امام حسن عسکری(ع)

امام حسن عسکری(ع) امام یازدهم شیعیان و پدر حضرت مهدی(عج) است. آن حضرت در سال ۲۳۲ در مدینه به دنیا آمد. در کودکی به همراه پدرش و به اجبار خلیفه عباسی به سامراء در (کشور عراق امروزین) سفر کرد و باقی عمر را در آنجا تحت نظارت شدید خلفا زندگی می‌کرد و در همان‌جا در سال ۲۶۰ هجری و در ۲۸ سالگی به شهادت رسید و مزارش در شهر سامراء است.

نام

امام ابو محمد حسن بن علی الهادی ملقب به عسکری یازدهمین امام از ائمه دوازده گانه شیعه است. ابوالحسن و ابوخلف از دیگر کنیه‌های آن حضرت است. آن حضرت بدین جهت به عسکری ملقب شد که از سوی متوکل خلیفه عباسی در منطقه نظامی شهر سامرا اسکان داده شد.

ایشان همچنین به «ابن الرضا» نیز معروف بودند چنان که پدرش امام هادی(ع) و جدش امام جواد(ع) نیز به دلیل انتساب به امام رضا(ع) این لقب را داشتند. در منابع برای آن حضرت لقب‌های دیگری با عنوان: خالص، خاص، سراج، صامت، زکی و تقی نیز ذکر شده است.

تولد

مادرش کنیزی از اهل نوبه بود که مورخان نام او را سلیل ،سوسن حدیث ذکر کرده‌اند.

درباره محل و زمان تولد ایشان اختلاف نظر وجود دارد ولی قول مشهور تولد ایشان را در هشتم ربیع الاخر سال ۲۳۲ هجری در مدینه دانسته‌اند.

همسر و فرزند

همسر آن حضرت نرجس خاتون و تنها فرزند و یادگار امام حسن عسکری(ع) حضرت مهدی (عج) است. ولادت آن حضرت مخفیانه و بدون اطلاع مردم بود و فقط عده‌ای از خواص شیعیان از تولد ایشان آگاه شدند. البته برخی مورخان فرزندان دیگری نیز برای ایشان ذکر کرده‌اند.

سفر به سامرا در کودکی

از دوران کودکی و جوانی امام اطلاعی در دست نیست. آن حضرت در پی جلب پدر بزرگوارش از سوی خلیفه عباسی متوکل (۲۳۲ – ۲۴۷ هجری) در سال ۲۳۶ هجری و در سن چهار سالگی یا در سال 233 به سامرا سفر کرد و تا پایان عمر شریفش در آن جا اقامت داشت.

دوره امامت

حدود بیست و سه سال همراه پدر بود و پس از شهادت پدر بزرگوارش و با وصیت و نص آن امام و ائمه پیشین به عنوان جانشین پدر و امام شیعیان رهبری و مرجعیت شیعیان را بر عهده گرفته و حدود شش سال و اندی یا پنج سال و چند ماه امامت کردند. سن امام عسکری به هنگام امامت ۲۲ سال بوده است.

امام و خلفا

امامت ایشان همزمان با سه خلیفه عباسی به نام‌های معتز (حک:۲۵۲ – ۲۵۵) و مهتدی (حک:۲۵۵ – ۲۵۶) و معتمد (حک:256 – 279) بود. معتز ضمن زندانی کردن امام عسکری(ع) قصد کشتن آن حضرت را داشت اما اجل مهلتش نداد و به دست ترکان کشته شد. در زمان مهتدی هم آزار و زندانی کردن امام ادامه داشت.

معتمد نیز آزار و اذیت امام(ع) را ادامه و چند بار ایشان را زندانی کرد و سرانجام در زمان همین خلیفه، مسموم و در هشتم ربیع‌الاول سال ۲۶۰ هجری و در سن ۲۸ سالگی به شهادت رسیدند و جسم مطهر ایشان در کنار پدر ارجمندش امام هادی(ع) در سرّ من رأی (سامرا) به خاک سپرده شد.

