مسجد غدیر خم
مسجد غدیر خم در نقطه‌ای که رسول خدا(ص)، امام علی(ع) را به جانشینی خود برگزید، توسط شیعیان بنا شد و از همان زمان به بعد، ائمه معصومین(ع)، شیعیان را تشویق به رفتن به این مسجد می‌کردند.
به گفته شهید اول (متوفی۷۸۶ق) دیوارهای این مکان تا زمان وی پابرجا و نمایان بوده است.
مسجد غدیر در بیان روایات ویرایش
در این‌باره روایات فراوانی در مصادر روایی شیعه نقل شده است.
در یک روایت آمده است: حسّان جمّال گوید: امام صادق(ع) را از مدینه به مکه نقل می‌کردم. وقتی به مسجد غدیر رسیدند، نگاهی به سمت چپ مسجد کرده فرمودند: اینجا قدمگاه رسول الله است؛ جایی که فرمود: من کنتُ مولاه فعلیٌّ مولاه.[۱]
امام صادق(ع) فرمودند: نمازگزاردن در مسجد غدیر مستحب است. آنجا جایی است که رسول خدا(ص) علی را منصوب کرد و خداوند در آنجا حق را آشکار نمود.[۲]
این روایات سبب شده است تا شیعیانی که عازم حج می‌شدند هر زمان که امکانات و وسائل زیارت مسجد غدیر فراهم بود، به آنجا رفته نماز می‌گذاردند. به هر روی در روایات اهل‌بیت(ع) از این مسجد یاد شده و نماز خواندن در آن توصیه شده است.[۳] گزارش این مسجد در قرن‌های مختلف در کتاب‌های تاریخی ثبت شده است. به خاطر وجود همین روایات است که فقهای شیعه در آثار خود استحباب نماز خواندن زائران را در این مسجد یادآور شده‌اند.[۴]
محل دقیق مسجد غدیر ویرایش
شهید اوّل در کتاب «ذکری» نوشته‌اند که تا زمان ما مسجد غدیر در نزدیک جحفه باقی مانده و دیوارهایش همچنان سرپاست و راه حج غالبا از کنار آن می‌گذرد.[۵] در بسیاری از سفرنامه‌های حج از مسجد غدیر یاد شده است.
درباره محل دقیق مسجد غدیر به ویژه پس از سالیانی دراز که مسیر کاروان‌ها عوض شده است، اکنون دو نظریه وجود دارد:
دیدگاه عبدالهادی الفضلی ویرایش
نخست توضیح استاد عبدالهادی الفضلی از علمای برجسته شیعه قطیفی است:
منطقه غدیر در نقطه‌ای واقع شده است که در حال حاضر به آنجا «الغربه» گفته می‌شود. کسی که از مدینه به سمت جده می‌رود به مفرق جُحفه در نزدیکی شهر رابغ می‌رسد. میان مِفْرق و مسجد میقات حدوداً ١٠ کیلومتر راه است. می‌باید از مسجد میقات به طرف قصر عُلیاء رفت. این مسیر کاملا رملی است. قصر علیاء در نزدیکی قریه جحفه در مسیری است که به مکه می‌رود. میان مسجد میقات و قصر علیاء 5 کیلومتر است. از این راه می‌توان به الغربه هم رفت. یافتن مسیر به دلیل رملی بودن دشوار است. منطقه غدیر نزدیک حدود حرّه است. جایی که زمین آن سنگ‌های سیاه دارد و قابل زراعت نیست. در انتهای حَرّه، وادی وسیعی دیده می‌شود؛ همان جایی که چشمه غدیر هم هست. در اینجا بود که رسول خدا(ص) توقف کرد تا ابلاغ الهی را به مردم برساند. این وادی میان دو کوه است که وادی مزبور را از سمت شمال و جنوب در برگرفته و آب غدیر از نزدیک دامنه جنوبی آن که بسیار بالاتر از کوه شمالی است، سرچشمه می‌گیرد. برای کسی که می‌خواهد به غدیر برود دو راه وجود دارد:
اول راهی که از مفرق جحفه در کنار فرودگاه رابغ آغاز شده و مسیر ٩ کیلومتری را تا قریه جحفه باید بپیماید. سپس از قریه جُحْفه به سمت راست رفته دو کیلومتر در راهی که رملی و سنگی است برود. با پایان یافتن آن به وادی غدیر می‌رسد.
دوم آن‌که از محل جدا شدن راه مکه مدینه به سمت رابغ حرکت کرده بعد از ١٠ کیلومتر به راهی فرعی می‌رسد که به سمت غدیر می‌رود. از رابغ تا غدیر 26 کیلومتر است.
به طور کلی منطقه غدیر خم در شرق مسجد میقات در جحفه به مسافت ٨ کیلومتر است. جنوب آن 26 کیلومتر با شهر رابغ فاصله دارد. در آنجا آثار قدیمی از مسجدی که بنا شده بود یافت می‌شود. براساس آنچه در منابع جغرافی و حدیثی آمده است جحفه قدیم، حداکثر فاصله‌ای که با مسجد غدیر داشته سه میل یعنی بین سه تا پنج کیلومتر بوده و مطلبی جز این پذیرفته نیست.
دیدگاه محمدباقر نجفی ویرایش
توضیح استاد مرحوم محمدباقر نجفی:
ایشان معتقد بودند که غدیر که در مآخذ به آن اشاره شده و همه گفته‌اند که در فاصله نزدیکی با جحفه بوده ربطی به الغربه ندارد و بر اساس آنچه در کتاب‌های جغرافی قدیم آمده، در جایی به نام الخرار است. وی معتقد است که غدیر در ٣ میلی مسجد میقات فعلی است. در واقع دو نقطه حساس در جُحْفه بوده است، یکی مسجد میقات و دیگری مسجد غدیر که با فاصله‌ای اندک از آن بوده است. حربی در قرن سوم نوشته است، در جحفه دو مسجد هست، یکی مسجد النبی(ص) که به آن عزور گفته می‌شود؛ و در انتهای آن نزدیک دو علم، باز مسجدی برای پیامبر(ص) هست که به آن مسجد الائمه گفته می‌شود. در این نظریه، مسجد غدیر دقیقا در جایی بوده است که در قرن سوم تا ششم به نام جُحفه، بازار و مسجد بوده و یاقوت در اوائل قرن هفتم نوشته است که اکنون خراب است. جحفه که قریه‌ای آباد بوده، در دوره ایوبیان و به موازات رشد بندر جده، خرابی به آن راه یافته است.
به نظر ایشان مسجد غدیر در شمال شرقی مسجد میقات فعلی، جایی که یک بنای تاریخی کهن با نام قصر علیاء مانده، می‌باشد. موقعیت جغرافیای این حصن یا به گفته مردم آن حوالی، قصر علیاء در عرض جغرافیایی 44. 22/ و طول 39/07 دقیقاً 16 کیلومتری شهر رابغ، در کنار بحر احمر و ٩ کیلومتری شرق جاده ساحلی مدینه، جده و مکه است.[۶]
پیوند به بیرون ویرایش
پانویس ویرایش
منابع ویرایش
- الكافى، ثقةالاسلام كلينى، تصحيح: على اكبر غفارى، تهران، دارالكتب الاسلاميه.
- كتاب من لايحضره الفقيه، ابن بابويه الصدوق، تحقيق السيد حسن خرسان، بيروت، دارالاضواء، ١۴٠۵.
- مصباح المتهجد، الشيخ الطوسى، مؤسسة فقه الشيعة.
- بحار الانوار، محمد باقر مجلسى، بيروت، مؤسسة الوفاء.