التاریخ الامین لمدینة سیدالمرسلین (کتاب)

التاریخ الامین لمدینة سیدالمرسلین (کتاب)

[[پرونده: التاریخ الامین |230px]]
پدید آورندگان
نویسنده	عبدالعزیز مدنی
محتوا
موضوع	تاریخ مدینه
زبان	فارسی
نشر
تعداد جلد	1
تعداد صفحات	۵۶۳
قطع	وزیری
ناشر	انتشارات امین قم
محل نشر	قم
تاریخ نشر	سال ۱۴۱۸ق.

التاریخ الامین لمدینة سیّد المرسلین از کتاب‌های تاریخی درباره مدینه، نوشته عبدالعزیز مدنی (معاصر) است.

این کتاب یک دوره تاریخ مدینه است که توسط نویسنده شیعه و از‌ اندک آثار تاریخی است که با صبغه شیعی نوشته شده است که نویسنده سعی کرده نقش اهل‌بیت پیامبر(ص) در تاریخ مدینه را ترسیم نماید، لذا بیشتر منابع مورد استفاده در کتاب، کتب شیعی است.

موضوعات کتاب در ده باب تنظیم شده که به محل دفن بزرگان آغاز اسلام، مکان‌ها و آبادی‌های مدینه، ترکیب جمعیت و ساکنان مدینه، نبردها و غزوه‌ها در مدینه، مدینه در روزگار امویان، پرداخته شده است و در پایان، تصاویری از اماکن مختلف مدینه آمده است.

معرفی اجمالی

این کتاب، که نام کامل آن التاریخ الامین لمدینة سیّد المرسلین است، یک دوره تاریخ مدینه و آگاهی‌هایی از مکان‌ها و مناطق این شهر را دربر دارد. کتاب از‌ اندک آثار تاریخی است که با صبغه شیعی نوشته شده و مؤلف با تکیه بر گزارش‌های تاریخی کوشیده است نقش اهل‌بیت پیامبر(ص) در تاریخ مدینه را ترسیم نماید. می‌توان گفت که التاریخ الامین پاسخی به برخی کمبودهای متون تاریخ مدینه در میان اهل‌سنت است.

این متون از نقش امامان معصوم، در تحولات سیاسی و اجتماعی مدینه،‌ اندک سخن گفته و حتی در گزارش غزوه‌های نبوی(ص) از سهم امام علی(ع) در پیروزی‌های مسلمانان یاد نکرده‌اند.

معرفی نویسنده

عبدالعزیز مدنی زاده 1383ق. در مدینه، روحانی شیعه عربستانی ساکن قم، تحصیلات خود را در احساء عربستان و سپس دمشق آغاز کرده و در حوزه علمیه قم پی گرفته است. از او چند اثر دیگر از جمله فجر الاسلام فی تاریخ مکة و المشاعر الحرام (قم، 1425ق.) چاپ شده است.

منابع مورد استفاده نویسنده

مدنی در تالیف التاریخ الامین، بیشتر به منابع و مصادر شیعی استناد کرده و در بسیاری از گزارش‌های تاریخی، از منابع متاخر و بیش از آن‌که از منابع کهن بهره جوید، از تراجم و متون حدیثی سود برده است. دو کتاب تاریخ المدینة المنوره ابن‌شبه و وفاء الوفاء سمهودی از منابع کهن تاریخ مدینه هستند که نویسنده گاه بدان‌ها استناد کرده است. عمده منابع دیگر، بحارالانوار مجلسی شرح نهج البلاغه ابن ابی‌الحدید و اعیان الشیعه محسن امین است. از دیگر منابع او، مصادر تاریخی مانند تاریخ مسعودی و الکامل ابن‌اثیر است. استناد به منابع غیر مرتبط مانند استناد قصیده مدحیه فرزدق در منقبت امام علی بن حسین(ع) به حیاة الحیوان دمیری از کاستی‌های این کتاب است.

در منابع اهل سنت، بیشتر در شرح و تحلیل تاریخ و تحولات سیاسی و اجتماعی مدینه، تنها بر شخصیت و سیره پیامبر گرامی(ص) تاکید شده و از مکان‌ها و آثار تاریخی ویژه مدینه که با ایشان مرتبط بوده، گفت‌وگو شده و از دیگر آثار کمتر سخن رفته است. از جمله، تنها چاه‌هایی که پیامبر(ص) از آن‌ها آب نوشیده یا وضو گرفته و مساجدی که در آن نماز خوانده، معرفی گشته‌اند.

در التاریخ الامین حضرت علی(ع) محور این گزارش‌ها قرار گرفته و همه موضوعات از جمله جای‌ها و غزوه‌ها به فراخور نسبت با حضرت علی(ع) بررسی شده‌اند.

مطالب کتاب

مطالب کتاب در 10 باب تنظیم شده است. در آغاز کتاب، پس از اشاره به نام‌های مدینه، تحقیقی اجمالی درباره موقعیت جغرافیایی مدینه و کوه‌ها، وادی‌ها و چاه‌های معروف آن صورت گرفته است.

