مزار محمد عابد (شیراز)
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| تأسیس | احتمالا قرن دهم هجری |
| کاربری | آرامگاه |
| مکان | ایران _ شیراز |
| نام‌های دیگر | سید میر محمد عابد |
| وقایع مرتبط | نزدیک مزار احمد بن موسی(ع) |
| مشخصات | |
| امکانات | گنبد، ضریح، مسجد و ... |
| معماری | |
| بازسازی | در دوران زندیه و قاجاریه |
مزار محمد بن موسی(ع) در شیراز مشهورترین و معروف‌ترین مزار منسوب به محمد بن موسی کاظم(ع) است. علما در رابطه با محل دفن وی اختلاف‌نظر دارند ولی مشهورترین دیدگاه در رابطه با محل دفن ایشان این است که، مزار وی در شیراز و نزدیک مزار احمد بن موسی(ع) قرار دارد. قبر مطهر حضرت سیدمیرمحمد عابد نیز مانند مدفن برادرش احمد بن موسی(ع)، مدت‌ها مخفی بود تا اینکه مزار وی در زمان اتابک بن سعد زنگی، در نزدیکی مدفن برادرش کشف شد.
حرم محمد عابد مزین به‌کاشی‌کاری است و درون بقعه، مشتمل بر حرم ساده و وسیعی است. ضریح این مرقد، خاتم‌کاری‌های زیبایی از عهد زندیه دارد. جنید شیرازی مقبره حضرت سیدمحمد بن موسی کاظم(ع) را زیارتگاهی پربرکت و عالی مرتبه توصیف می‌کند که محل وثوق و اعتماد مردم برای نیایش به درگاه الهی است.
مکان مزار
مشهورترین و معروف‌ترین قول مبتنی بر دفن محمد عابد، در شیراز است. این زیارتگاه باشکوه، در فاصله ٢٠٠ متری شرق امامزاده احمد بن موسی(ع) شاه‌چراغ قرار دارد. صاحب مرقد را برادر سیدمیراحمد شاه‌چراغ می‌دانند.
توصیف بقعه
مدخل این بقعه، از سمت جنوب، مزین به کاشی‌کاری است و درون بقعه، مشتمل بر حرم ساده و وسیعی است که مرقد در شاه‌نشین شمالی آن قرار دارد و مسجدی بی‌پیرایه، قرینه حرم، در سوی دیگر مرقد واقع شده است. ضریح این مرقد، خاتم‌کاری‌های زیبایی از عهد زندیه دارد و پشت آن، ضریح مرقد منسوب به امامزاده ابراهیم (از اولاد امام هفتم(ع)) قرار دارد که هر دو ضریح به‌یکدیگر متصل هستند. گنبد کاشی‌کاری بنا به سبک گنبدهای دیگری که در عهد قاجاریه بر بقاع متبرک شیراز ساخته شده، دارای بدنه باریک و برآمدگی زیاد در قسمت پایین گنبد است. به‌نظر می‌رسد بنای اصلی، از آثار قرن دهم هجری است که در دوران زندیه و سپس قاجاریه تزیین و تعمیر شده است.
جدار حرم، آیینه‌کاری است و زیرگنبد آن با آیینه، مقرنس‌کاری شده و خطوط ثلث و نسخ، با آیینه و با قلمی درشت و خوب نوشته شده است. ضریح سیدمیرمحمد، از نقره و در سال 1306 ه. ق ساخته شده است. بر روی بدنه جنوبی بقعه که در ایوان جدید الاحداث قرار گرفته، قدری کاشی‌کاری و سه کتیبه به خط ثلث دیده می‌شود.[۱]
دیدگاه علما
نعمت‌الله جزایری در انوار النعمانیه و محمدعلی روضاتی در جامع الانساب درباره مدفن محمد بن موسی(ع) نظریه‌های متفاوتی را طرح کرده‌اند. با این حال، آنها و بسیاری از منابع دیگر بر مدفن محمد بن موسی(ع) در شیراز صراحت و تاکید بیشتری دارند.[۲]
علامه مجلسی
علامه مجلسی در بحار الانوار به نقل از حمدلله مستوفی در نزهة القلوب و جزایری در الانوار النعمانیه، مدفن محمد بن موسی(ع) را در شیراز بیان می‌کند. عبارت او چنین است:
