانسته‌اند.

قحطانی‌ها در جنوب جزیرة العرب

بنابر نظر تاریخ‌نگاران و نسب‌شناسان مسلمان، عرب جنوب عربستان از فرزندان قحطان هستند. روایات نسب‌شناسان حاکی از این است که قحطان از بابِل به یمن آمد و پادشاه شد. پسر او یَعرُب زبان عربی را از قوم عاد یاد گرفت. پس از او یعرب پسرش یَشجُب، به سلطنت رسید و بعدش پسرش عبد شمس که ملقب به سبأ شد. گفته شده پدر قحطان یمن نام داشت. یا اینکه پسرش یعرب ملقب به یمن بود و سرزمین یمن نام از او گرفته است.

عاربه یا مستعربه

درباره اینکه فرزندان قحطان از عرب عاربه بوده‌اند یا مستعربه اختلاف نظر وجود دارد. از نظر برخی، عرب عاربه همان قحطانی‌ها هستند اما برخی برآنند که قحطانی‌ها و عدنانی‌ها هر دو عرب مستعربه هستند چون هر دو گروه از جای دیگری به جزیرة العرب آمدند و عرب شدند.

دولت‌های قحطانی در جنوب جزیرةالعرب

روایات تاریخی سنتی گفته اند که یعرب پسر قحطان خودش از بزرگترین پادشاهان عرب بود و بر یمن حکومت داشت و او بود که برادرانش را بر جاهای دیگر جزیرة العرب حکومت داد. از جمله جرهم را بر حجاز حاکم کرد. عبدالشمس که همان سبأ و بنیانگذار حکومت سباییان است پسر یعرب بود و همو بود که سد مأرب را ساخت. حمیر (که حکومت حمیریان منسوب به اوست) و کهلان دوتن از پسران عبد شمس بودند که اقوام یمنی از نسل آنانند.

قبایل عرب قحطانی

مشهورترین قبایل قحطانی که موطن اولیه آنها جنوب عربستان بوده است عبارتند از:

• سبأ
• حِمیر
• حَضَرَموت
• کَهلان
• اوس
• خزرج
• خُزاعه
• اَزد
• هَمْدان
• مِذحَج
• طَیء
• اشعریان
• لَخم
• جُذام
• عامِله
• خُولان
• جُرهم

مهاجرت به شمال

برخی از قبایل قحطانی در طول زمان به مناطق شمالی‌تر جزیرة العرب مهاجرت کردند. از جمله جرهمیان که به مکه آمدند و عمالقه را شکست دادند و در مکه ساکن شدند. از دیگر قبایل قحطانی که به حجاز مهاجرت کردند، اوس و خزرج بودند که در مدینه ساکن شدند.

منابع

المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، جواد علی، بیروت، دارالعلم، 1391ق.

مروج الذهب، علی بن حسین مسعودی، تحقیق یوسف اسعد داغر، قم، 1409

تاریخ ابن خلدون، عبدالرحمن ابن خلدون، تصحیح سهیل زکار، بیروت، دارالفکر، 1408ق.

*''' تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب (م. 292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق؛

*''' الاخبار الطوال''': ابن داود الدینوری (م. 282ق.)، به کوشش عبدالمنعم، قم، الرضی، 1412ق؛

تاریخ صدر اسلام، غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران، سمت، 1385ش.