اسناد تخریب بقیع (کتاب)

اسناد تخریب بقیع کتابی است از آثار پژوهشکده حج و زیارت که به کوشش علی احمدی فراهم شده و شامل تصویر و متن بازنویسی شده مجموعه‌ای از سندهای تاریخی درباره تخریب بناهای قبرستان بقیع به دست دولت آل سعود است. این اسناد در دو دفتر به چاپ رسیده است. مجموعه اول، سندهای گردآوری شده از کتابخانه ملی ایران است و مجموعه دوم شامل سندهای اخذ شده از اداره آرشیو و پژوهش اسناد وزارت امور خارجه است.

تخریب بقیع و اسناد واکنش‌‌ها به آن

تخریب بناها و گنبدهای قبرستان بقیع به دست آل سعود که بر مدینه مسلط شده بود، در ۳۱ فروردین سال ۱۳۰۵ شمسی مطابق با ۸ شوال سال ۱۳۴۴ میلادی اتفاق افتاد. از ابتدای تصرف مدینه به دست آل سعود، واکنش‌های تندی علیه خطر تخریب بناهای مذهبی در مدینه در ایران و دیگر کشورهای مسلمان به راه افتاد. در تهران تعطیلی و تظاهرات برپا شد. در مجلس شورای ملی کمیسیونی برای بررسی وقایع مدینه تاسیس شد.

بخشی از اسناد نامه‌های اداری و دولتی و تلگراف شخصیت‌های مذهبی و سیاسی در اینباره امروزه باقی مانده در کتاب‌خانه‌های متعدد است. این اسناد به همت واحد بقیع پژوهشی پژوهشکده حج و زیارت در حال جمع‌آوری و تحقیق در این پژوهشکده است و کتاب حاضر یکی از محصولات این طرح است.

مجموعه اول از اسناد تخریب بقیع شامل ۳۷ سند درباره بقیع است که در مرکز ملی اسناد ایران موجود بوده است. تصویر این اسناد و متن بازنویسی شده آن در این کتاب‌ منتشر شده است.

سندهای موجود در این کتاب به سه دسته تقسیم شده است، نامه‌ها و گزارش‌های اداری درباره تخریب بقیع و اقدامات سیاسی در این باره، اسناد واکنش مراجع و علما و نهادهای مردمی نسبت به تخریب بقیع و سندهای مرتبط به اعتراضات مردم ایران در شهرهای مختلف.

نامه‌های دولتی

فصل اول از هر دو جلد کتاب،‌ شامل سندهایی شامل گزارش‌های دولتی و نامه‌ها بین دستگاه‌های دولتی درباره ماجرای تخریب بقیع و اقدامات مرتبط به آن است.

گزارش سفارت ایران در مصر، گزارش وزارات معارف، نامه‌های کمیسیون حرمین شرییفین در مجلس شورای ملی از جمله این اسناد است. عمده اعلامیه‌های دولت ایران، گزارش سفارت ایران در مصر درباره واقعه تخریب بقیع، نامه‌های کنسول ایران در جده،‌ بیشتر این اسناد مربوط به سال ۱۳۰۵ شمسی است. با این حال تعدادی از سندهای مرتبط به سال‌های دیگر از سندهای مرتبط به برخی مذاکرات و تلاش‌ها برای بازسازی گنبد مقبره امامان شیعه در بقیع در سال ۱۳۳۰در این کتاب منتشر شده است.

واکنش‌های مراجع و علما و نهادهای مردمی

فصل دوم کتاب، شامل مجموعه‌ای از گزارش‌ها و اسناد از واکنش‌ها و اعلامیه‌های علما و نهادهای مذهبی است که علیه تخریب بقیع سخن گفته یا خواسته‌هایی از دولت برای اقدامات موثر برای جلوگیری از تخریب با بازسازی بقیع داشته اند.

موضوع بخشی از سندهای موجود در مجموعه اول و مجموعه دوم کتاب اسناد تخریب بقیع به شرح زیر است:‌

گزارش شیخ علی اکبر همدانی از مدینه
گزارش کنسولگری ایران در عراق درباره اعتراض علمای کاظمین
نامه محمد پسر شیخ حائٰری درباره ضرورت مذاکره با آل سعود
تلگراف ارسالی علمای شیراز به رئیس الوزراء
تقاضای حاجی میرزا سید هادی افجه از رئيس الوزرا درباره بقیع
نامه علی شاهرودی از علمای کربلا
نام محمد حسینی یزدی از علمای نجف
اعتراض علمای نجف اشرف
درخواست مخابریه مجالی تلگراف علما از عراق
بیانیه آیت الله سید عبدالله بلادی بوشهری
اعلامیه و نامه هیات دفاعیه حرمین شریفین تبریز
گزارش گفتگوی سید محمد لواسانی درباره بقیع
واکنش علما و شیعیان هند و نامه‌نگاری با دولت ایران و علمای عتبات
شرح سفر آیت الله یحیی طارمی زنجانی به حرمین
تلگراف‌های علمای ساکن عتبات به دولت و مردم ایران
نامه نگاری علمای عتبات با دولت ایران
تشکیل هیئت علمیه دفاع از حرکات وهابی‌ها در عتبات عالیات
اعلامیه آیت الله عبدالکریم زنجانی و نامه او به ريیس الوزرای ایران
نامه‌نگاری‌ّای مجمع علمای کربلا به ریاست وزای ایران
اسناد پیشنهاد دیوار کشی دور قبور ائمه و دیدار محمد تقی طریحی با حاکمان حجاز
اسناد ملاقات سید ابوالحسن اصفهانی و میرزای نائینی با امیر فیصل
ملاقات عبدالرحیم صاحب الفصول تهرانی با ابن سعود

اسناد اعتراضات مردمی

در فصل سوم کتاب پاره‌ای از اسناد که حاکی از اعتراضات مردمی در شهرهای مختلف ایران نسبت به خبر تخریب بقیع است گردآوری شده است. این اعتراضات به صورت تعطیلی بازارها و ادارات دولتی و تجمع و عزاداری در شهرهای مختلف بروز می‌یافت.

گزارش‌های دولتی درباره اعتراضات و تعطیلی و مراسم سوگواری در شهرهای ایران از جمله تهران و بارفروش و اصفهان و زنجان و دامغان محتوای سندهای این بخش را تشکیل می‌دهد.

اطلاعات نشر

مجموعه اول اسناد تخریب بقیع در واحد اسناد پژوهشکده حج و زیارت، به کوشش علی احمدی در ۱۴۷ صفحه تهیه شده و در سال ۱۴۰۰ شمسی توسط نشر مشعر به چاپ رسیده است.