حسن بن علی بن شدقم

ابوالمکارم بدرالدین حسن بن علی بن حسن حسینی، مشهور به ابن شدقم مدنی از نوادگان امام سجاد(ع)، نقیب سادات مدینه و مدفون در بقیع است. او فقیه، مورخ، محدث، شاعر، خوشنویس و ادیب سده دهم قمری است و با خواهر سلطان حسین نظامشاه ازدواج کرد.

ابن شدقم مدنی

اطلاعات فردی
نام کامل	حسن بن علی بن حسن حسینی
لقب	ابوالمکارم بدرالدین
نسب	امام سجاد(ع)
تاریخ تولد	۹۴۲ قمری
زادگاه	مدینه
محل زندگی	مدینه، دکن، شیراز
تاریخ وفات	۹۹۹ قمری
محل دفن	قبرستان بقیع
شهر وفات	دکن هند
خویشاوندان سرشناس	علی بن حسن بن علی حسینی (ابن شدقم)؛ پدرش
اطلاعات علمی
استادان	محمد بن علی تولائی بصری، محمد بن احمد سدیدی حسینی الجمازی، شیخ حسین همدانی، شیخ محمد بکری صدیقی، مولا عنایت‌ الله، شیخ نعمت الله
اجازه روایت از	نعمت‌ الله بن احمد بن خاتون عاملی، محمد بن علی بن ابوالحسن عاملی، حسین بن عبدالصمد عاملی
تألیفات	زهر الریاض و زلال الحیاض، الاسئلة الشدقمیه، الجواهر النظامیة من حدیث خیر البریه، تاریخ النبی و الائمة من بعده، جواهر المطالب فی فضائل مولانا علی بن ابی‌طالب، المستطابة فی نسب سادات طابه، رسالة فی الاخبار و الفضائل و... .
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
سیاسی	در دربار سلطان حسین نظامشاه و گرداندن کشور به مدتی کوتاهی در حکومت مرتضی، پسر سلطان حسین نظامشاه
اجتماعی	نقابت سادات مدینه

اطلاعات شناسنامه ای

خانواده، تاریخ و محل ولادت

حسن بن علی بن حسن حسینی، از نوادگان امام سجاد(ع) است. از پدرش نیز به ابن شدقم یاد شده است. در تاریخ ولادت و رحلت او بسیار اختلاف است. بر پایه نظر نواده‌اش ضامن بن علی در تحفة الازهار که ادامه کتاب زهر الریاض جدش است، می‌توان گفت که وی در سال ۹۴۲ق. در مدینه چشم به جهان گشوده است.

سفرها، مناصب سیاسی، وفات

محل تولد، رشد و پرورش ابن شدقم، مدینه بوده است. خاندان او از اشراف و دانشمندان این شهر بودند. ابن شدقم پس از درگذشت پدرش در سال۹۶۰ق. منصب نقابت سادات را در مدینه عهده‌دار شد. اما اندکی بعد، از این سمت استعفا کرد. وی در شعبان سال ۹۶۲ق. مدینه را ترک کرد و عازم هند شد و در دکن به دربار سلطان حسین نظامشاه راه یافت. پس از مدتی کوتاه آن شهر را به قصد شیراز ترک گفت و پس از حدود دو سال اقامت در این شهر، در ذی قعده ۹۶۴ق. برای زیارت مرقد امام هشتم علی بن موسی الرضا(ع) از شیراز به خراسان رفت و در آن‌جا با شاه طهماسب صفوی اول دیدار کرد و مورد توجه شاه قرار گرفت. اما از آن پس به دعوت نظامشاه بارِ دیگر رهسپار هند شد و شاه و لشکریانش به گرمی از او استقبال کردند. نظامشاه خواهر خود، فتحشاه، را به ازدواج او درآورد و از این راه ثروتی به ابن شدقم رسید. او مقدار فراوانی از ثروت خود را سالانه برای بستگانش به مدینه می‌فرستاد. چون نظامشاه درگذشت، به سبب خردسالی فرزندش مرتضی، ابن شدقم مدتی کوتاه امور مملکت را به دست گرفت و سپس به مدینه نزد خانواده خود بازگشت. اما ریاست و منزلتی که در هند داشت، در مدینه و نزد خاندانش فراهم نبود. پس بار دیگر در ۹۸۸ق. عازم هند شد و مورد احترام شاه مرتضی قرار گرفت. گویا در مدت تصدی مسئولیت به سبب حمایتش از فقیران و نگرفتن مالیات عشریه از پیروانش، وی را ستوده‌اند. او به سال ۹۹۹ق. در ۵۷ سالگی در دکن هند از دنیا رفت و همان جا به خاک سپرده شد. چندی بعد بر پایه وصیت او، پسرکوچک‌ترش حسین جنازه‌اش را به مدینه برد و در قبرستان بقیع به خاک سپرد.

