قبر عثمان بن عفان
قبر عثمان بن عفان، در طرف شرقی خارج بقیع در محلی به نام «حش کوکب» قرار دارد. عثمان بن عفّان سومین خلیفه از خلفای راشدین اهل‌سنت و از اصحاب پیامبر اکرم(ص) در ذی حجّه سال ۳۵ هجری، در شورشی که در مدینه بر ضدّ وی برپا شد، کشته شد. در دوران حکومت مروان بن حکم بر مدینه، محل دفن عثمان به بقیع ضمیمه شد.
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| تأسیس | احتمالا قرن پنجم و چهارم |
| مکان | قبرستان بقیع |
| مشخصات | |
| وضعیت | تخریب توسط وهابیت |
| معماری | |
| بازسازی | به فاصله سی سال از تاریخ 643 ه. ق |
از قبوری که از گذشته دارای بقعه و گنبد بوده قبر عثمان است اما تاریخ ساخت آن مشخص نیست. دو نفر از نویسندگان قرن هفتم وجود بقعه را در قبر عثمان تایید کرده‌اند. معمولاً در این‌گونه آثار امکان فاصله سالیان متمادی میانِ احداث آن و زمان مشاهده وجود دارد و ممکن است به قرن پنجم و چهارم متعلق باشد.
قبر عثمان در سال 1344ه. ق مانند دیگر آثار و بقاع به‌وسیله وهابیان منهدم گردیده است.
محل قبر عثمان
به طوری‌که در منابع تاریخی آمده، پس از کشته شدن عثمان بن عفان، از دفن شدن جسد وی در داخل بقیع جلوگیری شد و طبعاً در خارج بقیع و در طرف شرقی آن، در محلی به نام «حش کوکب» دفن گردید. لیکن در دوران معاویه که مروان بن حکم به حکومت مدینه دست یافت، دیوار موجود در میان بقیع و حش کوکب را برداشت و محل دفن عثمان را به بقیع ضمیمه نمود و قطعه سنگی را که رسول خدا(ص) با دست مبارک خویش بر قبر عثمان بن مظعون نصب کرده بود بر قبر عثمان بن عفان منتقل کرد و چنین گفت: «والله لایکون علی قبر عثمان بن مظعون حجر یعرف به!»[۱]
بقعه و بنای مزار
از قبوری که از دوران‌های دور تا زمان تسلط وهابیان، دارای بقعه و گنبد بوده همان قبر عثمان است. گرچه تاریخ ساختمان اول و همچنین مؤسس و بنیانگذار آن معلوم نیست؛ ولی دو نفر از نویسندگان که هر دو در اوایل قرن هفتم هجری می‌زیستند، از وجود چنین بقعه‌ای در این تاریخ سخن گفته و آن را تایید نموده‌اند و باید این نکته را بر این سخن تاریخی افزود که: معمولاً در این‌گونه آثار و ابنیه امکان فاصله سالیان متمادی میانِ «اصل احداث» آنها و «زمان مشاهده و معرفی آن» وجود دارد و ممکن است ساختمانی که در قرن هفتم معرفی شده، به قرن پنجم و چهارم متعلق باشد.
ابن جبیر
ابن جبیر (متوفای 6١4ه. ق) در سفرنامه‌اش آورده: «وفی آخر البقیع قبر عثمان وعلیه قبّة صغیرة مختصرة»[۲] «قبر عثمان در آخر بقیع واقع شده و در روی آن قبه کوچکی و بنای مختصری وجود دارد».
ابن نجار
ابن نجار (متوفای 64٣ه. ق) می‌گوید: «و قبر عثمان(رض) و علیه قبة عالیة»[۳] «قبر عثمان دارای گنبدی است بزرگ.»
از گفتار این دو نفر، که یکی جهانگرد است و دیگری مدینه‌شناس، چنین برمی‌آید که در آن تاریخ و به فاصله سی سال، تحوّل و تجدید بنا در بقعه عثمان به وجود آمده و آن قبه کوچک و مختصر به یک قبه بزرگ تبدیل شده است.
تخریب بقعه
برخورداری قبر عثمان از بقعه، در طول تاریخ ادامه داشته تا در سال ١٣44ه. ق مانند دیگر آثار و بقاع به‌وسیله وهابیان منهدم گردیده است. لذا سمهودی (متوفای ٩١١ه. ق) قبه عثمان را به‌عنوان «قبه‌ای بزرگ» معرفی می‌کند و می‌گوید: «وعلیه قبة عالیة البناء».[۴]
احمد عباسی
مشابه همین جمله را صاحب کتابِ عمدة الاخبار فی مدینة المختار، که تقریباً یک قرن پس از سمهودی می‌زیسته، به‌کار برده است.[۵]
نایب الصدر و رفعت پاشا
از گفتار نایب الصدر شیرازی[۶] و رفعت پاشا[۷] که در آخرین دهه‌های قبل از انهدام بقیع به حج مشرف شده‌اند چنین برمی‌آید که در زمان آنها نیز این بقعه با همین مشخصات، که پیشتر گذشت، موجود بوده است.
پانویس
منابع
- أسد الغابة في معرفة الصحابه، بيروت، دار الفكر، ١۴٠٩ه. ق.
- سفرنامه نایب‌الصدر، نایب الصدر شیرازی (1304ش).
- عمدة الاخبار فی مدینة المختار: احمد بن عبدالحمید عباسی (م. قرن10ق.)، به کوشش انصاری، مدینه، المکتبة العلمیه؛
- الدرة الثمینه فی اخبار المدینه: ابن نجار (م. 443ق.)، به کوشش شکری، بیروت، دار الارقم؛
- وفاء الوفاء: السمهودی (درگذشت 911ق.) ، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 2006م.
- اخبار المدینه: ابن زباله (م.۱۹۹ق.)، به کوشش صلاح عبدالعزیز، المدینه، ۱۴۲۴ق.