مناره عبد
 مناره عبد، پیش از تخریب. | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | امیر مرجان |
| تأسیس | ۷۶۷ق. |
| مکان | کربلا، حرم امام حسین(ع)، جانب شرقی صحن. |
| نام‌های دیگر | مأذنه عبد، مناره مرجان |
| مشخصات | |
| مساحت | قاعده‌ای به قطر ۲۰متر و ارتفاع نزدیک به ۴۰متر. |
| وضعیت | از میان رفته |
| معماری | |
| بازسازی | ۹۸۲ق. توسط شاه طهماسب صفوی |
مناره عَبِد یا مأذنه عبد یا منار مرجان، مناره‌ای بود در جانب شرقی صحن حرم امام حسین(ع)، که از همه مناره‌های عتبات عالیات بزرگتر و استوارتر بود. برخی آن را از نظر ارزش و موقعیت دومین اثر تاریخی عراق شمرده‌اند.
این مناره در سال ۷۶۷ق. ساخته و در ۱۳۵۹ق. توسط یاسین هاشمی، رئیس وقت دولت عراق تخریب شد. دلیل تخریب انحنای مناره اعلام شد. برخی، انگیزه‌های مادی را دلیل تخریب این مناره دانسته‌اند. اکنون اثری از این مناره باقی نیست.
موقعیت[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مناره عَبِد یا مأذنه عبد یا منار مرجان، در انتهای ساختمان حرم امام حسین(ع)، در جانب شرقی صحن، متصل به دیوار، به فاصله ۲۰متر از زاویه شمال شرقی، در سمت چپِ زائرانی که به حرم حضرت عباس(ع) می‌رفتند، قرار داشت.[یادداشت ۱][۱]
بنا[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مناره عبد با قاعده‌ای به قطر بیست متر و ارتفاعی، نزدیک به چهل متر، از تمام مناره‌های عتبات عالیات، بزرگتر و استوارتر بود و به لحاظ ارزش و موقعیت، دومین اثر تاریخی عراق بعد از مناره ملویه واقع در مسجد جامع متوکل در سامراء، به شمار می‌رفت. این مناره، با مصالحی از جنس آجر و گچ ساخته شده و با سنگ مرمر و کاشی قدیمی که امروزه در آثار باستانی عراق و ایران کم‌یاب است، نماکاری شده بود.[۲]
ساخت[ویرایش | ویرایش مبدأ]
این مناره در سال ۷۶۷ق. توسط امیر مرجان ساخته شد. نام کامل او امین‌الدین بن عبدالله الجایتو، ملقب به مرجان بوده و برخی[یادداشت ۲] از او با عنوان «امیر مرجان» یاد کرده‌اند. امیر مرجان، غلام زرخرید سلطان اویس بود. سلطان اویس، پس از درگذشت پدرش، حسن جلایری، سرسلسه جلایریان (740ـ 835ق) به سلطنت رسید. وی که مرکز حکومتش تبریز بود، امیر مرجان را به فرمانداری عراق منصوب کرد. امیر مرجان، نافرمانی کرده، اعلام استقلال کرد. سلطان اویس، لشکر بزرگی از تبریز به عراق فرستاد. آن‌ها به محض ورود به بغداد، یاران مرجان را شکست دادند. امیر مرجان به کربلا گریخته، به حرم امام حسین(ع) پناهنده شد و مناره عبد را با مسجد جامع متصل به آن ساخت که به نام او شهرت یافت.
