ابراهیم بن محمد استرآبادی
ابراهیم بن محمد استرآبادی از بانیان ایرانی کارهای عمرانی مکه در سده پنجم. تعمیر مسجدالحرم، بازسازی قنات زبیده، تعویض پرده کعبه، نصب ناودان نقره‌ای برای کعبه، تعمیر مسجد هلیجه و همچنین اختصاص صدقات فراوان به تهیدستان مکه و مدینه از مهم‌ترین اقدامات این بانی ایرانی در حجاز است.
زندگی‌نامه
ابونصر ابراهیم بن محمد بن علی استرآبادی فارسی[۱] از ایرانیانی است که در دو شهر مقدس مکه و مدینه خدمات عمرانی مهمی را پی ریخته است. از سال تولد و درگذشت وی گزارشی در دست نیست.
کمک به عمران مکه و مدینه
ابونصر استرآبادی در سال ۴۶۶ق. به مکه عزیمت کرد و در مدت حضورش، خدماتی چشمگیر به ویژه در مسجدالحرام داشت. از جمله اقدام‌های او این موارد است:
- تعمیر مسجدالحرم و بازسازی قنات زبیده: ابونصر جای‌هایی از مسجدالحرام را تعمیر کرد که پیش‌تر ویران شده بودند؛ اما علت ویرانی آن‌ها در منابع گزارش نشده است. او در ماه رجب سال یاد شده، همه آن ویرانی‌ها را با ۳۰.۰۰۰ دیناری که به این کار اختصاص داده بود، تعمیر کرد[۲] و با مانده آن مبلغ، قناتی را که زُبیده همسر هارون عباسی از عرفات به سمت مکه روان ساخته بود، بازسازی و تعمیر کرد.[۳]
- تعویض پرده کعبه: وی خانه خدا را که دو سال[۴] بدون پرده بود، با پارچه سفید بافت هند پوشانید که همراه خود آورده بود.[۵] این بر خلاف رسم عباسیان بود که کعبه را با پارچه سیاه که شعار آنان بود، می‌پوشاندند؛ رسمی که مدت‌ها پس از آنان نیز ادامه یافت.[۶]
- نصب ناودان نقره‌ای برای کعبه: ابونصر ناودانی نقره‌ای برای کعبه نصب کرد و گفت: اگر مطمئن بودم که ناودان طلایی بر جای می‌ماند، آن را از طلا می‌ساختم.[۷]
- تعمیر مسجد هلیجه: از دیگر اقدام‌های او تعمیر مسجد تنعیم معروف به مسجد هلیجه[۸] بود که به کمک برادرش ابومسعود علی بن محمد انجام داد.[۹] نام هر دو بر روی سنگی بدین ترتیب روی دیوار نوشته شده است[۱۰]: «أمر بعمارة مسجد عایشه ام المؤمنین بأمر منه الرئیس الأجلّ السید فخر الرؤسا و مغیث/ مغیب الحرمین أبوالنصر إبراهیم بن محمد بن ﻋﻠﻰ عنه و عن أخیه ذی المحاسن اﺑﻰ مسعود ﻋﻠﻰ بن محمد بن ﻋﻠﻰ تقبل الله عملهما و بلغهما ﻓﻰ الدارین أملهما و شکر سعیهما و لا قطع من الحرمین أثرهما».[۱۱]
مغیث الحرم
بر پایه گزارشی، ابونصر صدقات فراوان را به تهیدستان مکه و مدینه اختصاص داد و این کار به طور مستمر تا یک سال ادامه یافت.[۱۲] از همین رو، او را مغیث الحرم لقب دادند.[۱۳] بر پایه گزارشی ضعیف، ابونصر این کار را به فرمان سلطان ملکشاه سلجوقی (م.۴۸۵ق.) پسر آلب ارسلان و برای ادای نذر وی انجام داده است.[۱۴] گفته شده این دارایی متعلق به سلطان ملکشاه بود که نذر داشت تا پس از نجات از حبس و دشواری‌ها آن را هزینه کند.[۱۵]
پانویس
- ↑ العقد الثمین، ج۳، ص۲۶۱؛ التحفة اللطیفه، ج۱، ص۲۵۴.
- ↑ اتحاف الوری، ج۲، ص۴۷۵؛ مرآة الحرمین، ج۱، ص۲۸۳.
- ↑ العقد الثمین، ج۳، ص۲۶۱.
- ↑ میقات حج، ش۵۷، ص۷۸، “تاریخ حج‌گزاری».
- ↑ شفاء الغرام، ج۱، ص۲۳۱؛ مرآة الحرمین، ج۱، ص۲۸۳؛ التاریخ القویم، ج۲، ص۵۵۷.
- ↑ اخبار مکه، ج۱، ص۲۵۸؛ تاریخ مکه، ص۲۷۸.
- ↑ العقد الثمین، ج۳، ص۲۶۱-۲۶۲؛ اتحاف الوری، ج۲، ص۴۷۶؛ تحصیل المرام، ج۱، ص۴۷۴.
- ↑ العقد الثمین، ج۳، ص۲۶۱؛ اتحاف الوری، ج۲، ص۴۷۵.
- ↑ العقد الثمین، ج۳، ص۲۶۱؛ اتحاف الوری، ج۲، ص۴۷۵.
- ↑ العقد الثمین، ج۳، ص۲۶۱؛ اتحاف الوری، ج۲، ص۴۷۵.
- ↑ العقد الثمین، ج۳، ص۲۶۱؛ اتحاف الوری، ج۲، ص۴۷۵.
- ↑ العقد الثمین، ج۳، ص۲۶۳؛ اتحاف الوری، ج۲، ص۴۷۶.
- ↑ اتحاف الوری، ج۲، ص۴۷۵.
- ↑ تاریخ آل سلجوق، ص۴۶-۷۵.
- ↑ اتحاف الوری، ج۲، ص۴۷۶.
منابع
- اتحاف الوری باخبار ام القری: عمر بن محمد بن فهد (م.۸۸۵ق.)، به کوشش فهیم محمد، مکه، جامعة ام القری، ۱۴۰۴ق
- اخبار مکة و ما جاء فیها من الآثار: الازرقی (م.۲۴۸ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، دار الثقافه، ۱۴۰۳ق
- تاریخ دولت آل سلجوق: عماد الدین محمد بن محمد الاصفهانی (م.۵۹۷ق.)، بیروت، دار الآفاق الجدیده، ۱۹۸۰م
- التاریخ القویم: محمد طاهر الکردی، بیروت، دار الخضر، ۱۴۲۰ق
- تاریخ مکه: احمد السباعی (م.۱۴۰۴ق.)، به کوشش رسول جعفریان، تهران، مشعر، ۱۳۸۵ش
- تحصیل المرام: محمد بن احمد الصباغ (م.۱۳۲۱ق.)، به کوشش ابن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، ۱۴۲۴ق
- التحفة اللطیفه: شمس الدین السخاوی (م.۹۰۲ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۹۹۳م
- شفاء الغرام: محمد الفأسی (م.۸۳۲ق.)، ترجمه: محمد مقدس، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش
- العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین: محمد الفأسی (م.۸۳۲ق.)، به کوشش محمد حامد، بیروت، الرساله، ۱۴۰۶ق
- مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت پاشا (م.۱۳۵۳ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۳۲۷ق
- میقات حج (فصلنامه): تهران، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.
هاشم مالکی