قربانی
 | این مقاله هماکنون در دست ویرایش است.
این برچسب را کاربر:Kamran در تاریخ ۲۴ تیر ۱۳۹۹ برای جلوگیری از تعارض ویرایشی قرار داده است. لطفا بدون توافق با کاربر فوق برچسب را برندارید. |
قربانی حیوان تقدیمی به پیشگاه خداوند در حج یا عمره
| عمره تمتع |
| ۱ شوال تا ۹ ذوالحجه |
| احرام در میقات • طواف • نماز طواف • سعی • تقصیر |
| حج |
| نهم ذوالحجه |
| احرام در مکه • وقوف در عرفات |
| شب دهم |
| وقوف در مشعر |
| روز دهم |
| رمی جمره عقبه • قربانی • حلق یا تقصیر |
| شب یازدهم |
| بیتوته در منا |
| روز یازدهم |
| رمی جمرات سه‌گانه |
| شب دوازدهم |
| بیتوته در منا |
| روز دوازدهم |
| رمی جمرات • طواف زیارت • نماز طواف • سعی • طواف نساء • نماز طواف نساء |
حیوانی است با شرایط خاص که ازدوران سنت ابراهیم حج و پس از جایگزین شدن قوچ به جای اسماعیل ذبیح، به عنوان اثبات بندگی و پرهیزگاری حاجی در حج و عمره برای رضای خدا قربانی می شد. به آیین خاص عبادی که براساس کتب آسمانی از دوران هابیل وجود داشت و تا به امروز در ادیان ابراهیمی و نیز در ادیان دیگر وجود دارد هم گفته می شود.
مفهوم‌شناسی
«قربان» به معنای نزدیک شدن است، قربانی نیز که از همین ریشه است، موجب قرب انسان به خدا می‌باشد.[۱] قربانی در حج تمتع را «هدی» می‌گویند. قربانی که در روز عید «اضحی» صورت می‌گیرد «اضحیه» نامند. به قربانی ذبیحه نیز گفته می‌شود.
قربانی در اقسام حج
قربانی بسته به اینکه در کدام قسم از اقسام حج باشد، احکام خاصی می‌یابد.
- در حج تمتع: قربانی، از واجبات غیر رکنی حج تمتع است[۲] و اصل وجوب آن بین فقیهان امامیه[۳] و اهل سنت[۴] مسلم است. به اجماع فقیهان امامیه[۵] در حج تمتّع، چه حاجی اهل مکه باشد و چه نباشد، قربانی واجب است. در مقابل، فقیهان چهارگانه اهل سنت، قربانی را در حج تمتع فقط برای متمتع غیر مکی واجب می‌دانند.[۶]
- در حج قران: شرط حج قران، همراه داشتن قربانی هنگام مُحرم شدن است[۷] و به اتفاق همه فقیهان مذاهب،[۸] قربانی کردن در حج قران واجب است. هرگاه فرد در حج قران، قربانی را هنگام احرام اشعار یا تقلید کند، قربانی در منا واجب می‌شود.[۹] انجام قربانی دیگری، همانند قربانی حج تمتع واجب نبوده و فقط استحباب دارد.[۱۰]
- در حج افراد: به اتفاق همه فقیهان مذاهب اسلامی[۱۱]، قربانی در حج افراد لازم نیست و فقط استحباب دارد.
قربانی واجب و مستحب
قربانی در حج تمتع، در حج قران، در صورت احصار و نیز، در کفارات واجب است.[۱۲] وجوب قربانی در صورت احصار، تعیینی است، یعنی تنها قربانی، واجب است.
فقیهان امامی،[۱۳] شافعی،[۱۴] حنبلی[۱۵] و حنفی[۱۶] به استناد آیه ۱۹۶ بقره برای تحلّلِ محصر، قربانی کردن را لازم می‌دانند. مالکیان[۱۷] برای تحلّل محصَر قربانی را لازم نشمرده‌اند. وجوب قربانی برای تراشیدن سر و صید، تخییری است و حاجی مخیر بین قربانی، صدقه و روزه است.
قربانی کردن در عید قربان، چه در منا و چه مکان‌های دیگر استحباب دارد. به طور کلی، قربانی کردن به اتفاق فقیهان همه مذاهب اسلامی[۱۸]، مستحب و در روایات[۱۹] بسیار بر آن سفارش شده است. در روایات فریقین[۲۰] آمده است که پیامبر(ص) در حجة الوداع، صد شتر قربانی کرد.
