جوزف پیتس

جوزف پیتس (Joseph Pitts) ملوان انگلیسی مسافر مکه در سال 1680م. و نگارنده سفرنامه است. وی در بسیاری از منابع به‌عنوان نخستین فرد انگلیسی شمرده شده که به مکه سفر کرد و گزارشی کامل از مکه در سده هفدهم م. منتشر نمود.

جوزف پیتس

مشخصات فردی
زادروز	سال 1663م.
زادگاه	انگلستان، اکْسْتِر (Exeter)
دین	مسیحی و اسلام
شغل	ملوان
تاریخ درگذشت	سال 1735م.
محل درگذشت	انگلستان، اکْسْتِر (Exeter)
اطلاعات علمی و مذهبی
تالیفات	سفرنامه حج: رحلة جوزف بتس الی مصر و مکة المکرمة و المدینة المنوره

پیتس که به عنوان برده در الجزایر فروخته شده بود به همراه اربابش راهی مکه شده و در این سفر گزارش‌هایی از مشاهدات خود دارد.

از جمله گزارش‌ها و توصیف وی گزارش از کاروان‌های حج، توصیف شهر مکه و اعمال حج، توصیف مسجدالحرام، خانه خدا و شهر مدینه است.

معرفی جوزف پیتس

وی به سال 1663م. در اکْسْتِر (Exeter) از شهرهای جنوب غربی انگلستان زاده شد.از زندگی وی پیش از 16 سالگی گزارشی در دست نیست. در 16 سالگی به‌علت دلبستگی فراوان به ماجراجویی، به‌عنوان ملوان در کشتی کوچکی که به سوی نیوفوندلند (NewFoundland) یکی از جزایر ایرلند کنونی، حرکت می‌کرد، به خدمت گرفته شد. در بازگشت از این سفر، کشتی آن‌ها گرفتار دزدان دریایی شد و پیتس اسیر گشت و به عنوان برده در الجزایر فروخته شد.

14 ماه بعد، وی به سال 1680م. همراه اربابش رهسپار سفر حج شد.او در مکه نامه آزادی خود را از اربابش دریافت کرد. اما به‌علت محدودیت آزادی مسیحیان مسلمان شده که نمی‌توانستند برای همیشه آزاد شوند و تنها در ازای خدمتشان مزد دریافت می‌کردند، در پی بازگشت از سفر حج، به الجزایر رفت و پس از 15 سال زندگی در آن کشور، برای رسیدن به کشورش ناچار به فرار شد. نخست سوار بر یک کشتی الجزایری به ازمیر رسید و سپس با یک کشتی فرانسوی به آلمان گریخت و سرانجام به سال 1694م. به زادگاهش اکستر رسید.

تاریخ مرگ پیتس مبهم است. برخی وقوع آن را در سال 1735م. دانسته‌اند. شواهدی در دست است که وی تا 28 می‌1731م. در اکستر زندگی می‌کرده است. در این تاریخ، امضای وی بر مقدمه چهارمین ویرایش کتابش دیده می‌شود.

سفر به مکه

پیتس و اربابش نخست از راه دریا به اسکندریه (Alexandria) رفتند و سپس با پایین رفتن از رود نیل، به قاهره رسیدند و با رفتن به بندر سوئز و عبور از دریای سرخ به جده رهسپار گشتند.در مسیر سفر به مکه، در رابغ در 100 کیلومتری شمال جده، محرم شدند. وی لباس احرام را وصف نموده و برخی از محرمات احرام را برشمرده است.

پیتس هنگام حضور در مکه شاهد ورود چهار کاروان عظیم به این شهر بوده و آگاهی‌هایی درباره این کاروان‌ها داده است. به گفته او، نخست کاروان مغرب با شکوهی بیشتر وارد مکه شد که پیشاپیش آن، امیر الحاج با پرچمی بزرگ حرکت می‌کرد. سپس گروهی با کوبیدن بر طبل‌های فلزی، ورود کاروان مغرب را به مکه اعلام ‌کردند. کاروان دوم از مصر با شماری فراوان از محافظان وارد مکه شد. کاروان سوم از ترکیه، دمشق، تارتاری، آناتولی و کنعان بود. واپسین کاروان نیز از شرق هند بود که کالاهایی گران‌بها برای فروش همراه داشت.

