زیارت‌نامه امام محمد باقر در بقیع

زیارت‌نامه امام محمد باقر در بقیع زیارت‌نامه‌ای که زائر به هنگام زیارت قبر امام باقر(ع) در قبرستان بقیع می خواند.

امام باقر پنجمین امام شیعیان است. وی در واقعه کربلا حضور داشت و به عنوان اسیر همراه با پدرش امام سجاد به کوفه و شام رفت. امام باقر در کنار سه امام دیگر امام حسن، امام سجاد و امام صادق مدفون است. در منابع روایی و دعایی، زیارت‌نامه مخصوصی برای امام در بقیع نقل نشده است بلکه زیارت‌نامه امام در بقیع، مشترک است با زیارت‌نامه سایر ائمه بقیع.

به باور عالمان شیعه بهترین زیارت برای زیارت امامان شیعه، زیارت جامعه کبیره و زیارت امین الله است.^[۱] علاوه بر این زیارت‌نامه‌‌هایی از سوی عالمان شیعه برای زیارت امام سجاد نقل شده است.^[۲]

بنابر روایات زیارت مرقد امام باقر دارای پاداشی عظیم است؛ چنانکه پاداش زائر ایشان، مشروط بر اقتدا و پیروی عملی، بهشت تعیین شده و ترک آن از روی بی‌میلی، موجب حسرت روز قیامت خواهد بود. همچنین، بر اساس روایات، هر کس ایشان یا قبور ائمه را زیارت کند، مشمول رحمت الهی گشته و گناهانش آمرزیده می‌شود.

امام محمد باقر(ع)

محمد بن علی، مشهور به امام محمد باقر(ع)، پنجمین امام شیعیان،^[۳] که به «باقر» به معنای شکافنده علوم، ملقب است.^[۴] دوران نوزده‌ساله رهبری ایشان مصادف با حکومت پنج خلیفه اموی بود.^[۵] وی سرانجام در سال ۱۱۴ قمری به دستور هشام بن عبدالملک به شهادت رسید.^[۶]

ایشان با پایه‌گذاری نهضتی عظیم علمی، زمینه‌ساز ظهور بزرگ‌ترین دانشگاه اسلامی در دوران امامت فرزندشان امام صادق(ع) شدند.^[۷] شاگردان برجسته‌ای چون محمد بن مسلم با نقل سی هزار حدیث و جابر بن یزید جعفی با روایت هفتاد هزار حدیث، گواهی زنده بر عظمت این مکتب علمی هستند.^[۸]

امام باقر(ع) با تربیت چهارصد و شصت و دو شاگرد، شالوده نظاممند علوم شیعی در حوزه‌های فقه، تفسیر، کلام و اخلاق را بنیان نهادند.^[۹] از ویژگی‌های برجسته زندگی ایشان، حضور در واقعه عاشورا^[۱۰] در خردسالی و بهره‌مندی مستقیم از مکتب امام سجاد(ع) بود که بعدها در شکوفایی علوم اسلامی تأثیری ژرف بر جای نهاد.

فضیلت زیارت امام باقر

امام حسن عسکری

«مَنْ زَارَ جَعْفَرًا وَأَبَاهُ لَمْ يَشْكُ عَيْنَهُ وَلَمْ يُصِبْهُ سَقَمٌ وَلَمْ يَمُتْ مُبْتَلًى»
هر کس جعفر [امام صادق] و پدرش [امام باقر] را زیارت کند، چشمانش درد نمی‌گیرد و هیچ بیماری به او نمی‌رسد و در حال بلا و گرفتاری نمی‌میرد.

بحار الانوار، ج۹۷، ص۱۴۵.

در باب زیارت امام باقر به‌صورت مستقیم روایات کمتری نسبت به زیارت سایر امامان مانند امام حسین یا امام رضا نقل شده، اما روایاتی که وجود دارد جایگاه زیارت ایشان را نشان می‌دهد.