از مباحث ویژه کتاب، گسترش علوم و معارف اسلامی در مدینه بر اثر تلاش اهل بیت است. معرفی فشرده دانش‌های هر یک از امامان معصوم ساکن مدینه و گزارش‌هایی از مرجعیت علمی و مشروعیت مقام آن بزرگواران، در این مبحث ارائه شده که پشتوانه نویسنده، بیشتر اعیان الشیعه محسن امین بوده است.

موضوعات کتاب

در این کتاب به موضوعات مختلفی از مدینه پرداخته شده است.

محل دفن بزرگان آغاز اسلام

از موضوعات مهم کتاب، محل دفن بزرگان آغاز اسلام است که بخشی از آن به دفن‌شدگان در بقیع اختصاص یافته است. برخی از گزارش‌های تاریخی مانند روایت دفن پیامبر(ص) در خانه عایشه نیز در این میان نقد شده و نویسنده با ذکر مستنداتی، خانه حضرت فاطمه(س) را مدفن ایشان دانسته است.

مکان‌ها و آبادی‌های مدینه

چشمه‌های مدینه از دیگر موضوعات کتاب هستند که برخی از آن‌ها مانند عین امام علی(ع) و عین فدک به ندرت در منابع اهل سنت یاد شده‌اند. نظرگاه نویسنده در بررسی مناطق و مکان‌ها و آبادی‌های مدینه، گاه کلامی است. او در این‌جا از رویداد فدک و نقدهای پیرامون آن و استدلال‌های قرآنی حضرت فاطمه(س) در باب مالکیت فدک سخن گفته است.

ترکیب جمعیت و ساکنان مدینه

از مباحث کتاب، ترکیب جمعیت و ساکنان مدینه است. نویسنده در این‌جا از نخاوله، طایفه‌ای شیعی، و تاریخ سکونت آن‌ها در مدینه یاد کرده است. این نام به پیشه آنان اشاره دارد که پرورش نخل و کار در نخلستان‌های مدینه بوده و اهمیت این پیشه را در معیشت آنان نشان می‌دهد. نویسنده مدعی است نخاوله از شهروندان اصیل مدینه هستند و به انصار نسب می‌برند.

نویسنده از شخصی که او را موثق می‌شمارد، گزارش کرده که نَسَب نخاوله به‌طور کامل در سندی کهن نزد یکی از افراد خاندان نگهداری می‌شود. او به نقل از جعفر خلیلی، بررسی بورکهارت سوییسی را درباره این طایفه آورده که بر پایه آن، نخاوله قومی اصیل و دلیر بوده‌اند که در باغ‌های متعلق به امام حسن(ع) کار می‌کردند و بسیاری از کشاورزان مدینه از آنان هستند. نخاوله بعدها با قبیله حرب هم‌پیمان شدند و بر ضد ترک‌های عثمانی جنگیدند. قبیله‌های گوناگون کوچکتری از این قبیله ریشه گرفته‌اند. مردم نخاوله بیشتر در عوالی و منطقه قبا سکونت داشتند و شخصیت‌های اجتماعی، سیاسی و علمی برجسته‌ای از آنان برخاستند، از جمله محمدعلی‌ هاجوج، محمدعلی عمروی، عطیة بن حسین بن ناجی، عبدالهادی یوسف، حیدر محسن، حسین بن موسی، محمد حمزاوی، صالح محمد جدعان، موسی ابوعیفه، صالح ابومحسن و محسن الاساود.

نبردها و غزوه‌ها در مدینه

نویسنده نبردها و غزوه‌های رخ داده در مدینه را از یکدیگر جدا کرده؛ زیرا در باور وی، جنگ‌های روزگار جاهلیت میان یهود و اوس و خزرج بوده و غزوه‌ها و جنگ‌های پیامبر(ص) با انگیزه‌ای متفاوت و برای تبلیغ دین و گسترش اسلام رخ داده است. کوشش نویسنده در بازخوانی غزوات، بیشتر با هدف نشان دادن دلیری و فداکاری حضرت علی(ع) در مبارزه بر ضد مشرکان و دفاع از پیامبر گرامی(ص) است.

مدینه در روزگار امویان

وضعیت مدینه در روزگار امویان، عباسیان، عثمانیان و شرفای حجاز در باب پنجم بررسی شده است. به گفته نویسنده، در روزگار امویان، تعارضی سخت میان فرهنگ اهل بیت و سیاست اموی در مدینه جریان داشت و بنی‌امیه در مبارزه با اهل بیت و پیشگیری از گسترش فرهنگ علوی می‌کوشیدند. رخداد کربلا و حتی رویداد حره که بسیاری از صحابه و دوستاران اهل بیت در آن کشته شدند، در قلمرو همین سیاست می‌گنجد.

پایان کتاب

در پایان کتاب، در هفت بخش، تصاویری از مقابر بقیع، مساجد مدینه، بارگاه‌ها و زیارتگاه‌ها، چشمه‌ها، چاه‌ها، خانه‌ها، بازار و جز آن آمده است.

چاپ

کتاب التاریخ الامین به سال 1418ق. با 563 صفحه وزیری در انتشارات امین قم چاپ شده است.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل التاریخ الامین لمدینة سیّد المرسلین.

• حیاة الحیوان الکبری الدمیری (م. 808ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1424ق.