شرایط قربانی
الف. شرایط عمومی: به اتفاق فقیهان امامیه[۲۱] و اهل سنت[۲۲] باید حیوانی که به عنوان قربانی ذبح می‌شود شرایطی داشته باشد. فقیهان فریقین،[۲۳] در بسیاری از صفات و ویژگی‌های قربانی، اتفاق نظر دارند، از جمله آنکه: خیلی پیر، ناقص العضو و لاغر نباشد، همچنین باید سالم بوده و سن آن کامل باشد.
رسول خدا۹ فرمود: حیوانی که قربانی می‌شود نباید لنگ، لاغر، کچل، گوش‌بریده، دم‌بریده و شاخ شکسته باشد. [۲۴] آنچه به عنوان قاعده کلی از پاسخ امام موسی بن جعفر۷ در صحیح علی بن جعفر فهمیده می‌شود، آن است که قربانی نباید ناقص باشد.[۲۵] به‌نظر فقیهان امامیه[۲۶]، به استناد صحیح عبدالرحمن بن الحجاج[۲۷] قربانی حیوانی که در اصل خلقت بی بیضه است، یا بیضه‌هایش را بیرون کشیده و یا کوبیده باشند، کفایت نمی‌کند. [۲۸] فقهای اهل سنّت قربانی کردن حیوان خصی را در حج تمتع تجویز کرده‌اند. [۲۹]
قربانی حیوان صمعاء –در اصل خلقت فاقد گوش و یا دارای گوش کوچک و غیر طبیعی- به جهت اختلاف در برداشت روایت بزنطی[۳۰] و صحیح حلبی[۳۱]، در اینکه مصداق حیوان ناقص است یا تام، اختلاف است. [۳۲]
ب.شرایط اختصاصی: به استناد روایت صحیح عیص بن القاسم[۳۳] اگر قربانی شتر، گاو یا بز است، باید «ثنی» باشد. همان‌گونه که لغویون[۳۴] گفته‌اند و بنابر قول مشهور فقیهان شیعه[۳۵] ثنی در شتر، زمانی است که از نظر سن، سال پنجم را تمام و داخل سال ششم شده باشد؛ گاو و گوسفند(بز) نیز کمتر از دو ساله نباشند و گوسفند(میش) نیز به احتیاط واجب کمتر از یک سال نباشد.
زمان و مکان قربانی
قربانی، از واجبات غیر رکنی حج تمتع است[۲] که در روز دهم ذی‌حجه، بعد از رمی جمره عقبه در راه خدا به عنوان یکی از اعمال حج انجام می‌پذیرد. اصل وجوب قربانی برای متمتع در روز عید قربان به استناد قرآن[۳۶] و روایات،[۳۷] مسلم بین فقیهان امامیه[۳] و اهل سنت[۴] است.
زمان قربانی: برخی از روایات قربانی حج تمتع را تا سه روز،[۳۸] برخی چهار روز،[۳۹] برخی تا آخر ذی‌حجه[۴۰] و برخی قربانی را فقط در روز عید می‌دانند. [۴۱] مطابق دیدگاه مشهور فقیهان امامیه[۴۲] جمع بین روایات بدین گونه است که قربانی در روز عید، واجب تکلیفی است و اگر بی دلیل تاخیر انداخت گناه کرده و تا آخر ذی‌حجه صحیح است. پس اگر کسی عمدا یا به‌واسطه عذری روز عید قربانی نکرد واجب است آن را در ایام تشریق، یعنی یازده و دوازده و سیزده ذی‌حجه ذبح کند و در صورت عدم امکان در بقیه ماه ذی‌حجه قربانی نماید.[۴۳]
برخی اساسا قربانی در روز عید را افضل دانسته و آن را در تمام ایام ذی‌حجه جایز دانسته‌اند. [۴۴]