گزارش از اعمال حج

برای زائران، راهنمایانی برای زیارت، موسوم به دلیل، در نظر گرفته شده بود که آن‌ها را برای انجام اعمال حج به‌سوی خانه خدا هدایت می‌کردند. پیتس پس از ورود از باب السلام و طواف و اقامه نماز، به سعی صفا و مروه پرداخت. او این‌کار را دویدن در خیابان از سویی به سوی دیگر خوانده؛ ولی با دیدن آن منظره به ستایش تلاش و تعصب مسلمانان پرداخته است.

جوزف پیتس در عرفات زائران را مردمی در پوشش تواضع و ریاضت با گونه‌هایی لبریز اشک و قلبی شکسته وصف نموده که برای بخشودگی گناهانشان صادقانه التماس می‌کنند. او اشاره می‌کند که این بخشودگی، امیدبخش زندگی آن‌ها است.وی شمار زائران را در عرفات 70000 تن تخمین زده و هنگامی‌ که در منا برای رمی جمرات آماده شده، از رجم شیطان به‌عنوان اعلان سرپیچی از شیطان یاد کرده است. پیتس و اربابش پس از رمی جمرات، سرشان را تراشیدند و از احرام بیرون آمدند. وی در زمینه عید قربان و قربانی کردن گوسفند و بخشیدن آن به فقرا نیز سخن گفته است.

گزارش از شهر مکه

اقامت چهار ماهه در مکه موجب شد که پیتس گزارشی کامل از شهر مکه ارائه کند. از دیدگاه او، مکه شهری خشک و بی‌آب و هوا در میان تپه‌های کوچک و دیاری دلتنگ‌کننده با مردمی فقیر و لاغر و سبزه‌رو بوده که به سبب گرمای هوا بر بام‌ها می‌خوابیدند. او اشاره کرده که هر شب برای فرار از گرما، سه یا چهار مرتبه لباس خود را خیس می‌کرده و دیگر بار می‌پوشیده است.

روزی پیتس بر یکی از تپه‌ها ایستاده و به وصف مناظر و تپه‌های پیرامون مکه پرداخته و نوشته است:‌ اندکی آن سوی‌تر غار حراء به معنای خیر و برکت وجود دارد؛ جایی که حضرت محمد(ص) در آن خلوت گزیده و در تنهایی به پرستش همراه با تفکر و روزه گرفتن پرداخته است و بخشی از قرآن در همان‌جا از طریق جبرئیل بر وی نازل شده اشت.

گزارش از مسجدالحرام

مسجدالحرام از دیدگاه پیتس همانند کاخ سلطنتی انگلستان با مقیاسی 10 برابر بزرگتر است که 42 در ورودی دارد که همواره باز هستند و اتاق‌هایی کوچک دارد که در آن به عبادت و مطالعه می‌پردازند و شماری موسوم به دراویش نیز به ریاضت مشغول‌اند.

پیتس به زندگی و مسلک دراویش اشاره نموده و درباره چهار فرقه اهل‌سنت و پیروان آن‌ها سخن گفته و توضیح داده که میان آن‌ها تنها تفاوتی‌ اندک در انجام مراسم و مناسک حج وجود دارد. با توجه به اطلاعاتی که وی درباره ترکان و گرایش آن‌ها به حنفیان می‌دهد، گمان می‌رود که وی نیز همانند اربابش حنفی بوده است.

در بخشی دیگر از نوشته‌های پیتس در وصف حجرالاسود آمده است: سنگی سیاه رنگ در قسمتی از کعبه با یک چارچوب نقره‌ای رنگ محکم شده بود. به شنیده وی، این سنگ نخست سفید بوده و بر اثر بوسه گنهکاران، به رنگ سیاه درآمده است.

