کتابخانه حرم امام علی(ع) یا مکتبة الروضة الحیدریه، در حرم امام علی(ع)، کنار مسجد عمران، طرف باب الطوسی قرار داشته، نخستین بار در سده چهارم قمری پایه‌گذاری شده و در گذر زمان، جای آن تغییر یافته است. کتابخانه کنونی، در سال ۱۴۲۶ق. پس از سقوط حکومت صدام، سومین بارِ بازسازی و راه‌اندازی این کتابخانه است. قرآن‌های نفیس و خطی، نسخه‌هایی به خط مؤلفان آن، مانند شیخ طوسی، شیخ صدوق و ابن سینا از ویژگی‌های این کتابخانه است.
کتابخانه حرم امام علی(ع)، در منابع کهن و نو، با نام‌های الخزانه الغرویه، الخزانة العلویه، خزانة الصن، خزانة امیرالمؤمنین(ع)، مکتب الصحن العلوی، المخزن العلوی، المکتبة العلویه و المکتبة الحیدریه یاد شده و آخرین نام آن که بر سردر کتابخانه نصب شده، «مکتبة الروضة الحیدریه» است.[۱]
مکان
این کتابخانه، در گذر زمان، جای آن تغییر یافته؛ اکنون که برای سومین بار بازسازی و راه‌اندازی شده، در کنار مسجد عمران، طرف باب الطوسی قرار دارد و شامل دو طبقه است.[۱]
پایه‌گذاری
در تاریخ تأسیس این کتابخانه، اشخاص بسیاری را پایه‌گذار آن ذکر کرده‌اند؛ از این رو نمی‌توان دقیقاً نخستین مؤسس آن را نام برد. کسانی همچون عضدالدوله دیلمی (م.۳۷۲ق)، از پادشاهان آل بویه و سید صدرالدین بن شرف‌الدین از گذشته دور یاد می‌شوند؛ ولی کتابخانه کنونی، پس از سقوط صدام و به اهتمام و نظارت مرجعیت نجف تأسیس شده، و بیشتر کتاب‌های آن جدید است.[۱]
اهمیت
کتابخانه حرم امام علی(ع)، از قدیمی‌ترین کتابخانه‌هایی است که پذیرای کتاب‌های نفیس و نسخه‌های خطی و کمیاب بوده و عالمان از مناطق گوناگون جهان برای زیارت و بهره‌گیری علمی از این مجموعه، به حرم امام علی(ع) می‌آمدند. آنچه سبب شهرت این کتابخانه گشته، وجود حرم امام علی(ع)، اهتمام پادشاهان، امیران و وزیران به آبادانی آن، اهتمام عالمان و نویسندگان برای خرید یا وقف یا اهدای کتاب به آن، وجود کتاب‌های وقفی در طول تاریخ و حوزه علمیه پررونق در کنار آن بوده است.[۱]
آمار دقیقی از شمار کتاب‌های این کتابخانه در دست نیست؛ ولی از مجموع آمار پراکنده به دست می‌آید که کتابخانه بزرگ و مهمی بوده است. برخی پژوهشگران در گذشته، شمار ۴۰ هزار تا ۴۰۰ هزار را برای آن یاد کرده‌اند؛ که عدد ۴۰هزار، پذیرفتنی‌تر به نظر می‌رسد.
وقف کتاب، یکی از عوامل غنا و شکوفایی این کتابخانه بوده است؛ انتساب آن به حرم امام علی(ع) و جایگاه معتبر و علمی آن، از مهم‌ترین انگیزه‌ها برای وقف کتاب، به‌ویژه کتابخانه‌های شخصی به آستان علوی است. در فهرست نام واقفین کتاب برای این حرم، اسامی بسیاری از پادشاهان، عالمان ، وزیران، پژوهشگران و چهره‌های برجسته دیده می‌شود. تعداد ۱۶ کتابخانه غنی شامل همه کتاب‌های آن، به کتابخانه حرم وقف یا اهدا شده است.[۲] پایگاه کتابخانه حرم امام علی(ع)، نام ۳۶نفر را ذکر کرده که کتابخانه شخصی خود را به این کتابخانه هدیه کرده‌اند؛ برخی از آنها عبارتند از: احمد وائلی، سید عزالدین بحرالعلوم، شهید سید علاءالدین بحرالعلوم، سید محمدحسن رضوی، سید محمدتقی مرعشی، سید کمال‌الدین حکیم، شهید سید علی شیرازی، سید راضی حسینی، سید عبدالکریم قزوینی و مهدی عطار.[۳]
نسخه‌های خطی
کوتاهی در نگهداری این گنجینه، در گذشته، سبب از بین رفتن برخی از آثار ارزشمند این کتابخانه شده است؛ ولی فهرست آثار خطی باقی‌مانده نیز در خور توجه است. بخشی از این نفایس خطی، شامل قرآن‌هایی به خط مشهورترین خطاطان به همراه تذهیب، قرآن‌هایی به خط امام علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و قرآن‌هایی نفیس از دوره‌های گوناگون است.