اصحاب

علی رغم کنترل شدید رفت و آمد افراد به خانه امام(ع) عده‌ای از شیعیان از محضر پر برکت ایشان بهره‌ها بردند. نجاشی و طوسی شمار فراوانی از آنان را نام برده‌اند که از جمله آنها می‌توان به افراد زیر اشاره کرد. ابراهیم بن مهزیار اهوازی ،احمد بن اسحاق بن سعد الاشعری قمی معروف به معلم ، احمد بن حسن بن علی بن فضال ، داود بن قاسم معروف به ابو هاشم جعفری ، عبد العظیم حسنی ، عثمان بن سعید العمری ، فضل بن شاذان نیشابوری.

امام حسن عسکری(ع) و حج

درباره حج‌گزاری امام حسن عسکری(ع) گزارشی در دست نیست و بنابر قول مشهور نیز امام عسکری بنا به قول مشهور تنها امامی است که به دلیل تحت نظر قرار داشتن در سامرا، نتوانست حج‌گزاری داشته باشد. با این حال در برخی منابع اشاره شده که از آن حضرت در مکه روایتی نقل شده است. گزارشی از بلاذری نیز حاکی از حضور امام در مکه است که طبعا برای انجام مناسک حج صورت گرفته است.

فرستادن فرزند به مکه

گفته شده امام اندکی پیش از رحلت، مادرش را به حج فرستاد. بنابر برخی گزارش‌ها، امام عسکری (ع) نخست پسر خود را در سامرا و سپس در مدینه پنهان کرد. امام دوازدهم در مدینه تحت سرپرستی مادر بزرگ پدری خود زندگی کرد. بنا به روایت مسعودی، امام عسکری (ع) سه روز بعد از تولد امام مهدی از مادر خود درخواست کرد تا به حج مشرف شود و پسرش را با او فرستاد. آنان با حفاظت احمد بن محمد بن- مطهر، یار صمیمی و نزدیک امام یازدهم به مکه رفتند. بنظر می‌رسد آنان پس از برگزاری مناسک حج به مدینه عزیمت کرده و آن را محل اختفای امام دوازدهم قرار داده‌اند.

سفر حج اصحاب امام

برخی اصحاب امام یازدهم همانند جعفر بن شریف جرجانی و احمد بن اسحاق اشعری قمی نیز سفر حج داشته‌اند.

روایات امام درباره حج

برخی روایات نقلش شده از ایشان حاوی بخشی از احکام و اسرار حج‌اند. از جمله روایتی از محمد بن مطهر در باره حج بذلی همچنین از امام عسکری(ع) و حدیثی در باره فلسفه لبیک گفتن و عبارات آن از ایشان روایت شده است.

کتاب‌های منسوب به امام

از جمله فعالیت‌های فرهنگی امام، کتاب‌هایی است که به ایشان نسبت داده شده است از جمله:

• کتاب المنقبه
• مسائل ابی محمد الحسن العسکری
• توقیع الامام العسکری
• تفسیر المنسوب الی الامام الحسن العسکری

البته غیر از تفسیر مذکور ، روایات مختلفی به طور پراکنده از امام عسکری(ع) در تفسیر برخی آیات قرآن وجود دارد. علاوه بر موارد ذکر شده دعاهایی نیز از امام عسکری(ع) در منابع ذکر شده است.

زیارتگاه‌

نوشتار اصلی: آستان مقدس امامین عسکریین(ع)

پیکر پاک امام حسن عسکری(ع) و پدرش امام هادی(ع) در کنار هم در سامراء مدفون شده است در زیارتگاهی که به آستان امامین عسکریین (دو امام عسکری) معروف است.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل [ حسن بن علی العسکری در جلد هفتم دانشنامه].

