اقحوانه محصب

اُقْحُوانه مُحَصَّب: تفرجگاه دائمی و شبانه اهل مکه بوده است. اقحوانه محصب از دو واژه ترکیب شده است که اقحوانه به معنای گیاه بهاری سفید رنگ و خوشبو است که در فارسی به آن بابونه گفته می شود؛ و مصحب هم به معنای ریگزار است. این مکان در جنوب مکه و در منطقه‌ای به نام لیط واقع شده است، که یکی از مشهورترین تفرجگاه‌های اهل مکه بوده که شب‌ها در آن‌جا به گفت‌وگو می‌پرداختد، و چون مکیان در این انجمن از لباس‌های رنگانگ و معطر استفاده می‌کردند این محل به گل بابونه تشبیه شده است. به استحباب استراحت در این محل به هنگام کوچ کردن از منا و ورود به مکه در منابع فقهی اشاره شده است. البته از مکان‌هایی دیگر نیز در مکه و بیرون از آن با نام اقحوانه در منابع تاریخی ذکر شده است.

معنای اقحوانه محصب

اقحوانه محصب ترکیبی از دو واژه است. اُقْحُوانه به معنای گیاه بهاری سفید رنگ و خوشبویی است^[۱]که در فارسی آن را بابونه می‌نامند^[۲]و برای اشاره به لطافت، از آن استفاده می‌شود.^[۳]مُحَصَّب نیز به معنای ریگزار است.^[۴]این محل که گاه محصب مکه و گاه محصب منا خوانده می‌شود، به منا نزدیک‌تر است^[۵]و در برخی منابع نیز با نام ابطح از آن یاد می‌شود.^[۶]

مکان اقحوانه

اقحوانه محصب در جنوب مکه و در منطقه‌ای به نام «لیط» قرار دارد.^[۷]خالد بن ولید هنگام فتح مکه، از همین‌جا وارد آن شهر شد.^[۸]این محل که بر اثر قرار گرفتن در گذرگاه سیل به ریگزار تبدیل شده، ^[۹] نزدیک منا و میان چاه میمون و چاه ابن هشام بوده^[۱۰]و میان عقبه و قبرستان معلی قرار داشته است.^[۱۱]

جزء تفرجگاه‌های مشهور اهل مکه

این محل از مشهورترین تفرجگاه‌های اهل مکه بوده که پس از آغاز شب در آن به گفت‌وگو می‌پرداخته‌اند.^[۱۲]به سبب استفاده مکیان از لباس‌های رنگانگ و معطر در این انجمن، این محل به گل بابونه تشبیه شده است.^[۱۳]این تفرجگاه دائمی^[۱۴]بر تپه‌ای قرار داشته و بر بستان‌ها و باغ‌هایی مشرف بوده است که در دره‌ای تا منا امتداد داشته‌اند.^[۱۵]ازرقی خانه‌های بنی‌هاشم را در دامنه این تپه دانسته و گزارش کرده است که سیل منا از میان آن و وادی ثبیر می‌گذشته است.^[۱۶]از این تپه کم ارتفاع (ثبیر) با نام «النخیل» نیز یاد شده است.^[۱۷]از آن‌جا که برخی این مکان را با نام «دَکّه» یاد کرده‌اند، ^[۱۸] مشخص بودن محل برگزاری انجمن‌ها دور از انتظار نخواهد بود.

خاطره‌انگیز بودن این مکان برای اهل مکه را می‌توان در سروده‌های مکیان ساکن در دیگر شهرها مشاهده کرد.^[۱۹]از نام‌آوران ساکن در این محل، حارث بن خالد مخزومی است.^[۲۰]برخی منابع از آب‌گاهی در همین مکان با نام اقحوانه خبر داده‌اند.^[۲۱]

استحباب استراحت در اقحوانه

در منابع فقهی به استحباب استراحت در این محل به هنگام کوچ کردن از منا و ورود به مکه اشاره شده است.^[۲۲]اقحوانه محصب بعدها به «دوار الشمس»^[۲۳]و «الروضه»^[۲۴]شهرت یافته است.