به طور مثال، روایت شده مردی نزد امام صادق آمد و پرسید: «آیا پدر شما زیارت می‌شود؟ امام فرمودند: بله. آن مرد پرسید: پس پاداش کسی که ایشان را زیارت کند، چیست؟ امام فرمودند: بهشت است، اگر به او اقتدا کند و از او پیروی نماید. آن مرد پرسید: و پاداش کسی که از روی بی‌میلی و دوری گزیدن او را ترک کند، چیست؟ امام فرمودند: حسرت و پشیمانی در روز پشیمانی (روز قیامت).^[۱۱]

امام صادق در روایتی دیگر درباره فضیلت زیارت امامان فرموده است: هیچ کسی نیست که ما را یا قبور ما را زیارت کند، مگر آنکه رحمت (الهی) او را در بر می‌گیرد و گناهانش آمرزیده می‌شود.^[۱۲]

تربت قبر امام باقر

امام صادق در روایتی ضمن بیان فضیلت تربت امام حسین، فرمود: «و نیز خاک قبر حسن و علی و محمد را بردار که شفای هر بیماری و ایمنی از هر آنچه می‌ترسی است و هیچ‌چیز از چیزهایی که به وسیله‌ی آنها شفا می‌جویند، با آن برابری نمی‌کند، مگر دعا».^[۱۳] در این روایت تربت قبور ائمه بقیع نیز از منزلت برخوردار است.

اوقات زیارت امام باقر

اوقات مختلفی که مناسب است در آن ایام امام باقر زیارت شود:

روز ولادت در ۱ رجب
روز شهادت امام در ۷ ذی الحجه
روزی که به امامت رسید، در روز شهادت پدرش امام سجاد علیه السلام
روز سه‌شنبه که روز زیارتی امام سجاد، امام محمد باقر و امام جعفر صادق ذکر شده است.^[۱۴]

صلوات بر امام محمد باقر

مرحوم شیخ عباس قمی در مقام سوم در بخشی که اختصاص داده به ذکر صلوات بر هر کدام از ائمه، ذکر صلواتی را نیز از امام حسن عسکری برای امام سجاد نقل کرده است:^[۱۵]

ذکر صلوات بر امام محمد باقر

اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ باقِرِ الْعِلْمِ، وَ إِمامِ الْهُدىٰ، وَقائِدِ أَهْلِ التَّقْوىٰ، وَالْمُنْتَجَبِ مِنْ عِبادِكَ.

اللّٰهُمَّ وَكَما جَعَلْتَهُ عَلَماً لِعِبادِكَ، وَمَناراً لِبِلادِكَ، وَمُسْتَوْدَعاً لِحِكْمَتِكَ، وَمُتَرْجِماً لِوَحْيِكَ، وَأَمَرْتَ بِطاعَتِهِ، وَحَذَّرْتَ مِنْ مَعْصِيَتِهِ،

فَصَلِّ عَلَيْهِ يَا رَبِّ أَفْضَلَ مَا صَلَّيْتَ عَلَىٰ أَحَدٍ مِنْ ذُرِّيَّةِ أَنْبِيائِكَ وَأَصْفِيائِكَ وَرُسُلِكَ وَأُمَنائِكَ يَا رَبَّ الْعالَمِينَ.

اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ باقِرِ الْعِلْمِ، وَ إِمامِ الْهُدىٰ، وَقائِدِ أَهْلِ التَّقْوىٰ، وَالْمُنْتَجَبِ مِنْ عِبادِكَ.

خدایا درود فرست بر محمّد بن علی، شکافنده دانش و پیشوای هدایت و رهبر اهل تقوا و برگزیده از بندگانت.