و اما محمد بن موسی(ع) ففی الارشاد انّه من اهل الفَضل و الصلاح ثُم ذکر ما یدل علی مدحه و حسن عبادته و فی رجال الشیخ ابی علی نقلاً عن حمد الله المستوفی فی نزهة القلوب؛ انّه مدفون کاخیه فی شیراز و صرح بذلک ایضا السید الجزائری فی الانوار قال و هما مدفونان فی شیراز و الشیعه تتبرک بقبورهما و تکثر زیارتهما و قد زرناهما کثیرا... یقال انه فی ایام الخلفاء العباسیة دخل شیراز و اختفی بمکان و مِن اجرةِ کتابة القرآن اعتق الف نسمة و اختلف المؤرخون فی انه الاکبر او السید احمد (احمد بن موسی(ع) ) و کیف کان فمرقده فی شیراز معروف بعد ان کان مخفیا الی زمان اتابک بن سعد بن زنگی، فبنی له قبة فی محله باغ قتلغ و قد جدد بناؤه مرات عدیدة منهما فی زمان السلطان نادرخان و فی سنه الف و ماتین و تسع و ستین رمته النواب اویس میرزا ابن النواب الاعظم العالم الفاضل الشاهزاده فرهاد میرزا القاجاری.[۳]
جنید شیرازی
ابوالقاسم جنید شیرازی در شد الازار، مقبره حضرت سیدامیر محمد بن موسی کاظم(ع) را زیارتگاهی پر برکت و عالی مرتبه توصیف می‌کند که محل وثوق و اعتماد مردم برای نیایش به درگاه الهی است. وی می‌نویسد:
مهتران نیکوکار و راستکاران پرهیزکار، آنجا سکونت می‌گزینند و بر مرقد مبارکش پیمان می‌بندند و رجال الغیب، برای نزدیکی به خداوند متعال، بر آن تربت شریف حضور می‌یابند.
جنید شیرازی، در پایان درباره تاریخ زندگانی او تاکید می‌کند که «تاریخ آن را می‌توان با توجه به تاریخ برادرش (احمد بن موسی(ع)) با تتبع و دقت به‌دست آورد، رحمت خدا بر آنان باد».[۴]
عین عبارت او چنین است: «السید محمد بن موسی یقال انه اخوه و هو مزار مبارک متبرک یسکن فیه السادة الاخیار و الصلحاء الابرار بعقد علیه النذور و فیه الرجال الغیب حضور و حبور و تاریخه یعلم من تاریخ اخیه من یتتبعه و یبتغیه رحمةالله علیهم». [۵]
آشکار شدن مدفن در شیراز
قبر مطهر حضرت سیدمیرمحمد عابد نیز مانند مدفن برادرش احمد بن موسی(ع)، مدت‌ها مخفی بود و کسی از محل آن خبر نداشت تا اینکه مزار وی در زمان اتابک بن سعد زنگی در محله‌ای که به بازار مرغ معروف است، در نزدیکی مدفن برادرش سیداحمد بن موسی(ع) کشف شد و بر آن بقعه و بارگاه برافراشتند....[۶]
به گفته فرصت الدوله در آثار العجم در سال 1296 ه. ق، سلطان نادرخان و پس از او در سال 1306 ه. ق، شاهزاده اویس میرزا فرزند فرهاد میرزا ضریحی زیبا از نقره برای مقبره ساختند و بروی آن نصب کردند. فرهنگ؛ فرزند مرحوم وصال شیرازی، ماده تاریخ ساخت ضریح را به‌نظم کشیده است و هنرمندان چیره دست قلم‌زن، آن را بر روی ضریح منقش کرده‌اند.[۷]
هدیه اکبر شاه هندی به حرم
فرصت الدوله در کتاب خود درباره ماجرای هدیه اکبر شاه هندی به حرم مطهر محمد بن موسی کاظم(ع) گزارشی داده است. وی که در مراسم نصب این قندیل بلورین، در حرم سیدمیرمحمد بن موسی حضور داشته، این اشعار را به سبک هندی در سپاس از اکبرشاه هندی سرود و به رسم تشکر برای وی ارسال کرد:
آمد از هند یکی جار ابا زینت و فر **** بهر ایوان شهنشاه ملایک لشکر
...
لیک باید بستایید کسی را به ثنا **** کاین چنین هدیه فرستاده با زینت و فر
پانویس
منابع
- بناهاى تاريخى و آثار هنرى جلگه شيراز، على نقى بهروزى، اداره كل فرهنگ و هنر استان فارس، آبان ١٣۴٩ه .ش.
- اقليم پارس، سيد محمد تقى مصطفى، تهران، انجمن آثار ملى، ١٣١۶ه .ش.
- جامع الانساب، محمدعلی روضاتی.
- آثار العجم، فرصت الدوله شيرازى، به كوشش على دهباشى، تهران، فرهنگ سرا، ١٣۶٢ه .ش.
- شد الازار، جنید بن محمود شیرازی.
- بحارالانوار، محمدباقر مجلسى، بيروت، مؤسسة الوفاء، ١۴٠٣ه .ق.
- الانوار النعمانیه، سیدنعمت‌الله جزایری.