تمیم بن مر
تمیم بن مُر، جد قبیله بنی‌تمیم، از کارگزاران کعبه در روزگار جاهلیت بود.
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | تمیم بن مُرّ بن اُدّ بن طابخة بن الیاس بن مُضر بن نزار بن مَعد بن عدنان |
| فرزندان | حارث، عمرو و زید مناة |
| دین | یکتاپرستی |
| منصب | تولیت کعبه |
| آرامگاه | مَرّان در مسیر مکه به بصره |
تمیم از اجداد قبیله بنی‌تمیم است که در مدتی از روزگار جاهلیت با مرگ اسد بن خزیمه، سرسلسله بنی‌اسد، تولیت کعبه را عهده‌دار شد و بعد از او فرزندانش این منصب را بر عهده داشتند تا اینکه دوباره تولیت کعبه به خاندان اسد بن خزیمه بازگشت. درباره رویدادهای دوران تولیت تمیم، در منابع اشاره‌ای نشده است.
به گزارشی بنی‌تمیم تلبیه‌ای ویژه داشتند و بنا بر پایه روایتی، پیامبر اسلام(ص) از ناسزا گفتن به تمیم به دلیل یکتاپرستی وی، نهی کرد.
نسب
نسب وی چنین است: تمیم بن مُرّ بن اُدّ بن طابخة بن الیاس (جد شانزدهم پیامبر(ص)) بن مُضر بن نزار بن مَعد بن عدنان (جد بیستم پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)). مادرش حواب بنت کلب بن وبره، از قبیله قضاعه، است.[۱] هنگام ولادت و درگذشت وی دانسته نیست. نسل وی از سه پسرش به نام حارث، عمرو و زید مناة برقرار ماند و در گذر روزگار، طوایف متعدد از آن‌ها پدید آمد.[۲]
تولیت کعبه
تمیم پس از مرگ اسد بن خزیمه، سرسلسله بنی‌اسد از عرب شمالی و ساکن نجد، عهده‌دار تولیت کعبه شد. در منابع، به رویدادهای دوران تولیت او اشاره نشده است. پس از مرگ وی، فرزندش عمرو و سپس اسید بن عمرو عهده‌دار این مقام شدند. خاندان مضر که بزرگ خود را از دست داده بودند، برای این مقام، ابوخفاد اسدی را برگزیدند. بدین‌ترتیب، دیگر بار تولیت کعبه به خاندان اسد بن خزیمه بازگشت.[۳]
تلبیه بنی‌تمیم
به گزارش از یعقوبی، بنی‌تمیم در روزگار جاهلیت، هنگام گزاردن حج، تلبیه‌ای ویژه بدین‌سان داشتند: «لبیک اللهم لبیک، لبیک لبیک عن تمیم قد تراها، قد اخلقت اثوابها واثواب من وراها، واخلصت لربها دعاها»[۴] «تو را پاسخ می‌گوییم ای خدا! از سوی تمیمی که آن‌را می‌بینی، در حالی که جامه‌هایش را کهنه کرده و پشت سر‌انداخته و دعایش را در برابر پروردگارش خالص کرده است.»
مدفن تمیم
تمیم در محلی به نام مَرّان در مسیر مکه به بصره[۵] دفن شد. جریر بن عطیه، شاعر روزگار جاهلیت، در شعری درباره او به مدفنش اشاره کرده است.[۶] برخی محل دفن وی را ذات عِرق، مرز میان نجد و تهامه، دانسته‌اند.[۷]
دین تمیم
بر پایه روایتی، رسول خدا(ص) از ناسزا گفتن به تمیم به دلیل یکتاپرستی وی، نهی کرد.[۸] پذیرش این روایت از این‌رو که ساختگی به نظر می‌رسد، درخور تردید است. تمیمیان به جمعیت فراوان، قدرت، دلیری، شاعری، و فصاحت شهرت دارند.[۹]
پس از اسلام، آنان افزون بر نجد، به مناطق گوناگون[۱۰] از جمله بصره[۱۱] و اندلس مهاجرت کردند.[۱۲]
پانویس
- ↑ انساب الاشراف، ج12، ص7؛ المعارف، ص103؛ جمهرة انساب العرب، ص7، 455.
- ↑ انساب الاشراف، ج12، ص7؛ جمهرة انساب العرب، ص207؛ المعارف ج1، ص76.
- ↑ اخبار مکه، ج5، ص151؛ شفاء الغرام، ج2، ص35.
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج1، ص255.
- ↑ معجم ما استعجم، ج4، ص1213؛ معجم البلدان، ج5، ص95؛ الروض المعطار، ص542.
- ↑ انساب الاشراف، ج12، ص12؛ معجم البلدان، ج5، ص95.
- ↑ الموشح، ص159.
- ↑ المناقب المزیدیه، ج1، ص358؛ نور الثقلین، ج3، ص548؛ زبدة التفاسیر، ج4، ص453.
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج1، ص229.
- ↑ معجم قبائل العرب، ج1، ص126.
- ↑ معجم قبائل العرب، ج1، ص126؛ تاریخ ابن‌خلدون، ج2، ص377.
- ↑ نفح الطیب، ص291.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل تمیم بن مر.
- اخبار مکه: الفاکهی (م. 279ق.)، به کوشش ابن‌دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق.
- انساب الاشراف: البلاذری (م. 279ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق.
- تاریخ ابن‌خلدون: ابن‌خلدون (م. 808ق.)، به کوشش خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر، 1408ق.
- تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (م. 292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق.
- جمهرة انساب العرب: ابن‌حزم (م. 456ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
- الروض المعطار: محمد بن عبدالمنعم الحمیری (م. 900ق.)، به کوشش احسان عباس، بیروت، مکتبة لبنان، 1984م.
- زبدة التفاسیر: فتح الله الکاشانی (م. 988ق.)، قم، المعارف الاسلامی، 1423ق.
- شفاء الغرام: محمد الفاسی (م. 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق.
- المعارف: ابن‌قتیبه (م. 276ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، الرضی، 1373ش.
- معجم البلدان: یاقوت الحموی (م. 626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م.
- معجم قبائل العرب: عمر کحّاله، بیروت، الرساله، 1405ق.
- معجم ما استعجم: عبدالله البکری (م. 487ق.)، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، 1403ق.
- المناقب المزیدیه: محمد بن نما الحلی (م. قرن6ق.)، به کوشش صالح درادکه و محمد عبدالقادر، اردن، مکتبة الرساله، 1984م.
- الموشح فی مآخذ العلماء علی الشعراء: المرزبانی (م. 384ق.) .
- نفح الطیب: احمد بن محمد المقری (م. 1041ق.)، به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر، 1408ق.
- نور الثقلین: العروسی الحویزی (م. 1112ق.)، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، 1373ش.