اللّٰهُمَّ وَكَما جَعَلْتَهُ عَلَماً لِعِبادِكَ، وَمَناراً لِبِلادِكَ، وَمُسْتَوْدَعاً لِحِكْمَتِكَ، وَمُتَرْجِماً لِوَحْيِكَ، وَأَمَرْتَ بِطاعَتِهِ، وَحَذَّرْتَ مِنْ مَعْصِيَتِهِ،

خدایا چنان‌که او را قرار دادی برای بندگانت نشانه و برای کشورهایت مشعل نور و محلّ سپردن حکمتت و تفسیرکنندۀ وحی‌ات و به فرمان بردن از او فرمان دادی و از نافرمانی‌اش برحذر داشتی،

فَصَلِّ عَلَيْهِ يَا رَبِّ أَفْضَلَ مَا صَلَّيْتَ عَلَىٰ أَحَدٍ مِنْ ذُرِّيَّةِ أَنْبِيائِكَ وَأَصْفِيائِكَ وَرُسُلِكَ وَأُمَنائِكَ يَا رَبَّ الْعالَمِينَ.

پس بر او درود فرست، ای پروردگار برترین درودی که بر یکی از فرزندان پیامبرانت و برگزیدگانت و رسولانت و امین‌هایت فرستادی، ای پروردگار جهانیان.

خدایا درود فرست بر محمّد بن علی، شکافنده دانش و پیشوای هدایت و رهبر اهل تقوا و برگزیده از بندگانت.

خدایا چنان‌که او را قرار دادی برای بندگانت نشانه و برای کشورهایت مشعل نور و محلّ سپردن حکمتت و تفسیرکنندۀ وحی‌ات و به فرمان بردن از او فرمان دادی و از نافرمانی‌اش برحذر داشتی،

پس بر او درود فرست، ای پروردگار برترین درودی که بر یکی از فرزندان پیامبرانت و برگزیدگانت و رسولانت و امین‌هایت فرستادی، ای پروردگار جهانیان.

زیارت‌نامه

به باور عالمان شیعه بهترین زیارت برای زیارت امامان شیعه، زیارت جامعه کبیره و زیارت امین الله است.^[۱۶] با اینحال زیارت نامه‌های مختصری نیز برای زیارت هر یک از امامان نقل شده است.

زیارت‌نامه اول امام باقر

متن زیارت‌نامه‌ای که علامه مجلسی در بحار الانوار برای امام باقر تقل کرده است چنین است:^[۱۷]

مضمون زیارت‌نامه

متن در حقیقت یک سند جامع از اعتقادات شیعه درباره عصمت، ولایت و جایگاه علمی-هدایتی امام باقر علیه‌السلام است که با لحن دعا و تضرع بیان شده است.

زیارت‌نامه اول امام باقر

السَّلامُ عَلَى سَمِيِّ نَبِيِّ الهُدَى، وَبَاقِرِ عِلْمِ الوَرَى، مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ، سَيِّدِ الوَصِيِّينَ، وَوَارِثِ عِلْمِ النَّبِيِّينَ.

السَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَوْلايَ يَا أَبَا جَعْفَرٍ وَرَحْمَةُ اللهِ.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ البَاقِرِ، الطُّهْرِ الطَّاهِرِ، فَإِنَّهُ قَدْ أَظْهَرَ الدِّينَ وَبَرَكَاتِهِ إِظْهَاراً، وَكَانَ لِلإِسْلامِ مَنَاراً، مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ، وَلِيِّكَ وَابْنِ وَلِيِّكَ، وَالصَّادِعِ بِالحَقِّ وَالنَّاطِقِ بِالصِّدْقِ، وَالبَاقِرِ لِلدِّينِ بَقْراً، وَالنَّاثِرِ العِلْمَ نَثْراً.

لَمْ تَأْخُذْهُ فِيكَ لَوْمَةُ لائِمٍ، وَكَانَ لأَمْرِكَ غَيْرَ مُكَاتِمٍ، وَلِعَدُوِّكَ مُرَاغِماً.