توصیف کعبه

پیتس در وصف فضای پیرامون کعبه، به کبوترهای حرم اشاره کرده و از ترکان نقل نموده که آن‌ها هرگز بر خانه کعبه پرواز نمی‌کنند. سپس این سخن را ناراست می‌شمرد؛ چرا که بارها پرواز آن‌ها را بر حرم مشاهده کرده است.

به نوشته وی، بالای خانه کعبه، مسطح بوده و پوششی از شن و آهک کوبیده و ناودانی داشته که هنگام بارش باران، زائران با شوق برای قرار گرفتن زیر آن هجوم می‌آورند. او آن را به شبنمی که از بهشت آمده، تشبیه کرده است که ترنم آن باعث شده تا شادی و نشاطی وصف‌ناپذیر در حاجیان پدید آید. مردم فقیر از این ناودان آب برمی‌گرفتند و به حاجیان می‌فروختند.

در نقره‌ای خانه کعبه و نقش‌های آن نیز توجه پیتس را جلب کرده است. وی در مدت چهار ماه حضورش در مکه، دو بار به آن درون شده و آن را افتخاری جاودانه دانسته که بسیاری از زائران که از راه زمینی به مکه آمده‌اند و بیشتر از 16 یا 17 روز در آن‌جا نمی‌مانند، به دیدن آن توفیق نیافته‌اند؛ زیرا در خانه کعبه هر شش هفته یک‌بار، دو روز، یک روز برای مردان و روزی برای زنان باز می‌شده و زائران نیز مدتی کوتاه می‌توانستند درون کعبه بمانند.

هنگام ورود به بیت الله دو رکعت نماز خوانده می‌شده است. نزد ترک‌ها نگریستن به خانه خدا با تعجب و خیرگی، گناه محسوب می‌شده است. آنان باور داشته‌اند که هرکس در آن‌جا به چیزی خیره گردد، کور و ذلیل می‌شود.

به نوشته پیتس، درون خانه کعبه دو ستون چوبی در مرکز برای نگاه داشتن سقف آن وجود داشته و کف آن از سقف مرمر بوده و بر دیواره‌هایش نیز پارچه‌های ابریشمی آویزان بوده است.

گزارش از تعویض پرده کعبه

به گفته وی، شریف مکه افزون بر شست‌وشوی خانه خدا به صورت نمادین وظیفه داشته پرده تازه را بر کعبه بیاویزد؛ پوششی که هر سال در قاهره فراهم می‌شده و به دستور پادشاه مصر و با شکوه و عظمتی خاص با دو شتر به مکه حمل می‌گشته و مردم در سرزمین‌های گوناگون مسیری را با آن همراهی می‌کرده و گاه از شدت شعف می‌گریسته یا شترهای حمل‌کننده این پرده را می‌بوسیده‌اند. پرده پیشین نیز به دست حاکمان به چند تکه تقسیم می‌شد و هر تکه آن به ارزش یک سلطان یا نه شیلینگ به حاجیان فروخته می‌شد. بسیاری این پارچه را به‌عنوان حرز نگاه می‌داشتند تا بلاها را از آنان دور کند. شماری دیگر هنگام مرگ آن را بر سینه می‌نهادند تا با آن به خاک سپرده شوند.

توصیف آب زمزم و بازار مکه

بخشی از سفر پیتس در ماه مبارک رمضان بوده است. از این‌رو، وی در کتابش به‌ویژگی‌های این ماه و آثار آن بر زندگی مردم و نزول قرآن در این ماه اشاره کرده و در معرفی آب زمزم نوشته است: بسیاری از روزه‌داران بر گشودن روزه خود با این آب اصرار دارند. برخی به نوشیدن از آن قانع نیستند و خود را با آن شست‌وشو می‌دهند. صدها کوزه به دست ماموران حرم پر می‌شود و برای نوشیدن در برابر زائران قرار می‌گیرد.

واپسین مکانی که پیتس در مکه وصف کرده، بازار مکه است که کالاهایی از هند و چین و یمن به آن‌جا آورده شده بود. در این بازار، کفن شست‌وشو شده با آب زمزم بیشترین خواستار را در میان حاجیان داشته است.