یکی از ویژگی‌های این کتابخانه، وجود کتاب‌های خطی به خط مؤلفان آن است. برخی از آنها عبارتند از:
نسخه سنگی کتاب ارشاد شیخ مفید، با حاشیه سید علی بن المولی حسین الحسینی الطباطبایی، که هنوز به چاپ نرسیده و حتی در نسخه‌های چاپی، نامی از این حاشیه برده نشده است. این حاشیه، تنها در کتابخانه حرم امام علی(ع) موجود است.[۴]نسخه‌ای سنگی از «قانون فی الطب» ابن سینا، با حاشیه حکیم عبدالباقی طبیب، که تا کنون به چاپ نرسیده است.قرآن با خط ریز، که با چشم غیر مسلح قابل خواندن نیست. تاریخ نگارش این قرآن به ۱۳۴۵ق. برمی‌گردد.[۵]آداب الصلاة، محمدباقر مجلسی
در پشت کتاب یا صفحات اول برخی از این نسخه‌ها نوشته‌ها، اسناد، تاریخ‌ها و نکته‌های مهمی یادداشت شده که مجموعه آنها خود، گنجینه اطلاعات ارزشمندی است؛ مطالبی مانند آمدن عضدالدوله به زیارت امام علی(ع)، آتش‌سوزی در حرم امام علی(ع)، بنای دیوار شهر نجف، شهادت ابوعبدالله بن مکی معروف به شهید اول، بارش باران عظیم و بی‌سابقه در نجف و اشعار نابی در اول یا آخر این نسخه‌ها.[۷]
خسارت‌ها
کتابخانه حرم امام علی(ع)، تاریخ پرفراز و نشیبی داشته است؛ گاهی در اوج رونق و گاه دچار رویدادها، حتی آتش‌سوزی شده، برخی از کتاب‌های نفیس آن به یغما رفته، برخی کتاب‌های آن که مهر وقف هم داشته، توسط دست‌فروش‌ها به فروش رسیده و گاهی دچار آسیب‌های طبیعی و موریانه شده و از بین رفته است. برخی کتاب‌ها به اشخاصی امانت داده شده و دیگر برنگشته، در دوره‌هایی مدیر مشخصی نداشته و آسیب‌های جدی به این گنجینه گران‌بها وارد شده که مستندات این آسیب‌ها موجود است.[۲]
اکنون
سالن مطالعه قفسه باز.
پس از سقوط حکومت صدام، فرصتی پیش آمد تا نهادهای علمی، فرهنگی و دینی نجف مورد توجه قرار گیرد. کتابخانه حرم امام علی(ع) نیز در شکل و شمایل جدید، در ۲۰ جمادی‌الثانی ۱۴۲۶ق. بازگشایی شد.
فارس حسون، سهم عمده‌ای در بازسازی کتابخانه داشت و با حمایت سید علی سیستانی، مرجع تقلید شیعه، کتابخانه‌های عمومی در حرم علوی، حرم حسینی و حرم عباسی احیا شده و کتاب‌های فراوانی خریداری شد. مؤلفان، آثار بسیاری را اهدا کردند و اکنون این کتابخانه فعال و در خدمت پژوهشگران است.[۷] بخش‌های مختلف آن عبارت است از:
کتابخانه عمومی: که سالن اصلی و عمومی مطالعه به صورت قفسه‌باز است و چینش کتاب‌ها بر اساس ۳۹ موضوع، صورت گرفته است و مورد مراجعه پژوهشگران حوزه و دانشگاه است.
کتابخانه تخصصی امام علی(ع): که کتاب‌های مخصوص به آن امام(ع) را دربردارد.
کتابخانه صوتی: که دربردارنده هزاران لوح فشرده و نرم‌افزارهای علوم و فنون گوناگون است.
فهرست‌نگاری: که به تنظیم کتابخانه و فهرست‌نویسی فنی برای آثار موجود مشغول است و براساس معیارهای جهانی کار می‌کند.
انتشارات: این بخش به تدوین، چاپ و نشر کتاب‌هایی به نام کتابخانه، در موضوعات امام علی(ع)، نجف، نهج‌البلاغه و دیگر موضوعات مرتبط می‌پردازد که تاکنون ده‌ها اثر عرضه کرده است. همچنین برخی آثار آن «احیاء تراث» است که نسخه‌های قدیمی را با تحقیق جدید عرضه کرده است.
سایت: برای ارتباط با شبکه‌های جهانی و استفاده دیگران، پایگاه اینترنتی مکتبة الروضة الحیدریه، با آدرس www.haydarya.com طراحی شده است.
حفاظت و بازسازی: این بخش به نگهداری و صحافی و جلد کردن کتاب‌های موجود و ترمیم کتاب‌های قدیمی و اهدایی می‌پردازد.
استنساخ: بخش کپی و نسخه‌برداری از کتاب‌ها برای پژوهشگرانی که از استان‌ها و شهرهای مختلف مراجعه می‌کنند.
بخش ویژه بانوان: این بخش برای پاسخ‌گویی به نیاز بانوان پژوهشگر به وجود آمده است.[۸]
.jpg)
%DB%B3.jpg)
%DB%B4.jpg)
%DB%B5.jpg)
%DB%B6.jpeg)