فَقَضَى الحَقَّ الَّذِي كَانَ عَلَيْهِ، وَأَدَّى الأَمْرَ الَّذِي صَارَ إِلَيْهِ، وَأَخْرَجَ مَنْ دَخَلَ فِي وِلايَةِ عِبَادِكَ إِلَى وِلايَتِكَ، وَأَدْخَلَ مَنْ خَرَجَ عَنْ عِبَادَتِكَ إِلَى عِبَادَةِ غَيْرِكَ فِي عِبَادَتِكَ، وَأَمَرَ بِطَاعَتِكَ، وَنَهَى عَنْ مَعْصِيَتِكَ.

فَأَحْيَى القُلُوبَ بِالهُدَى، وَأَخْرَجَهَا مِنَ الظُّلْمَةِ وَالعَمَى، حَتَّى انْقَضَتْ دَوْلَتُهُ، وَانْقَطَعَتْ مُدَّتُهُ، وَمَضَى بِدِينِ رَبِّهِ مُجَاهِراً، وَلِلْعِلْمِ فِي خَلْقِهِ بَاقِراً.

سَمِيَّ جَدِّهِ رَسُولِ اللهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ)، وَشَبِيهَهُ فِي فِعْلِهِ، دَوَاءً لأَهْلِ الانْتِفَاعِ، وَهُدًى لِمَنْ أَنَابَ وَأَطَاعَ، وَمَنْهَلاً لِلْوَارِدِ وَالصَّادِرِ، وَمَطْلَباً لِلْعِلْمِ مِنْهُ يُمْتَارُ.

اللَّهُمَّ كَمَا جَعَلْتَهُ نُوراً يَسْتَضِيءُ بِهِ المُؤْمِنُونَ، وَإِمَاماً يَهْتَدِي بِهِ المُتَّقُونَ، حَتَّى أَظْهَرَ دِينَكَ، وَأَعْلَنَ أَمْرَكَ، وَأَعْلَى الدَّعْوَةَ لَكَ، وَنَطَقَ بِأَمْرِكَ، وَدَعَا إِلَى جَنَّتِكَ، فَعَزَّ بِهِ وَلِيُّكَ، وَذَلَّ بِهِ عَدُوُّكَ.

اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَيْهِ أَنْتَ وَمَلائِكَتُكَ وَأَنْبِيَاؤُكَ وَرُسُلُكَ وَأَوْلِيَاؤُكَ، وَعِبَادُكَ مِنْ أَهْلِ طَاعَتِكَ.

اللَّهُمَّ فَأَعْطِهِ سُؤْلَهُ، وَبَلِّغْهُ أَمَلَهُ، وَشَرِّفْ بُنْيَانَهُ، وَأَعْلِ مَكَانَهُ، وَارْفَعْ ذِكْرَهُ، وَأَعِزَّ نَصْرَهُ، وَشَرِّفْهُ فِي الشَّرَفِ الأَعْلَى، مَعَ آبَائِهِ المُقَرَّبِينَ، الأَخْيَارِ السَّابِقِينَ، الأَبْرَارِ المُطَهَّرِينَ، الَّذِينَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلا هُمْ يَحْزَنُونَ.

وَاجْزِهِ عَنِ الإِسْلامِ وَأَهْلِهِ خَيْرَ جَزَاءِ المُجْزِيِّينَ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ، وَبَلِّغْهُ مِنَّا التَّحِيَّةَ وَالسَّلامَ، وَارْدُدْ عَلَيْنَا مِنْهُ التَّحِيَّةَ وَالسَّلامَ، وَالسَّلامُ عَلَيْهِ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكَاتُهُ.

السَّلامُ عَلَى سَمِيِّ نَبِيِّ الهُدَى، وَبَاقِرِ عِلْمِ الوَرَى، مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ، سَيِّدِ الوَصِيِّينَ، وَوَارِثِ عِلْمِ النَّبِيِّينَ.

سلام بر همنام پیامبر هدایت، و شکافنده علم مردمان، محمد بن علی، سرور جانشینان (اوصیا)، و وارث دانش پیامبران.

السَّلامُ عَلَيْكَ يَا مَوْلايَ يَا أَبَا جَعْفَرٍ وَرَحْمَةُ اللهِ.

