ابوطلحه عبدالله بن عبدالعزی عبدری
ابوطلحه عبدالله بن عبدالعُزّی عبدری، کلیددار کعبه در آستانه ظهور اسلام. وی از تیره بنی‌عبدالدار از قبیله قریش بود. اجداد او مقام حجابت (پرده‌داری) کعبه را برعهده داشتند که کلیدداری کعبه هم از وظایف آن بود. در زمان تولیت او میان دو تیره بنی‌عبدالدار و بنی‌عبدمناف بر سر مناصب مکه درگیری شکل گرفت.
برخی از فرزندان و نوادگان ابوطلحه، در حوادث صدر اسلام نقش داشته‌اند. طلحه و عثمان از پسران وی در غَزوه اُحُد شرکت کردند و طلحه در این جنگ به وسیله امام علی(ع) کشته شد. عثمان نوه ابوطلحه در فتح مکه و غَزوه حُنین پیامبر را همراهی کرد. پیامبر پس از فتح مکه بار دیگر کلید کعبه را به بنی‌عبدالدار سپرد.
نام و نسب ویرایش
عبدالله بن عبدالعُزّی بن عثمان بن عبدالدار، مشهور به ابوطلحه[۱] از تیره بنی‌عبدالدار از قریش بود.[۲] او در جدّ چهارم یعنی قُصَی بن کلاب با پیامبر اسلام(ص) مشترک است.[۳] از زمان ولادت و مرگ وی در منابع خبری نیست.
کلیدداری کعبه ویرایش
ابوطلحه همانند اجدادش منصب حجابت (پرده‌داری)[۴] را که دربانی کعبه نیز از آن جمله بود[۵] ، بر عهده داشت.[۶] از مهم‌ترین رخدادهای دوران تولیت وی، صف‌بندی دو تیره بنی‌عبدمناف و بنی‌عبدالدار بر سر مناصب سیاسی مذهبی مکه بود که به بسته شدن دو پیمان به نامهای حلف المطیبین به طرفداری از بنی‌عبدمناف[۷] و حلف الاحلاف (مشهور به لعقة الدم) به طرفداری از بنی‌عبدالدار[۸] میان تیره‌هایی از قریش انجامید. سرانجام با وساطت برخی از بزرگان قریش، این ستیز به سازش ختم شد.[۹]
گویند: بنی‌عبدمناف در نامهای به ابوطلحه از وی خواستند تا کلید کعبه را به آنان بسپارد. اما او درخواست ایشان را نپذیرفت و با سرودن شعری، آمادگی خود برای نبرد با آنها را اعلام کرد.[۱۰]
بر پایه نقلی، در پی آسیب دیدن کعبه بر اثر سیل، قریش برای تعمیر اساسی آن، اشیاء ارزشمند درون کعبه از جمله پرده، دو شاخ زرین گوسفند، اموال و زیورها را به ابوطلحه سپردند.[۱۱]
فرزندان ویرایش
افرادی از نسل ابوطلحه در رخدادهای دوران پیامبر(ص) نقش داشتند. چند تن از بازماندگان ابوطلحه، از پرچم‌داران مشرکان در غَزوه اُحُد بودند که در این جنگ کشته شدند.[۱۲] طلحة پسر او به عنوان پرچمدار قریش نخستین کسی بود که مبارز طلبید و به دست امام علی(ع)[۱۳] به قتل رسید. عثمان دیگر پسر او[۱۴] نیز همراه مادرش و شماری از زنان، از جمله هند دختر عتبه، در این نبرد حضور داشتند.[۱۵]
عثمان بن طلحة نوه ابی‌طلحه[۱۶] در فتح مکه[۱۷] و غَزوه حُنین همراه پیامبر(ص) بود.[۱۸] پیامبر پس از فتح مکه بار دیگر کلید کعبه را به بنی‌عبدالدار که نسل اندر نسل آن را در اختیار داشتند، بازگرداند.[۱۹] این کار پس از نزول آیه «إِنَّ اللهَ یأْمُرُکمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلی أَهْلِها» (خدا به شما فرمان مى‌دهد كه سپرده‌ها را به صاحبان آنها رد كنيد)[۲۰] انجام شد.[۲۱]
پانویس ویرایش
- ↑ امتاع الاسماع، ج۶، ص۱۹۳.
- ↑ معجم البلدان، ج۲، ص۴۱۶؛ اسد الغابه، ج۳، ص۴۷۴.
- ↑ الاستیعاب، ج۳، ص۱۰۳۴؛ امتاع الاسماع، ج۱، ص۱۳۸.