مکان‌های دیگر به نام اقحوانه

در منابع تاریخی، از مکان‌هایی دیگر نیز در مکه و بیرون از آن با نام اقحوانه یاد کرده‌ و آن را محلی نزدیک اسطوانه و زردیانه^[۲۵]در جنوب مکه، منطقه‌ای در فاصله دو روز و نیمی دمشق، ^[۲۶] از توابع اردن^[۲۷]یا فلسطین^[۲۸]و محل شعله‌ور شدن نبردهای خونین میان جنگاوران مسلمان و مسیحی^[۲۹]یا مدفن صحابه‌ای چون معاذ بن جبل^[۳۰]دانسته‌اند. گمان می‌رود به دلیل تکرار شدن اوصافی چون قرار گرفتن این مکان در ساحل دریاچه طبریه در بیشتر این گزارش‌ها^[۳۱]مقصود از مکان‌های اخیر، تنها یک منطقه باشد. البته در مناطقی دیگر چون بصره^[۳۲]و سرزمین‌های بنی‌تمیم^[۳۳]نیز از مکان‌هایی با عنوان اقحوانه یاد شده است. برخی نیز آن را آبگاهی برای قبیله بنی‌یربوع^[۳۴]دانسته‌اند.

پیوند به بیرون

فرهنگ آثار تاریخی مکه؛پایگاه تخصصی مجلات نور

پانویس

↑ العین، ج3، ص255، «قحو.
↑ المصباح، ص491، «اقحوان.
↑ بحار الانوار، ج52، ص12.
↑ مجمع البحرین، ج1، ص521، «حصب.
↑ الخلاف، ج6، ص196.
↑ مجمع البحرین، ج1، ص521.
↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص279.
↑ السیرة النبویه، ج2، ص407.
↑ تحریر الاحکام، ج2، ص14.
↑ معجم ما استعجم، ج1، ص179؛معجم البلدان، ج1، ص234.
↑ السرائر، ج1، ص592؛تحریر الاحکام، ج2، ص14؛قاموس الحرمین، ص199.
↑ تاریخ مکه، ج1، ص45؛منائح الکرم، ج2، ص49.
↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص279.
↑ تاریخ مکه، ج1، ص46.
↑ تاریخ مکه، ج1، ص46.
↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص279.
↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص279.
↑ تاریخ مکه، ج1، ص46.
↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص279.
↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص279؛وفیات الاعیان، ج2، ص488.
↑ الجبال و الامکنة و المیاه، ج1، ص262؛خزانة الادب، ج1، ص432.
↑ السرائر، ج1، ص592؛تحریر الاحکام، ج2، ص14.
↑ تاریخ مکه، ج1، ص45، «پانوشت.
↑ تاریخ مکه، ج1، ص46، «پانوشت.
↑ اخبار مکه، فاکهی، ج4، ص164.
↑ معجم ما استعجم، ج1، ص178.
↑ فتوح البلدان، ص141؛معجم البلدان، ج1، ص234.
↑ وفیات الاعیان، ج2، ص488.
↑ الکامل، ج10، ص496.
↑ فتوح البلدان، ص141.
↑ معجم البلدان، ج1، ص234؛مراصد الاطلاع، ج1، ص103؛شذرات الذهب، ج5، ص99.
↑ معجم البلدان، ج1، ص234؛مراصد الاطلاع، ج1، ص103.
↑ مراصد الاطلاع، ج1، ص103.
↑ مراصد الاطلاع، ج1، ص103.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل اقحوانه محصب.