سلام بر تو ای سرور من ای اباجعفر و رحمت خدا.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ البَاقِرِ، الطُّهْرِ الطَّاهِرِ، فَإِنَّهُ قَدْ أَظْهَرَ الدِّينَ وَبَرَكَاتِهِ إِظْهَاراً، وَكَانَ لِلإِسْلامِ مَنَاراً، مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ، وَلِيِّكَ وَابْنِ وَلِيِّكَ، وَالصَّادِعِ بِالحَقِّ وَالنَّاطِقِ بِالصِّدْقِ، وَالبَاقِرِ لِلدِّينِ بَقْراً، وَالنَّاثِرِ العِلْمَ نَثْراً.

خدایا درود فرست بر محمد باقر، آن پاک و پاکیزه، که دین و برکات آن را به روشنی آشکار نمود، و برای اسلام چون مناره‌ای (راهنما) بود؛ محمد بن علی، ولیّ تو و فرزند ولیّ تو، و شکافنده حق و سخنگوی راستین، و شکافنده دین به طور کامل، و منتشر کننده دانش به فراوانی.

لَمْ تَأْخُذْهُ فِيكَ لَوْمَةُ لائِمٍ، وَكَانَ لأَمْرِكَ غَيْرَ مُكَاتِمٍ، وَلِعَدُوِّكَ مُرَاغِماً.

در راه تو، سرزنش هیچ سرزنش‌کننده‌ای او را از کار بازنداشت، و فرمان تو را پنهان نمی‌ساخت، و دشمن تو را خوار و به خاک مذلت می‌نشاند.

فَقَضَى الحَقَّ الَّذِي كَانَ عَلَيْهِ، وَأَدَّى الأَمْرَ الَّذِي صَارَ إِلَيْهِ، وَأَخْرَجَ مَنْ دَخَلَ فِي وِلايَةِ عِبَادِكَ إِلَى وِلايَتِكَ، وَأَدْخَلَ مَنْ خَرَجَ عَنْ عِبَادَتِكَ إِلَى عِبَادَةِ غَيْرِكَ فِي عِبَادَتِكَ، وَأَمَرَ بِطَاعَتِكَ، وَنَهَى عَنْ مَعْصِيَتِكَ.

پس حقّی را که بر عهده‌اش بود به جای آورد، و امری را که به او سپرده شده بود ادا کرد، و کسی را که (به خطا) در ولایت بندگانت داخل شده بود، به سوی ولایت تو رهنمون شد، و کسی را که از عبادت تو به سوی پرستش غیر تو خارج شده بود، به بندگی تو بازگرداند، و به فرمانبرداری تو امر کرد و از نافرمانی تو نهی نمود.

فَأَحْيَى القُلُوبَ بِالهُدَى، وَأَخْرَجَهَا مِنَ الظُّلْمَةِ وَالعَمَى، حَتَّى انْقَضَتْ دَوْلَتُهُ، وَانْقَطَعَتْ مُدَّتُهُ، وَمَضَى بِدِينِ رَبِّهِ مُجَاهِراً، وَلِلْعِلْمِ فِي خَلْقِهِ بَاقِراً.

پس دل‌ها را با هدایت زنده کرد، و آن‌ها را از تاریکی و کوری نجات داد، تا آنکه دوران او سپری شد، و مدتش به پایان رسید، و با دین پروردگارش آشکارا (تبلیغ‌کننده) گذشت، و در میان خلقش شکافنده علم بود.

سَمِيَّ جَدِّهِ رَسُولِ اللهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ)، وَشَبِيهَهُ فِي فِعْلِهِ، دَوَاءً لأَهْلِ الانْتِفَاعِ، وَهُدًى لِمَنْ أَنَابَ وَأَطَاعَ، وَمَنْهَلاً لِلْوَارِدِ وَالصَّادِرِ، وَمَطْلَباً لِلْعِلْمِ مِنْهُ يُمْتَارُ.