- ↑ انساب الاشراف، ج۱، ص۵۳.
- ↑ شرح مسلم، ج۹، ص۸۳؛ لسان العرب، ج۱، ص۲۹۸،«حجب».
- ↑ انساب الاشراف، ج۱، ص۵۳؛ شرف النبی، ص۴۰۰-۴۰۲.
- ↑ السیرة النبویه، ج۱، ص۱۳۱-۱۳۲؛ الطبقات، ج۱، ص۶۳.
- ↑ المنمق، ص۳۳؛ جمهرة انساب العرب، ص۱۵۸.
- ↑ اخبار مکه، ج۵، ص۱۷۷.
- ↑ اخبار مکه، ج۵، ص۱۷۷.
- ↑ تاریخ الاسلام، ج۱، ص۷۱-۷۲.
- ↑ تاریخ طبری، ج۲، ص۵۰۱.
- ↑ السیرة النبویه، ج۲، ص۱۲۷؛ نسب قریش، ج۷، ص۲۵۱؛ امتاع الاسماع، ج۱، ص۱۳۸.
- ↑ الاصابه، ج۴، ص۳۷۳.
- ↑ تاریخ طبری، ج۲، ص۵۰۱.
- ↑ التاریخ الکبیر، ج۶، ص۲۱۱؛ سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۱۰.
- ↑ الاستیعاب، ج۳، ص۱۰۳۴؛ اسد الغابه، ج۳، ص۴۷۵؛ سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۱۰.
- ↑ تاریخ دمشق، ج۳۸، ص۳۸۴.
- ↑ الادارة فی عصر الرسول، ج۱، ص۴۱.
- ↑ سوره نساء، آیه ۵۸، ترجمه فولادوند.
- ↑ التبیان، ج۳، ص۹۷، ۲۳۴؛ مجمع البیان، ج۳، ص۹۹.
منابع ویرایش
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل ابوطلحه عبدالله بن عبدالعزی عبدری.
- اخبار مکه: الفاکهی (م.۲۷۹ق.)، به کوشش عبدالملک، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق
- الادارة فی عصر الرسول۹: احمد عجاج کرمی، قاهره، دار السلام، ۱۴۲۷ق.
- الاستیعاب: ابن عبدالبر (م.۴۶۳ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
- اسد الغابه: ابن الاثیر علی بن محمد الجزری (م.۶۳۰ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
- الاصابه: ابن حجر العسقلانی (م.۸۵۲ق.)، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- امتاع الاسماع: المقریزی (م.۸۴۵ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق.
- انساب الاشراف: البلاذری (م.۲۷۹ق.)، به کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.
- تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر: الذهبی (م.۷۴۸ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۳ق.
- تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار التراث، ۱۳۸۷ق.
- التاریخ الکبیر: البخاری (م.۲۵۶ق.)، المکتبة الاسلامیه، ترکیا، دیار بکر.
- تاریخ مدینة دمشق: ابن عساکر (م.۵۷۱ق.)، به کوشش محب الدین العمری، بیروت، دار الفکر، ۱۹۹۵م.
- التبیان: الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- جمهرة انساب العرب: ابن حزم (م.۴۵۶ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۳ق.
- سیر اعلام النبلاء: الذهبی (م.۷۴۸ق.)، به کوشش شعیب الارنؤوط، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق.
- السیرة النبویه: ابن هشام (م.۲۱۸ق.)، به کوشش السقا و دیگران، بیروت، دار المعرفه.
- شرح مسلم: النووی (م.۶۷۶ق.)، بیروت، دار الکتاب، ۱۴۰۷ق.
- شرف النبی: ابوسعید واعظ خرگوشی (م.۴۰۶ق.)، به کوشش روشن، تهران، بابک، ۱۳۶۱ش.
- الطبقات الکبری: ابن سعد (م.۲۳۰ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق.
- عیون الاثر: ابن سید الناس (م.۷۳۴ق.)، بیروت، مؤسسة عزالدین، ۱۴۰۶ق.
- لسان العرب: ابن منظور (م.۷۱۱ق.)، به‌کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
- مجمع البیان: الطبرسی (م.۵۴۸ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق.
- معجم البلدان: الحموی (م.۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
- المنمق: ابن حبیب (م.۲۴۵ق.)، به کوشش احمد فاروق، بیروت، عالم الکتاب، ۱۴۰۵ق.
- نسب قریش: عبدالله الزبیری (م.۲۳۶ق.)، به کوشش لیفی بروفسال، قاهره، دار المعارف.