اخبار مکه: الازرقی (م. 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق؛

اخبار مکه: الفاکهی (م. 279ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق؛

بحار الانوار: المجلسی (م. 1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق؛

تاریخ مکه: احمد السباعی (م. 1404ق.)، السعودیه، قلم، 1419ق؛

تحریر الاحکام الشرعیه: العلامة الحلی (م. 726ق.)، به کوشش بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق (علیه‌السّلام)، 1420ق؛

الجبال و الامکنة و المیاه: الزمخشری (م. 538ق.)، به کوشش عبدالتواب، قاهره، دار الفضیله، 1319ق؛

خزانة الادب: عبدالقادر البغدادی (م. 1093ق.)، به کوشش طریفی و الیعقوبی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1998م؛

الخلاف: الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش خراسانی و دیگران، قم، نشر اسلامی، 1418ق؛

السرائر: ابن ادریس (م. 598ق.)، قم، نشر اسلامی، 1411ق؛

السیرة النبویه: ابن هشام (م. 213/218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه؛

شذرات الذهب: عبدالحی بن العماد (م. 1089ق.)، به کوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن کثیر، 1406ق؛

العین: خلیل (م. 175ق.)، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، 1409ق؛

فتوح البلدان: البلاذری (م. 279ق.)، بیروت، دار الهلال، 1988م؛

قاموس الحرمین: محمدرضا النعمتی، قم، مشعر، 1418ق؛

الکامل فی التاریخ: ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار صادر، 1385ق؛

مجمع البحرین: الطریحی (م. 1085ق.)، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، 1408ق؛

مراصد الاطلاع: صفی الدین عبدالمؤمن بغدادی (م. 739ق.)، بیروت، دار الجیل، 1412ق؛

المصباح المنیر: الفیومی (م. 770ق.)، قم، دار الهجره، 1405ق؛

معجم البلدان: یاقوت الحموی (م. 626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م؛

معجم ما استعجم: عبدالله البکری (م. 487ق.)، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، 1403ق؛

منائح الکرم: علی بن تاج الدین السنجاری (م. 1125ق.)، به کوشش المصری، مکه، جامعة‌ام القری، 1419ق؛

وفیات الاعیان: ابن خلکان (م. 681ق.)، به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر.

[1] العین، ج3، ص255، «قحو.

[2] المصباح، ص491، «اقحوان.

[3] بحار الانوار، ج52، ص12.

[4] مجمع البحرین، ج1، ص521، «حصب.

[5] الخلاف، ج6، ص196.

[6] مجمع البحرین، ج1، ص521.

[7] اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص279.

[8] السیرة النبویه، ج2، ص407.

[9] تحریر الاحکام، ج2، ص14.

[10] معجم ما استعجم، ج1، ص179؛معجم البلدان، ج1، ص234.

[11] السرائر، ج1، ص592؛تحریر الاحکام، ج2، ص14؛قاموس الحرمین، ص199.

[12] تاریخ مکه، ج1، ص45؛منائح الکرم، ج2، ص49.

[13] اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص279.

[14] تاریخ مکه، ج1، ص46.

[15] تاریخ مکه، ج1، ص46.

[16] اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص279.

[17] اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص279.

[18] تاریخ مکه، ج1، ص46.

[19] اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص279.

[20] اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص279؛وفیات الاعیان، ج2، ص488.

[21] الجبال و الامکنة و المیاه، ج1، ص262؛خزانة الادب، ج1، ص432.

[22] السرائر، ج1، ص592؛تحریر الاحکام، ج2، ص14.

[23] تاریخ مکه، ج1، ص45، «پانوشت.

[24] تاریخ مکه، ج1، ص46، «پانوشت.

[25] اخبار مکه، فاکهی، ج4، ص164.

[26] معجم ما استعجم، ج1، ص178.

[27] فتوح البلدان، ص141؛معجم البلدان، ج1، ص234.

[28] وفیات الاعیان، ج2، ص488.

[29] الکامل، ج10، ص496.

[30] فتوح البلدان، ص141.

[31] معجم البلدان، ج1، ص234؛مراصد الاطلاع، ج1، ص103؛شذرات الذهب، ج5، ص99.

[32] معجم البلدان، ج1، ص234؛مراصد الاطلاع، ج1، ص103.

[33] مراصد الاطلاع، ج1، ص103.

[34] مراصد الاطلاع، ج1، ص103.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]