وی، همه دارایی و املاک خود را در بغداد، کربلا، عین التمر، رحالیه و دیگر مناطق وقف نمود تا درآمد آن‌ها، صرف مسجد و مناره شود. از آن پس همه آن املاک، عنوان «موقوفات حسینی» به خود گرفت. امیر مرجان، در مسجد جامعی که ساخته بود، معتکف شد و به امام حسین(ع) پناه برد. هنگامی که سلطان اویس از ماجرای غلام خود، مرجان آگاه شد، او را فراخواند و احترام کرد و از اشتباهش گذشت کرد و به سبب خدماتی که در سال به حرم امام حسین(ع) کرده بود، فرمانداری عراق را به او بازگرداند.[۳]
بازسازی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مناره عبد پس از ۲۱۵ سال از ساخت، نیاز به بازسازی داشت. شاه طهماسب، پسر شاه اسماعیل صفوی، در سال ۹۸۲ق. ضمن بازسازی حائر و توسعه صحن از سمت شمال، به بازسازی این مناره نیز پرداخت. صاحب کتاب «مجالی الطف»[یادداشت ۳] تاریخ بازسازی مناره عبد را با دو واژه «انگشت یار» که به حروف ابجد، همان ۹۸۲ می‌شود معرفی کرده است.[یادداشت ۴][۴]
برخی از منابع تاریخی، از نوسازی دوباره مناره عبد، در سال ۱۳۰۸ق. به دست عثمانی‌ها خبر داده‌اند.[۵]
تخریب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مناره عبد پس از این‌که نزدیک به شش سده (۷۶۷-۱۳۵۴ق) پابرجا بود، در اواخر سال ۱۳۵۴ق. (۱۹۳۵م) به دستور یاسین هاشمی، رئیس وقت دولت عراق و توسط صالح جبر ویران شد. علت تخریب، انحنای مناره، خطر سقوط و ایجاد مشکل برای حائر مقدس اعلام شد. برخی، دلایل اعلام شده را حقیقی ندانسته‌اند. آن‌ها بر این باورند که دولت وقت، دنبال استفاده از موقوفات مربوط به مناره عبد، که شامل همه دارایی‌ها و املاک امیر مرجان می‌شد، بوده است.[۶] این تخریب، باعث ناراحتی شیعیان شده، شاعران بسیاری درباره این رویداد شعر سرودند. برای نمونه، هادی خراسانی (1297 -1368ق) درباره این رخداد اینگونه سروده است:[۷]
|
پانوشت[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ مناره عَبِد و موقعیت تاریخی آن، فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۲۴۵؛ ترجمه تاریخ کربلاء و حائر حسینی، ص۳۲۵.
- ↑ مناره عَبِد و موقعیت تاریخی آن، فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۲۴۵.
- ↑ مناره عَبِد و موقعیت تاریخی آن، فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۲۴۶.
- ↑ ترجمه تاریخ کربلا و حائر حسینی(ع)، ص۳۲۷ به نقل از مجالی الطف، ص۴۲.
- ↑ مناره عَبِد و موقعیت تاریخی آن، فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۲۴۶.
- ↑ مناره عَبِد و موقعیت تاریخی آن، فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۲۴۸؛ دائرة المعارف الحسینیة، ج۲، ص۱۱۳؛ ترجمه تاریخ کربلا و حائر حسینی(ع)، ص۳۲۸ و ۳۲۹.
- ↑ دائرة المعارف الحسینیة، ج۲، ص۱۱۳.
- ↑ صاحب کتاب «مجالی الطف» درباره این مناره سروده است: بَلَیَّ تَبقی فحکم الأساس/ شَمالَ مَن یَمضی إلی العباس. یعنی: قامت افراشته‌ای که با شالوده استوارش، پایدار است، و در سمت چپ زائری که به سوی حرم عباس می‌رود، واقع شده است.
- ↑ محمد بن غیاث‌الدین خواندمیر، در کتاب حبیب السیر فی اخبار افراد البشر.
- ↑ کتابی است که با زبان شعر به توصیف حرم امام حسین(ع) و بناهای آن پرداخته است.
- ↑ ثـم تـداعی ظاهـر المنارة/ للعبـد و استـدعـی لـه عمارة/ فــمر کـفه لها طهماسب/ وعسرت بمـا لهــا ینـاسب/ و أرخت ما بین عجم و عرب/ «انگشت یار» تعنی «خنصرالاحب»
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ترجمه تاریخ کربلا و حائر حسینی(ع)، عبدالجواد کلیدار، ترجمه مسلم صاحبی، مشعر، تهران، ۱۳۸۹ش.