گلدسته
گلدسته یا مناره یا مأذنه، سازه‌ای بلند و ستون‌مانند است که در مسجدها و زیارتگاه‌ها ساخته شده و بر بالای آن اذان گفته می‌شود. بیشتر، گلدسته‌ها به صورت زوج و در دو طرف گنبد و ایوان ساخته شده و گاهی یک گلدسته بنا می‌شود. پس از گنبد، مناره، شاخص‌ترین مؤلفه بیرونی معماری اسلامی شمرده شده است.
.jpeg)
واژه‌شناسی ویرایش
گلدسته به دسته گل،[۱] اجازه، رخصت، اذن[۲] و [۳] معنا شده است. برخی علت نامگذاری آن را، شباهت معماری و تزیینات کاشی کاری آن به دسته‌گل و شباهت ندای مؤذن به آواز بلبلی که روی گل نشسته دانسته‌اند.[۴] برخی از واژه‌های مترادف گلدسته عبارتند از:
- مناره،[۵] واژه‌ای عربی، به معنای جای نور و روشنایی بوده[۳] و جز معنای گلدسته به معنای چراغ‌پایه نیز آمده است. برخی علت نامگذاری آن را، روشن کردن چراغی بر مناره، برای راه یافتن مسافران در گذشته دانسته‌اند.[۶] واژه انگلیسی minart (به واسطه فرانسوی)، از واژه ترکی minare، که این نیز برگرفته از واژه عربی مناره است، اخذ شده است.[۷]
- مأذنه،[۸] واژه‌ای عربی، به معنای جای اذان گفتن بوده[۸] و برخی آن را، جای اذان گفتن در مناره دانسته‌اند.[۹]
معرفی ویرایش
به سازه‌های بلندی که در مسجدها، حرم‌ها و زیارتگاه‌ها ساخته شده و بر فراز آن اذان گفته می‌شد، گلدسته می‌گویند.[۴] پس از گنبد، گلدسته، شاخص‌ترین مؤلفه بیرونی معماری اسلامی دانسته شده است.[۷] بیشتر گلدسته‌ها به صورت زوج و در دو طرف گنبد و ایوان ساخته می‌شوند که یا رو به قبله قرار دارند و یا در یک خط ممتد به صورت عرضی در خط قبله قرار می‌گیرند. گاهی مسجدهایی با یک گلدسته ساخته می‌شوند.[۴] درگذشته حرم امام حسین(ع)، جز دو مناره کنونی، تک‌مناره‌ای به نام عَبِد داشت که تخریب شد.[۱۰] مسجدالنبی و مسجدالحرام، دارای گلدسته‌های متعدد و بلندی هستند که از آثار هنری و تاریخی به شمار می‌روند.[۴] با این همه، ساخت مناره در معماری اسلامی، لازم و ضروری نیست؛ به همین سبب برخی از مناطق جهان اسلام، مانند آفریقای شرقی، کشمیر و بنگال، در پاره‌ای از دوره‌ها از ساخت مناره پرهیز کردند.[۷]
پانوشت ویرایش
- ↑ فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه گلدسته. فرهنگ فارسی معین، ذیل واژه گلدسته.
- ↑ لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه گلدسته.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه مناره.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ فرهنگ نامه زیارت، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۸، ص۳۷.
- ↑ لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه‌های مناره؛ فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه مناره.
- ↑ لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه مناره.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ دانش‌نامه هنر و معماری ایرانی، ص۷۱۰.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه مئذنه.
- ↑ فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه مئذنه.
- ↑ ترجمه تاریخ کربلاء و حائر حسینی، ص۳۲۵.
منابع ویرایش
- ترجمه تاریخ کربلا و حائر حسینی(ع)، عبدالجواد کلیدار، ترجمه مسلم صاحبی، مشعر، تهران، ۱۳۸۹ش.
- دانش‌نامه هنر و معماری ایرانی، بر اساس فرهنگ هنر گروو، ترجمه و پژوهش صالح طباطبایی، مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری، متن، تهران، زمستان ۱۳۹۱ش.