ابتهاج الانسان و الزمن
اِبتهاجُ الاِنسانِ و الزَّمن، کتابی درباره مکه و مدینه، نوشته محمد بن محمد قطب الدین نهروالی مکی حنفی (زنده در ۱۰۰۵ق). نام کامل کتاب «اِبتهاجُ الاِنسانِ و الزَّمن فی الاِحسانِ الواصلِ للحَرَمَین مِنَ الیَمَنِ بمولانا الوزیر الباشا حسن» است. بیان فضیلت‌های حرمین شریفین، شرح خدمات وزیرْ حسن‌پاشا به این دو شهر واطلاعاتی تاریخی از وضع مکه و مدینه از جمله مطالب کتاب است. نویسنده کتاب از مورخان بنام تاریخ مکه و نویسنده کتاب الإعلام بأعلام بیت الله الحرام است.
نویسنده
محمد بن محمد قطب الدین نهروالی، از مورخان مشهور مکه و مؤلف الإعلام بأعلام بیت الله الحرام در تاریخ محلی مکه است. برخی منابع به نویسنده و پدرش محمد قطب‌الدین نسبت قادری و خرقانی داده‌اند که به گرایش‌های صوفیانه آنان اشاره دارد.[۱] شرح‌حال‌‌نگاران از محمد بن قطب الدین اندک نوشته‌اند و برخی معتقدند که قطب الدین نهروالی فرزند پسر نداشته است؛[۲]؛ ولی قطب‌الدین، خود، در سفرنامه‌اش تصریح کرده است که در سفر به مدینه، پسرانش از جمله محمد با او بوده‌اند.[۳]
تاریخ تولد و مرگ محمد بن قطب الدین دانسته نیست. تنها از تاریخ پایان تألیف کتاب (۱۰۰۵ق) می‌توان دوره حیات او را حدس زد.[۴] زرکلی این کتاب را نوشته قطب الدین دانسته است، نه فرزندش.[۵] قطب الدین متولد نهروال هند بود. او برای فراگرفتن علوم دینی به حجاز و مصر سفر کرد و در مکه ساکن شد.[۶]
ساختار و محتوا
کتاب ابتهاج الانسان دو بخش، هفت فصل و یک مقدمه دارد. بخش نخست کتاب در چهار فصلْ بیشتر از فضیلت‌های مکه، مدینه، مسجدالحرام، کعبه و سنجش میان مکه و مدینه سخن می‌گوید. بخش دوم در سه فصل، شرح حال و اعمال حسن‌پاشا وزیر سلطان مراد بنی‌سلیم عثمانی و رفتن او به یمن و بازگشتش به مکه در سال 998ق و خیرات و پیشکش‌های او به مسجدالحرام را آورده است.[۷]
نسخه‌ها
از این کتاب چند نسخه خطی در دست است: نسخه دار الکتب المصریه با شماره 79، نسخه المکتبة العباسیه با شماره 160 ب و نسخه کتابخانه لیدن با شماره 937.[۸]
پانویس
- ↑ هدیة العارفین، ج2، ص262؛ معجم المؤلفین، ج11، ص153؛ معجم المطبوعات، ج2، ص1871.
- ↑ سمط النجوم، ج4، ص393.
- ↑ التاریخ و المورخون، ص257.
- ↑ نک معجم المؤلفین، ج11، ص153؛ هدیة العارفین، ج2، ص262.
- ↑ الاعلام، ج6، ص6.
- ↑ اعلام العلماء الاعلام، «مقدمه»؛ نشر الریاحین، ج2، ص556.
- ↑ خلاصة الاثر، ج1، ص360-361.
- ↑ التاریخ و المورخون، ص258.
منابع
- الاعلام: الزركلی (م.1396ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، 1997م.
- اعلام العلماء الاعلام: عبدالکریم بن محب الدین القطبی (م.1014ق.)، به کوشش احمد محمد و عبدالعزیز، ریاض، دار الرفاعی، 1407ق.
- التاریخ و المورخون بمکه: محمد الحبیب الهلیه، الفرقان، 1944م.
- خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر: المحبی، بیروت، دار صادر.
- سمط النجوم العوالی: عبدالملک بن حسین العصامی (م.1111ق.)، به کوشش عادل احمد و معوض، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1419ق.
- معجم المطبوعات العربیه: یوسف الیان سرکیس (م.1351ق.)، قم، مکتبة النجفی، 1410ق.
- معجم المؤلفین: عمر كحّاله، بیروت، دار احیاء التراث العربی ـ مكتبة المثنی.
- نشر الریاحین: عاتق بن غیث البلادی، دار مکه، 1415ق؛ هدیة العارفین: اسماعیل باشا (م.1339ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.