گزارش از مدینه

کاروان‌هایی که مدینه بر سر راه بازگشت آن‌ها قرار داشت، به آن‌جا می‌رفتند؛ ولی کاروان‌های دیگر، از جمله کاروان هند، مستقیم از مکه به خانه باز می‌گشتند. برخی از مسافران ترک تبار در گروه‌هایی برای زیارت حرم حضرت محمد(ص) به مدینه می‌رفتنند.

مسیر بازگشت پیتس و اربابش به قاهره به صورت زمینی بوده و 40 روز به درازا انجامیده است؛ مسیری که ارزان‌تر بوده، ولی بسیار سخت‌تر و طولانی‌تر از مسیر دریایی بوده است. ارباب پیتس برای اجاره شتر از مکه تا مصر پنج تا شش پوند پرداخته است.

پیتس و اربابش در مسیر بازگشت به خانه، سه روز در مدینه برای زیارت قبر پیامبر(ص) توقف کردند.وی به وصف مدینه پرداخته و آن را شهری کوچک دانسته که گرداگرد آن دیوار کشیده بودند. او حرم پیامبر(ص) را دارای سه هزار چراغ دانسته است.

گزارش بازگشت از زیارت

کاروان آن‌ها پس از بیرون آمدن از مدینه، در دهمین روز سفر به‌سوی قاهره، مورد استقبال گروهی از اعراب بادیه‌نشین قرار گرفت که با میوه و کشمش از آنان پذیرایی کردند. در پانزدهمین روز همین سفر نیز با گروهی دیگر از مردم با شترهایی مملو از هدایا برای حاجیان و نیز گروهی که برای داد و ستد با حاجیان آمده بودند، برخورد کردند.آنان پس از رسیدن به قاهره، مسیر رزتا (Rosetta) را در پیش گرفتند و از آن‌جا به اسکندریه و سرانجام به الجزایر رسیدند.

انتشار گزارش سفر حج

گزارش سفر حج جوزف پیتس همراه جزئیاتی از رفتار و آداب و رسوم دینی و اجتماعی مسلمانان، نخستین بار به سال 1704م. در 183 صفحه در کتابی با نام روایت صادقانه از مذهب و منش مسلمانان در اکسون منتشر شد.این کتاب را عبدالرحمن عبدالله الشیخ با عنوان رحلة جوزف بتس الی مصر و مکة المکرمة و المدینة المنوره در سال 1995م. به عربی ترجمه کرده و مقدمه‌ای درباره جوزف پیتس نگاشته است.

ویرایش چهارم این کتاب حاوی تصویری تقریباً جامع از وضعیت خانه کعبه و مسجدالحرام است که از ذهن پیتس برگرفته شده و از کهن‌‌ترین تصاویر و منابع اروپاییان از کعبه به‌‌شمار می‌آید. نیز وی نقشی از حالات گوناگون نماز خواندن در کتابش آورده است.

اسلام آوردن پیتس

شماری از نویسندگان مسلمان شدن پیتس را از روی اجبار دانسته‌اند؛ اما تعابیر مناسب او در خاطراتش و دلبستگی وی به بیان سیره مسلمانان و قضاوت‌های وی درباره داستان‌های روایت شده در طول سفرش نشان می‌دهد که تحت تاثیر درستکاری و نیک‌رفتاری مسلمانان قرار گرفته است.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل پيتس، جوزف.

• رحلة جوزف بتس الی مصر و مکة المکرمة و المدینة المنوره: ترجمه عبدالرحمن عبدالله شیخ، مصر، الهیئة المصریة العامله، 1995م.

• A journey from Aleppo to Jerusalem & A faithful account of the religion and manners of the Mahometans: Joseph Pitts، 1817.

• Christians at Mecca: Ralli ، Augustus، London، Heinemann، 1909.

• Attitudes to Other Religions: Comparative Religion in Seventeenth and Eighteenth Century Britain ، Manchester University Press، 1984.

• Narrative of Pilgrimage to El Medina and Mecca: Richard F. Burton ، Facsimile، 1994.

• One Thousand Roads to Mecca: Ten Centuries of Travelers Writing about the Muslim Pilgrimage ، Grove Press، 1998.