همنام جدش رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، و شبیه‌ترین به او در کردارش، درمان برای کسانی که بهره می‌جویند، و هدایت برای کسی که بازگردد و اطاعت کند، و چشمه‌ساری برای هر کس که به دنبال دانش آید و از آن سیراب بازگردد، و کانونی برای دانش که از آن کسب علم شود.

اللَّهُمَّ كَمَا جَعَلْتَهُ نُوراً يَسْتَضِيءُ بِهِ المُؤْمِنُونَ، وَإِمَاماً يَهْتَدِي بِهِ المُتَّقُونَ، حَتَّى أَظْهَرَ دِينَكَ، وَأَعْلَنَ أَمْرَكَ، وَأَعْلَى الدَّعْوَةَ لَكَ، وَنَطَقَ بِأَمْرِكَ، وَدَعَا إِلَى جَنَّتِكَ، فَعَزَّ بِهِ وَلِيُّكَ، وَذَلَّ بِهِ عَدُوُّكَ.

خدایا، همان‌گونه که او را نوری قرار دادی که مؤمنان به آن روشنایی گیرند، و پیشوایی که پرهیزکاران به او هدایت یابند، تا آنکه دین تو را آشکار کرد، و امر تو را اعلام نمود، و ندای دعوت به سوی تو را بلند کرد، و به فرمان تو سخن گفت، و به بهشت تو فرا خواند، در نتیجه ولیّ تو به واسطه او عزیز شد، و دشمن تو به واسطه او ذلیل گشت.

اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَيْهِ أَنْتَ وَمَلائِكَتُكَ وَأَنْبِيَاؤُكَ وَرُسُلُكَ وَأَوْلِيَاؤُكَ، وَعِبَادُكَ مِنْ أَهْلِ طَاعَتِكَ.

خدایا پس تو و فرشتگانت و پیامبرانت و فرستادگانت و اولیائت، و بندگانت از اهل طاعتت، بر او درود فرست.

اللَّهُمَّ فَأَعْطِهِ سُؤْلَهُ، وَبَلِّغْهُ أَمَلَهُ، وَشَرِّفْ بُنْيَانَهُ، وَأَعْلِ مَكَانَهُ، وَارْفَعْ ذِكْرَهُ، وَأَعِزَّ نَصْرَهُ، وَشَرِّفْهُ فِي الشَّرَفِ الأَعْلَى، مَعَ آبَائِهِ المُقَرَّبِينَ، الأَخْيَارِ السَّابِقِينَ، الأَبْرَارِ المُطَهَّرِينَ، الَّذِينَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلا هُمْ يَحْزَنُونَ.

خدایا پس خواسته‌اش را به او عطا کن، و او را به آرزویش برسان، و پایه‌اش را شرافت بخش، و مقامش را بلند کن، و نامش را بالا ببر، و یاری‌اش را عزت بخش، و او را در بالاترین شرافت‌ها، همراه با پدران مقربش، و نیکان پیشرو، و نیکوکاران پاک، کسانی که نه بیمی بر آنهاست و نه اندوهگین می‌شوند، شرافت بخش.

وَاجْزِهِ عَنِ الإِسْلامِ وَأَهْلِهِ خَيْرَ جَزَاءِ المُجْزِيِّينَ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.

و از سوی اسلام و اهل آن، بهترین پاداشی را که به پاداش‌دهندگان داده می‌شود، به او عطا فرما، ای مهربان‌ترین مهربانان.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ، وَبَلِّغْهُ مِنَّا التَّحِيَّةَ وَالسَّلامَ، وَارْدُدْ عَلَيْنَا مِنْهُ التَّحِيَّةَ وَالسَّلامَ، وَالسَّلامُ عَلَيْهِ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكَاتُهُ.

خدایا بر محمد و آل محمد درود فرست، و درود و سلام ما را به او برسان، و درود و سلام او را به ما بازگردان، و سلام و رحمت و برکات خدا بر او باد.