مزار فاطمه بنت اسد
فاطمه بنت اسد از بنی هاشم، مادر امام علی(ع) بود که به همراه ابوطالب سرپرستی پیامبر را عهده‌دار شده بود. فاطمه بنت اسد سال چهارم هجری از دنیا رفت. پیامبر و امام علی(ع) او را در بقیع به خاک سپردند.
لیکن در منابع برای مدفن فاطمه بنت اسد دو مکان ذکر شده، ابتدای بقیع و داخل در آن، انتها و خارج از بقیع.
بر این اساس منابعی که گذاره های تاریخی تا قرن سوم را روایت می کنند ابتدای بقیع را صحیح دانسته و از نیمه دوم قرن ششم قبه‌ای در انتهای بقیع مزار فاطمه بنت اسد معرفی شده است.
فاطمه بنت اسد
فاطمه دختر اسد بن هاشم بن عبدمناف و همسر ابوطالب بود. وی مادر طالب، عقیل،جعفر، امام علی(ع) و ام‌هانی ست. هنگام تولد امام علی(ع) کعبه شکافته شد و فاطمه فرزندش را در خانه خدا به‌دنیا آورد. او و ابوطالب سرپرستی پیامبر را برعهده داشتند.
فاطمه بنت اسد نخستین زنی است که پیاده از مکه به مدینه هجرت کرد و در زمره صحابه پیامبر شمرده می‌شود. او در سال چهارم هجری وفات یافت؛ پیامبر و امام علی(ع) وی را به خاک سپردند.
مزار فاطمه بنت اسد کجاست؟
ابتدای بقیع و داخل در آن
منابعی که ابتدای بقیع را صحیح می‌دانند به روایتی از پیامبر استناد می‌کنند که پیامبر پس از تدفین عثمان بن معظون در بقیع، گفت هرکس از خاندان من فوت کند او را نزدیک عثمان دفن خواهم نمود. در این منابع چند جای مشخص را به عنوان مدفن فاطمه بنت اسد ذکر کرده‌اند:
مسجد فاطمه(بیت الحزن)، منطقه روحاء، خانه عقیل، مقبره ابراهیم
مسجد فاطمه(بیت الحزن)
در منابع آمده پیامبر، فاطمه بنت اسد را در مسجدی که قبر فاطمه نیز نامیده شده، دفن کرد. همچنین قبر عباس بن عبدالمطلب را نیز مقابل این مسجد ذکر کرده‌اند. این همان مسجدی است که بیت الحزن و بعدتر بیت الاحزان نامیده شد.
منطقه روحاء
برخی از منابع نیز قبر فاطمه بنت اسد را به استناد روایتی از پیامبر، در منطقه روحاء و مقابل حمام ابی قطیفه دانسته‌اند. درباره موقعیت جغرافیایی حماء و حمام ابی قطیفه نیز در منابع اقوال مختلفی آمده‌است.
برخی براساس روایتی از پیامبر که از جنوب شرق خانه عقیل تا خانه محمد بن زید در شرق قبر ابراهیم را روحاء دانسته، قبر عثمان بن معضون را نزدیک خانه محمد بن زید در روحاء عنوان می‌کنند.
برخی دیگر با قرار داشتن قبر فاطمه بنت اسد در روحاء موافقند اما مکان روحاء را انتهای بقیع می‌دانند.
همچنین در منابع دیگر، در روایتی از پیامبر روحاء را از خانه محمدبن زید تا انتهای بقیع آن زمان، یعنی از شرق قبر ابراهیم تا منتهی‌الیه شرقی شرقی بقیع آن زمان دانسته‌اند.
عده‌ای نیز قائل به دو روحاء بوده‌اند؛ یکی از جنوب شرق خانه عقیل یعنی از مزار امام حسن تا شرق قبر ابراهیم و دیگری از شرق قبر ابراهیم تا انتهای بقیع آن زمان. اما عنوان می‌کنند که مدفن فاطمه بنت اسد در همان روحاء اول قرار دارد.
برخی منابع نیز با مدنظر قراردادن این نکته که پیامبر بنی هاشم را در در روحاء دفن می‌کردند، آن را در محدوده قبر ابراهیم تا مزار امام حسن(ع) دانسته‌اند.
برای حمام ابی قطیفه نیز سه مکان در منابع ذکر شده، حمام نام نخل ابی قطیفه شاعر اموی بود که در بقیع قرار داشت.
مکان اول نخلی در انتهای بقیع، نخلی در شمال قبر ابراهیم، نخلی در مقابل مزار امام حسن(ع).
خانه عقیل
برخی منابع مدفن فاطمه بنت اسد را ابتدای مقابر بنی هاشم و در خانه عقیل ذکر کرده‌اند.
قبه ابراهیم
عده‌ای نیز مدفن فاطمه بنت اسد را در قبه ابراهیم ذکر کرده‌اند.
انتهای بقیع و خارج از آن
از نیمه دوم قرن ششم هجری، برخی منابع، از جمله سفرنامه‌های حج مدفن فاطمه بنت اسد را نزدیک قبر خلیفه سوم عثمان، ذکر کرده‌اند.
برخی مزار فاطمه را نزدیک قبر عثمان بن عفان، برخی در شمال قبر عثمان جایی به نام حمام ذکر کرده‌اند. برخی از منابع و سفرنامه ها نیز بدون نام بردن از عثمان، مدفن فاطمه را انتهای بقیع و خارج از آن گفته‌اند. برخی نیز مزار او را بیرون از دیوار بقیع و کنار قبر ابوسعید خدری دانسته‌اند.
تردید و تشکیک درباره قرارداشتن مزار در انتهای بقیع
برخی منابع بخصوص منابع تاریخ نگاری مدینه، قرار داشتن مزار فاطمه بنت اسد در انتها و خارج بقیع را مورد تشکیک قرار داده و براساس روایات پیامبر دفن شدن فاطمه بنت اسد را در جایی به‌غیر از نزدیک مدفن عثمان بن معضون بعید دانسته‌اند.
برخی سفرنامه‌های حج نیز مدفن فاطمه را ابتدای بقیع دانسته و قرارداشتن مزار در انتهای بقیع را محال می‌دانند.
عده‌ای نیز با ضعیف دانستن قول انتهای بقیع، مزار فاطمه را ابتدای بقیع دانسته و برخی نیز قول انتهای بقیع را صحیح نمی‌دانند.
مزار فاطمه بنت اسد در کنار سایر مدفونین بنی هاشم
عباس بن عبدالمطلب سال 23 هجری وفات نمود و در منابع آمده وی در کنار مزار فاطمه بنت اسد به خاک سپرده شده است.
در منابع آمده امام حسن(ع) کنار مادربزرگش فاطمه بنت اسد دفن شده است. همچنین مزار امام صادق(ع) نیز کنار فاطمه بنت اسد گفته شده است.
چهار منبع سنی الفصول المهمه، کفایت الطالب، نزهة المجالس و عمدة الاخبار نیز قرارداشتن مزار امام حسن(ع) کنار مدفن فاطمه بنت اسد را تأیید کرده‌اند.