به باور فقیهان حنفی، مالکی و حنبلی قربانی باید در ایام نحر- روزهای دهم و یازدهم و دوازدهم ذی‌حجه – صورت پذیرد ولی فقیهان شافعی زمان خاصی را تعیین نکرده‌اند، هرچند افضل را روز عید قربان دانسته‌اند.[۴۵] حنابله و حنفیان تقدیم قربانی حج واجب قبل از عید را جایز نمی‌دانند و در صورت ذبح قبل از عید، حکم به تجدید آن در عید کرده‌اند. [۴۶]
به اعتقاد فقیهان امامیه و شافعیان، زمان قربانی «مستحب» برای کسی که در منا است، روز عید و سه روز پس از آن و به باور فقیهان حنفیان، مالکیان و حنابله، ایام قربانی مستحبی در منا روز عید و دو روز پس از آن است. به اتفاق همه فقیهان اسلامی، وقت قربانی استحبابی برای کسی که در منا نیست، روز عید و دو روز پس از آن است. [۴۷]
مکان قربانی : مطابق دیدگاه فقیهان امامیه[۴۸] به پشتوانه احادیث فراوان[۴۹] و صحیح، قربانی باید در سرزمین منا انجام پذیرد، البته در حالت ضرورت قربانی خارج از منا اشکال ندارد. فقیهان حنفی، شافعی و حنبلی بر این باورند که در تمامی منطقه حرم می‌توان قربانی انجام داد ولی فقیهان مالکی معتقدند قربانی را با شرایطی در منا و در غیر این صورت باید در مکه ذبح کرد.[۵۰]
عمره گزاری که قربانی همراه خود آورده یا قربانی- به جهت کفاره صید و غیر آن- بر عهده‌اش آمده، واجب است قربانی را در مکه ذبح یا نحر کند. [۵۱]
مصرف قربانی
مشهور فقیهان امامیه[۵۲] به استناد آیه ۲۸ حج/۲۲ معتقدند، استحباب دارد حاجی ذبیحه را سه قسمت؛ بخشی را هدیه و بخش دیگر را صدقه و قدری را هم بخورد. امام صادق۷ فرمود: «امام زین العابدین۷ و امام باقر۷ یک ثلث قربانی را به همسایگان و ثلث دیگر را به فقیران و ثلث آخر را به مصرف اهل بیت خودشان می‌رسانیدند.» [۵۳]
فقیهان مالکی، حنبلی و حنفی معتقدند[۵۴] حاجی می‌تواند گوشت قربانی حج تمتع و قران را بخورد ولی فقیهان شافعی برعدم جواز خوردن گوشت هدی واجب اعتقاد دارند. [۵۵] همگی بر خوردن گوشت قربانی مستحب اتفاق دارند، مگر آنکه فقیهان مالکی گفته‌اند در صورتی اکل گوشت قربانی جایز است که هدی معین نبوده باشد. [۵۶]
فقیهان شافعی و حنبلی معتقدند تقسیم گوشت هر قربانی‌ای که ذبحش در حرم واجب باشد، بین مساکین حرم واجب است ولی فقیهان حنفی حکم به جواز تقسیم گوشت قربانی در حرم و غیر حرم کرده‌اند. [۵۷]
دیگر احکام
آنچه باید قربانی کرد
به اجماع فقیهان امامیه[۵۸] و اهل سنت،[۵۹] و به پشتوانه احادیث[۶۰] حج گزار باید بهیمۀ الانعام[۶۱] که انصراف به شتر، گاو و گوسفند دارد، قربانی کند. قربانی سایر حیوانات غیر از سه حیوان مذکور کافی نیست.