اطلاعات علمی

او فقیه، مورخ، محدث، شاعر، خوشنویس و ادیب سده دهم ق. است.

اساتید

ابن شدقم، تحت تعلیم و زیر نظر پدرش دانش فراگرفت و شتابان بر همسالان خود برتری یافت. برخی از اساتید او عبارتند از

در مکه

• جمال الدین محمد بن علی تولائی بصری
• علی بن حسن بن علی حسینی
• محمد بن احمد سدیدی حسینی الجمازی
• شیخ حسین همدانی
• شیخ محمد بکری صدیقی

در یزد و شیراز

• مولا عنایت‌ الله
• شیخ نعمت الله

اساتید اجازه

وی از بزرگانی مانند نعمت‌ الله بن احمد بن خاتون عاملی (م.۹۴۰ق.)، محمد بن علی بن ابوالحسن عاملی در سال ۹۶۶ق. و حسین بن عبدالصمد عاملی (م.۹۸۴ق.)، پدر شیخ بهائی، در سال ۹۸۳ق. اجازه روایت گرفت. این اجازه‌نامه‌ها همراه آثار و نگاشته‌هایش از تشیع امامی او حکایت دارند.

آثار

• زهر الریاض و زلال الحیاض در سه مجلد در تاریخ خلفا و امامان به سال ۹۶۳ق.
• الاسئلة الشدقمیه یا المسائل الشدقمیه مشتمل بر پرسش‌های ابن شدقم از استاد خود، پدر شیخ بهائی، و پاسخ‌های او
• الجواهر النظامیة من حدیث خیر البریه یا الجواهر النظامشاهیه
• تاریخ النبی و الائمة من بعده
• جواهر المطالب فی فضائل مولانا علی بن ابی‌طالب
• المستطابة فی نسب سادات طابه که پسر وی کتاب نخبة الزهرة الثمینة فی نسب اشراف المدینه را در ادامه آن نوشته است
• دیوان ابن شدقم
• رسالة فی الاخبار و الفضائل
• نسخه برداری نهج البلاغه از چهار نسخه و تذهیب آن.

پیوند به بیرون

• دایرة المعارف بزرگ اسلامی؛ ابن شدقم
• آفتاب؛ ابن شدقم

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل ابن شدقم.

• الاعلام: خیر الدین زرکلی (م.۱۳۹۶ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۷۷م
• اعیان الشیعه: سید محسن الامین (م.۱۳۷۱ق.)، به کوشش حسن الامین، بیروت، دار التعاریف
• امل الآمل: الحر العاملی (م.۱۱۰۴ق.)، به کوشش الحسینی، دار الکتاب الاسلامی، ۱۳۶۲ش
• ایضاح المکنون: اسماعیل باشا البغدادی (م.۱۳۳۹ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی
• بحار الانوار: المجلسی (م.۱۱۱۰ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق
• الذریعة الی تصانیف الشیعه: آقا بزرگ تهرانی (م.۱۳۸۹ق.)، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۳ق
• ریاض العلماء: میرزا عبدالله الافندی (م.۱۱۳۰ق.)، به کوشش الحسینی، قم، مطبعة الخیام، ۱۴۰۱ق
• طبقات اعلام الشیعه: آغا بزرگ تهرانی (م.۱۳۸۹ق.)، به کوشش منزوی، قم، موسسه اسماعیلیان
• الفوائد الرجالیه: بحر العلوم (م.۱۲۱۲ق.)، به کوشش محمد صادق و حسین، تهران، مکتبة الصادق، ۱۳۶۳ش
• الفوائد الرضویه: شیخ عباس القمی (م.۱۳۵۹ق.)، تهران، انتشارات مرکزی، ۱۳۲۷ش
• کشف الحجب و الاستار: السید اعجاز حسین (م.۱۲۸۶ق.)، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۹ق
• معجم رجال الحدیث: الخویی (م.۱۴۱۳ق.)، بیروت، ۱۴۰۹ق
• معجم المؤلفین: عمر کحاله، بیروت، دار احیاء التراث العربی مکتبة المثنی
• المملکة النظامیه: الطریحی، اکادمیة الکوفه، ۱۴۲۷ق
• موسوعة طبقات الفقهاء: باشراف جعفر السبحانی، قم، مؤسسة الامام الصادق۷،۱۴۲۰ق.
• Asocio-intellectual history of the Isna `Ashari shi`ism in India، A.RizviCanberra,1986.