رباط رامشت

بنای تاریخی رباط رامشت (529ق.)؛ یکی از کاروان‌سراهای شهر مکه بوده که در نزدیکی باب الحزوره، در سمت غربی حرم قرار داشته و ابوالقاسم رامشت بن حسین آن را در قرن ششم هجری، برای اسکان مسافران صوفی مذکر، که از عراق و ایران، با هدف حج بیت‌الله‌الحرام به مکه می‌آمدند، تاسیس کرد.

رباط رامشت

اطلاعات اوليه
بنيانگذار	ابوالقاسم رامشت بن حسین
تأسیس	رمضان سال 529 هجری قمری
کاربری	اسکان حاجیان صوفی مذکر از عراق و ایران
مکان	شهر مکه، در نزدیکی باب الحزوره، در سمت غربی حرم
نام‌های دیگر	رباط ناظر خاص
مشخصات
وضعیت	غیرفعال
معماری
بازسازی	نخست در سال 802 توسط شریف حسن بن عجلان و سپس در سال 854 توسط بردک بیک تاجی

بنابر نقل منابع تاریخی، "شیخ رامشت" یکی از برجسته‌ترین تجار ایرانی بوده که خدمات گسترده و عام‌المنفعه‌ای، در دو شهر مکه و مدینه، از خود به یادگار گذاشت و علاوه بر احداث رباط، شخصاً ناودان و جامه ابریشمی کعبه را در سال 532 ق، تعویض نمود.

این کاروان‌سرای تاریخی دو بار در سال‌های 802 و 854 توسط شریف حسن بن عجلان امیر مکه و بردک بیک تاجی ناظر حرم تعمیر و بازسازی شد. امروزه در اثر طرح‌های بازسازی و نوسازی بافت شهر مکه، تمامی آثار این بنا از بین رفته است.

سازنده

در رمضان سال 529 ق، شیخ ابوالقاسم رامشت بن حسین (م. 534ق.) كاروان‌سرایی را نزدیک باب الحزوره، در سمت غربی حرم، تاسیس کرد، که به "رباط رامشت" مشهور گردید.

سند وقفی

سند وقفیه این بنای تاریخی، که بر لوح سنگی حجاری شده، هم‌اکنون در «متحف آثار الحرم المکی» موجود است.

فعالیت‌های خیریه

فاسی، رامشت را به عنوان یکی از برجسته‌ترین و خیّر‌ترین تجار ایرانی در مکه ستوده است. بنابر نقل منابع، وی افزون بر احداث رباط، شخصاً ناودان و جامه ابریشمی کعبه را در سال 532 ق، تجدید کرده است.

القاب و عناوینی که در کتیبه وقفی، شیخ رامشت را خطاب کرده، نشان‌دهنده جایگاه والای مذهبی و خدمات گسترده وی در امور عام‌المنفعه، در دو شهر مکه و مدینه بوده است.

هدف از ساخت

رباط رامشت، برای اسکان مسافران صوفی مذکر ـ بدون اعتنا به طریقت آنها ـ که از عراق، خوزستان و کل ایران؛ با هدف حج بیت‌الله‌الحرام یا سکونت در شهر مکه به آنجا پای نهاده بودند، در نظر گرفته شده بود. وقف‌نامه بر حرمت حضور زنان در این رباط تاکید کرده است.

بازسازی

طبق گزارش‌های موجود، رباط رامشت دو مرتبه به صورت اساسی بازسازی شده است؛

نخست در اثر صدمات آتش‌سوزی در شوال سال 802، که به کعبه نیز سرایت کرد، چند تن به­‌طور مشترک به بازسازی بنای رباط همت گماردند که مشهورترین ایشان شریف حسن بن عجلان، امیر مکه، بود. وی تا پایان سال 817، حدود دویست مثقال طلا برای بازسازی بنا صرف کرده بود.

سی‌ و هفت سال پس از این بازسازی، بنا دوباره فرسوده شد و هنگامی که احمد بن عبدالعزیز در سال 839 در طبقه سوم رباط مشغول تدریس صحیح بخاری بود، سقف آن فرو ریخت. نیم قرن پس از بازسازی اولیه، به سبب فرسودگی عمارت در سال 854، رباط در اختیار وکیل ناظر خاص حرم قرار گرفت تا بازسازی شود. اما علمای قاهره اجازه آن را جایز ندانستند. اما سال بعد این مکان توسط ناظر حرم، بردک بیک تاجی، از اساس ساخته شد و مدرسه‌ای در آن احداث گردید.

تغییر نام

پس از بازسازی رباط رامشت توسط ناظر حرم، رباط رامشت تغییر نام داد و "رباط ناظر خاص" نامیده شد. با این حال مدرسه علمی درون رباط، هنوز با نام رامشت شهرت داشته دارد.

موقوفات رباط

افزون بر بازسازی‌های دوره‌ای رباط، سند وقفیّه‌ای در «متحف الآثار المکی» وجود دارد که در تاریخ ذوالحجه سال 614ق، بر لوحی سنگی حکاکی شده است.

طبق این سند، ابوبکر بن عمر همدانی، محدث و شیخ متصوفه مسجدالحرام، به همراه ناخدا اسماعیل بن عبدالرحمان ناطور سلمی، قطعه زمینی را در زقاق بازان، وقف رباط رامشت کردند و درآمدی که از اجاره این زمین به دست آمد، صرف بخشی از هزینه‌های نگهداری رباط می‌شد.

وضعیت کنونی

امروزه به غیر از آنچه در برخی منابع تاریخی آمده، هیچ نشان و مدرکی از آثار این رباط‌ یافت نمی‌شود زیرا در اثر طرح‌های بازسازی و نوسازی بافت شهر مکه، تمامی آثار برجا مانده از این بنا توسط وهابیت از بین رفته است.

منابع

این مقاله برگرفته از فصلنامه علمی ترویجی میقات حج، ش 104. بخش «رباط‌های مکه در قرون میانه اسلامی»، ص90. است.

• شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام، فاسی، تقی الدین محمد بن احمد، 1985م، بیروت.
• العقد الثمین فی‏ تاریخ البلد الأمین، فاسی، تقی‌الدین محمد بن احمد، 1959م، قاهره.
• اتحاف الوری بأخبار أم القری،ابن فهد، عمر بن محمد، 1403ق، تحقیق و نسخ: فهیم بن محمد شلتوت، چاپ مرکز البحث العلمی وإحیاء التراث الإسلامی بجامعة أم القرى، چاپ اول.
• تطور الکتابات و النقوش فی‏ الحجاز منذ فجر الإسلام حتی منتصف القرن السابع الهجری‏، فعر، محمد بن فهد، 1405ق، جده.