شراکت در قربانی
به باور مشهور فقیهان امامیه[۶۲] به استناد صحیح محمدبن مسلم[۶۳] در حال اختیار هر نفر باید حداقل یک حیوان در حج تمتع قربانی کند و شرکت چند نفر در یک قربانی مجزی نیست. هر چند روایاتی[۶۴] بر جواز شراکت در قربانی در حال اضطرار داریم ولی ظاهرا این‌گونه قربانی کردن مسقط روزه نبوده و حج‌گزار علاوه بر ذبح مشترک باید روزه هم بگیرد.[۶۵]
به دیدگاه مذاهب چهارگانه اهل سنت، در شراکت قربانی میان گوسفند با شتر و گاو تفاوت وجود دارد؛ بدین‌سان که قربانی گوسفند برای یک نفر ولی شتر و گاو برای هفت نفر کفایت می‌کند. [۶۶]
نیابت در قربانی
مشهور فقیهان مذاهب اسلامی[۶۷] اتفاق دارند، نیابت در قربانی جایز است، هرچند فرد، خود توانایی داشته باشد. استناد جواز نیابت و وکالت، سیره و احادیث معتبر می‌باشد. [۶۸]
وکیل باید از طرف منوب عنه به هنگام ذبح نیت نماید، هر چند افضل آن است که هر دو نیت کنند.[۶۹]
برخی از فقیهان متاخر برآنند ایمان شرط صحت عمل است، پس ذابح باید شیعه باشد، اما برخی دیگر معتقدند در این رابطه نصی از معصومین نداشته و اساس ایمان شرط قبولی عمل است، پس اسلام ذابح کفایت می‌کند. [۷۰]
ترتیب اعمال
برخی از فقیهان امامیه[۷۱] و فقیهان حنفی و مالکی[۷۲] براین باورند که در روز عید قربان به تاسی[۷۳] از حضرت رسول۹ و به استناد آیات[۷۴] و احادیث خاص[۷۵] و عام[۷۶] باید پس از رمی جمره عقبه و پیش از حلق یا تقصیر، قربانی انجام پذیرد. ابوحنیفه و شماری دیگر از فقیهان اهل سنت، رعایت نکردن ترتیب بین این اعمال را سبب وجوب کفاره (گوسفند) شمرده‌اند.[۷۷] برخی دیگر از فقیهان امامیه و اهل سنت[۷۸] به استناد احادیث دیگر[۷۹] و اصل عدم وجوب[۸۰]، رعایت این ترتیب را لازم نشمرده‌اند. مشهور[۸۱] بر این باورند که هر چند رعایت این ترتیب الزامی است اما عدم رعایت آن موجب بطلان عمل و وجوب اعاده نمی‌شود.(وجوب وضعی)
بدل قربانی
فقیهان مذاهب اسلامی[۸۲] به تصریح آیه ۱۹۶، بقره/۲ ؛ «فَمَن لَّمْ یَجِدْ فَصِیَامُ ثَلاثَه أَیَّامٍ فِی الْحَجِّ وَسَبْعَه إِذَا رَجَعْتُمْ تِلْکَ عَشَرَه کَامِلَه.» برآنند که اگر کسی از قربانی کردن ناتوان شد، باید به جای آن، سه روز پیاپی در حج و هفت روز پس از مراجعت از حج، روزه بگیرد.
واجب است روزه سه روز در ذی‌حجه باشد و مستحب است روزهای هفتم، هشتم و نهم ذی‌حجه روزه گیرد. [۸۳]
فلسفه قربانی
بر اساس قرآن، خداوند قربانی را از شعائر و نشانه‌های الهی[۸۴] معرفی و وسیله قیام[۸۵] و برپا بودن مردم شمرده است.[۸۶] آنچه از قربانی به حج گزار می‌رسد، تقوا و پرهیزکاری و پاکی اعمال است[۸۷]، هر چند که به خوردن آن و اطعام به مستمندان قانع و فقیر سفارش شده است.[۸۸]
قربانی در روز عید قربان، گوئی به تاسی از ابراهیم خلیل(ع) است، آنگاه که تسلیم‌وار، اسماعیل یگانه فرزند را به قربانگاه فرستاد و خداوند «ذبح عظیمی را فدای او کرد.»[۸۹]
امام صادق۷ در پاسخ به فلسفه قربانی فرمود: «هنگامی که اولین قطره خون قربانی به زمین می‌ریزد گناهان صاحبش بخشیده می‌شود و به وسیله قربانی معلوم می‌شود چه کسی تقوای الهی دارد.» [۹۰]
حضرت علی ۷ می‌فرمایند: «اگر مردم می‌دانستند چه فوایدی در قربانی است، هر آینه قربانی می‌کردند و لو با قرض گرفتن باشد.» [۹۱]
قربانی کردن، رمز گذشت از همه چیز در راه معبود است، قربانی کردن مظهری است برای تهی نمودن قلب از غیر یاد خداوند و هنگامی می‌توان از این مناسک بهره تربیتی کافی گرفت که تمام صحنه ذبح اسماعیل علیه السلام و روحیات این پدر و پسر به هنگام قربانی در نظر مجسم شود و آن روحیات در وجود انسان پرتو افکن شود.
اِشعار و تقلید
قربانگاه مُعَیصم
مستحبات قربانی
- به استناد روایت صحیح زراره از امام باقر۷ افضل در قربانی شتر و پس از آن گاو و در پایان گوسفند است. [۹۲]
- فقیهان امامیه[۹۳] به استناد روایات[۹۴] برآنند ذکوریت در هدی شرط نیست، ولیکن اگر شتر یا گاو بود، ماده آن بهتر است ولی در گوسفند و بز، نر بودن بهتر است. فقیهان اهل سنت[۹۵]، ذبیحه نر و ماده را یکسان می‌دانند.
- به استناد روایات مستحب است قربانی بسیار فربه باشد.[۹۶]
- به استناد روایات[۹۷] مستحب[۹۸] است حاجی خودش قربانی را ذبح یا نحر کند، و اگر نتواند دست خود را بالای دست کسی که ذبح می‌کند، بگذارد.
- بهترین اوقات قربانی کردن، پس از طلوع آفتاب روز عید، به گونه‌ای است که بتوان نماز عید و دو خطبه آن را ادا کرد. [۹۹]
پانویس
- ↑ مقاییس اللغه، ج۵، ص۸۰.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ الخلاف، ج۲، ص۲۷۲ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۱۱۴-۱۱۸ ؛ سنن ابن داود، ج۲، ص۱۴۹.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ منتهی المطلب ، ج۱۱،ص۱۱۴؛ ریاض المسائل،ج۶، ص۳۹۵ ؛ الحدائق الناضره،ج۱۷،ص۲۵.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ المجموع، ج۷، ص۱۹۱ ؛ فتح العزیز، ج۷، ص۱۲۶.
- ↑ ریاض المسائل،ج۶، ص۳۷۹ ؛ مستندالشیعه،ج۱۲، ص۲۹۶؛ جواهرالکلام،ج۱۹،ص۱۱۵.
- ↑ حاشیه ابن عابدین، ج۲، ص۵۹۲ ؛ فتح العزیز، ج۷، ص۱۲۶ ؛ المغنی ، ابن قدامه، ج۳، ص۴۹۷.
- ↑ جواهرالکلام،ج۱۸،ص۵۰.
- ↑ فقه الامام جعفر الصادق(ع)، ج۱، ۲۳۹.
- ↑ مستندالشیعه، ج۱۲، ص۲۹۶ ؛ جواهرالکلام،ج۱۸،ص ۵۰و ۹۶ ؛ ج۱۹، ص۱۹۲-۱۹۶؛ مهذّب الاحکام، ج۱۴، ص۲۴۶.
- ↑ جواهرالکلام،ج۱۸،ص۹۶.
- ↑ جواهرالکلام،ج۱۸،ص۹۶ ؛ فقه الامام جعفر الصادق(ع)، ج۱، ۲۳۹؛ المغنی ، ابن قدامه، ج۳، ص۴۹۷.
- ↑ تذکره الفقهاء، ج۸، ص۲۹۷ ؛ منتهی المطلب، ج۱۱، ص۲۶۳ – ۲۶۵ ؛ الدروس الشرعیه، ج۱، ص۴۴۳.
- ↑ الخلاف، ج۲، ص۴۲۳-۴۲۴؛ شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۱۳؛ مستند الشیعه، ج۱۳، ص۱۴۲ .
- ↑ الام، ج۲، ص۱۸۰؛ المجموع، ج۸، ص۳۰۲-۳۰۳ .
- ↑ المغنی، ج۳، ص۳۷۱؛ کشاف القناع، ج۲، ص۶۰۷-۶۰۸.
- ↑ المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۰۶.
- ↑ الموطأ، ج۱، ص۳۶۰-۳۶۱؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۹۴؛ حاشیه الدسوقی، ج۲، ص۹۳-۹۴ .
- ↑ الحدائق الناضره، ج۱۱، ص۱۹۹ ؛ المغنی،ج۳، ص۸۲؛ ا المجموع شرح المهذب،ج۸، ص۳۵۶، ۴۱۴.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۲۵؛ صحیح مسلم، ج۲، ص۹۵۷.
- ↑ کافی، ج۴، ص۲۴۷، ح۴؛ صحیح مسلم، ج۲، ص۷۲۷، ح۱۲۱۸.
- ↑ مستندالشیعه، ج۱۲، ص۳۰۷ ؛ جواهرالکلام،ج۱۹، ص۱۳۶-۱۳۸ ؛ الحدائق الناضره ج۱۷، ص۸۸-۹۱.
- ