مشهد
مَشهد، به حرم و زیارتگاه گفته شده است. واژه مشهد، به معنای جای حضور مردم بوده و به سبب این که حرم و زیارتگاه، جای حضور مردم است، به آن مشهد گفته شده است. در برخی روایات نیز، به قبر و بقعه معصومان(ع) و برخی امامزادگان، مشهد گفته شده و زیارت مشاهد، با فضیلت شمرده شده است. به مرکز استان خراسان رضوی در ایران نیز، که در گذشته طوس خوانده می‌شده، مشهد، مشهد مقدس و مشهد الرضا گفته می‌شود.
واژه‌شناسی
مشهد، واژه‌ای عربی، اسم مکان[۱] و به معنای جای گردآمدن مردم،[۲] جای حضور آن‌ها[۳] و جایی که گروهی گروهی دیگر را مشاهده می‌کنند[۴] بوده و با «مَشاهد» جمع بسته شده است.[۵] برخی، مشهد را جای شهادت، شهادتگاه و تربت شهید نیز معنا کرده‌اند.[۶] اصل این واژه را، «ش،ه،د»، به معنای حضور، آگاهی و آگاه کردن دانسته‌اند.[۳] «مشاهدِ مکه» نیز، از همین اصل بوده و به معنای مواضع مناسک حج است.[۵]
واژه مشهد، در آیه فَوَیْلٌ لِلَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ مَشْهَدِ یَوْمٍ عَظِیمٍ[یادداشت ۱][۷] به کار رفته و به باور برخی، گویا به عنوان مصدر میمی[۱] و به معنای حضور است.[۸]
زیارتگاه
به حرم و زیارتگاه، به سبب این که مکان حضور مردم است، «مشهد» گفته شده است. در برخی از روایات، امام صادق(ع)، قبر امام علی(ع) را، پیش از آن که آشکار شده و زیارتگاه مردم شود، «مشهد امیرالمؤمنین(ع)» خوانده است. بر پایه این روایات، مشهد به معنای مدفن نیز به کار می‌رود. مشهد، مترادف واژه‌هایی مانند مقبره، تربت، قبر، روضه و مدفنِ شهید بوده و با «مشاهد» جمع بسته شده است.[۶]
به آستان امام علی(ع)، مشهد علوی و به آستان امام حسین(ع)، مشهد حائری یا مشهد حسینی گفته می‌شود.[۶]
در روایات
در روایات، از قبر امام علی(ع)، پیش از آشکار شدن آن برای مردم[۹] و پس از آشکار شدن،[۱۰] با واژگان «مشهد امیرالمؤمنین(ع)» یاد شده است. برای نمونه، امام صادق(ع)، به محمد بن مسلم سفارش کرده، هرگاه به مشهد امیرالمؤمنین(ع) رفت، غسل زیارت کرده، جامه‌های تمیز پوشده، بوی خوش زده و با آرامش به سوی قبر او گام بردارد.[۱۱] واژه مشهد در روایات، برای قبر امام حسین(ع)،[۱۲] قبر حضرت عباس(ع)[یادداشت ۲][۱۳] و دیگر معصومان(ع) به کار رفته است.[۱۴] در روایات، به زائر سفارش شده، از مشاهد و زیارتگاه‌ها جز با توبه بازنگردد[یادداشت ۳] [۱۵] و در دعاها از خدا خواسته شده فرد را از مشاهد محروم نکند.[یادداشت ۴][۱۶] در روایات، رفتن به زیارت مشاهد، سفارش شده و با فضیلت دانسته شده است.[۶]
در برخی از روایات، به روز جمعه «مشهد عام» گفته شده؛[۱۷] زیرا روز حضور و گردآمدن مردم است.[۶] در مورد قیامت نیز «مشهد القیامة» به کار رفته است.[۱۸]
شهر مشهد
مشهد، نام شهری در استان خراسان رضوی است، که آستان امام رضا(ع) در آن‌جا قرار داشته و به «مشهد مقدس» مشهور است. به این شهر، مشهد الرّضا نیز گفته شده و در گذشته، طوس خوانده می‌شده است. به کسی که به زیارت قبر امام رضا(ع) در مشهد برود، «مشهدی» می‌گویند.[۶]
جستارهای وابسته
پانوشت
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ قاموس قرآن، ج4، ص77.
- ↑ کتاب العین، ج3، ص398؛ المحکم و المحیط الأعظم، ج4، ص182.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ معجم مقاییس اللغه، ج3، ص221.
- ↑ جمهرة اللغة، ج2، ص653.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ کتاب العین، ج3، ص398.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ ۶٫۴ ۶٫۵ فرهنگ‌نامه زیارت، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۲۱، ص90.
- ↑ سوره مریم، آیه 37.
- ↑ قاموس قرآن، ج4، ص77؛ ترجمه قرآن انصاریان، ص۳۰۷.
- ↑ فرحة الغری، ص93؛ بحار الأنوار، ج97، ص236.
- ↑ الهدایة الکبری، ص94.
- ↑ بحارالأنوار، ج٩٧، ص٢٣۶.
- ↑ مصباح المتهجد، ج2، ص721.
- ↑ تهذیب الأحکام، ج6، ص65.
- ↑ مصباح المتهجد، ج2، ص821؛ المزار الکبیر (لابن المشهدی)، ص55.
- ↑ بحار الأنوار، ج٣٧، ص٢١۴.
- ↑ بحار الأنوار، ج٩۴، ص۵٩، ج٩٧، ص٢٨۶.
- ↑ بحارالأنوار، ج۶، ص٧٣.
- ↑ بصائر الدرجات، ج1، ص417.
منابع
- بحار الأنوار، محمد باقر بن محمد تقی مجلسی، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد(ص)، محمد بن حسن صفار، قم، ۱۴۰۴ق.
- ترجمه قرآن، حسین انصاریان، اسوه، قم، ۱۳۸۳ش.
- تهذیب الأحکام، محمد بن الحسن طوسی، تحقیق خرسان، تهران، ۱۴۰۷ق.
- جمهرة اللغة، محمد بن حسن ابن درید، دار العلم للملایین، بیروت، ۱۹۸۸م.
- فرحة الغری فی تعیین قبر أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب(ع) فی النجف، عبد الکریم بن احمد بن طاووس، قم، بی‌تا.
- قاموس قرآن، علی اکبر قرشی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۷۱ش.
- کتاب العین، خلیل بن احمد فراهیدی، نشر هجرت، قم، ۱۴۰۹ق.
- مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، محمد بن الحسن طوسی، بیروت، ۱۴۱۱ق.
- معجم مقاییس اللغة، احمد بن فارس، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، ۱۴۰۴ق.
- المحکم و المحیط الأعظم، علی بن اسماعیل بن سیده، دار الکتب العلمیة، بیروت، ۱۴۲۱ق.
- الهدایة الکبری، حسین بن حمدان خصیبی، بیروت، ۱۴۱۹ق.