• اثبات الوصیه للامام علی بن ابی طالب: ابوالحسن المسعودی (م.۳۴۶ق.)، قم، انصاریان، ۱۴۲۳ق.
• الارشاد: المفید (م.۴۱۳ق.)، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق.
• اعلام الوری باعلام الهدی: الشیخ الطبرسی (م. ۵۴۸ق.)، قم، آل البیتلاحیاء التراث، ۱۴۱۷ق.
• اعیان الشیعه: سید محسن الامین (م.۱۳۷۱ق.)، تحقیق حسن الامین، بیروت، دار التعارف.
• بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان: یدالله مقدسی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۱ش
• بحار الانوار: المجلسی (م.۱۱۱۱ق.)، تحقیق سید حسن الموسوی الخرسان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
• تاریخ الائمه(المجموعه): الکاتب البغدادی(م. ۳۲۲ق)، قم، مکتبه المرعشی النجفی، ۱۴۰۶ق.
• تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم(عج): جاسم حسین، مترجم سید محمد تقی آیت اللهی، تهران، امیرکبیر،۱۳۸۵ش.
• التتمه فی تواریخ الائمه: تاج الدین بن علی بن احمد الحسینی العاملی(م. قرن ۱۱ق)، قم، موسسه البعثه، ۱۴۱۲ق.
• حج الانبیاء والائمه(علیهم السلام): مرکز تحقیقات حج، تهران، مشعر،۱۴۱۶ق.
• الخرائج و الجرائح: قطب الدین الراوندی(م. ۵۷۳ق)، تحقیق سید محمدباقر الابطحی، قم، موسسه الامام الهادی، ۱۴۰۹ق.
• خلاصه الاقوال: العلامه الحلی(م. ۷۲۶ق)، تحقیق جواد القیومی، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۷ق
• تذکره الخواص من الامه فی ذکر خصائص الائمه: سبط ابن الجوزی(۶۵۴)،قم، الشریف الرضی، ۱۴۱۸ق
• دلائل الامامه: الطبری الشیعی (م.قرن ۴)، قم، بعثت، ۱۴۱۳ق.
• راحه الارواح: ابوسعید شیعی سبزواری، تحقیق محمد سپهری، تهران، میراث مکتوب، ۱۳۷۸ش.
• رجال الطوسی(الابواب): شیخ الطوسی(م. ۴۶۰ق)،تحقیق جواد القیومی الاصفهانی، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۵ق.
• رجال النجاشی: النجاشی (م.۴۵۰ق.)، تحقیق شبیری زنجانی، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۶ق.
• رجال الکشّی (اختیار معرفة الرجال): الشیخ الطوسی (م.۴۶۰ق.)، تصحیح میرداماد و رجائی، قم، آل البیت، ۱۴۰۴ق.
• علل الشرایع: الصدوق (م.۳۸۱ق.)، تحقیق سید محمد صادق بحرالعلوم، نجف الاشرف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۸۶ق.
• الغیبه: النعمانی (م.۳۸۰ق.)، به کوشش فارس حسون، قم، انوار الهدی، ۱۴۲۲ق.
• الکافی: الکلینی(م. ۳۲۹ق)، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش.
• کشف الغمه فی معرفه الائمه: علی بن ابی الفتح الاربلی(م. ۶۹۳ق)، بیروت، دارالاضواء، بی تا.
• کمال الدین و تمام النعمه: الشیخ الصدوق (م.۳۸۱ق.)، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، النشر اسلامی، ۱۴۰۵ق.
• المقالات و الفرق: سعدبن عبدالله اشعری قمی (م. ۳۰۱ق)، قم، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۰ش.
• معجم البلدان: یاقوت بن عبدالله الحموی(م. ۶۲۶ق)، بیروت، دارصادر، ۱۹۹۵م.
• مناقب آل ابی طالب: ابن شهر آشوب (م.۵۸۸ق.)، تحقیق گروهی از اساتید نجف، نجف الاشرف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۷۶ق.
• من لایحضره الفقیه:شیخ الصدوق(م ۳۸۱ق)، تصحیح علی اکبر غفاری، قم، النشر الاسلامی.
• مهج الدعوات ومنهج العبادات: السیدابن طاوس (م.۶۶۴ق.)، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۴ق.
• موسوعه الامام العسکری: موسسه ولی العصر، تحقیق السید محمد الحسینی القزوینی و گروهی از علما، قم، موسسه ولی عصر، ۱۴۲۶ق.
• وفیات الاعیان و انباء الزمان: ابن خلکان(م. ۶۸۱ق)، تحقیق احسان عباس، لبنان، دارالثقافه، بی تا.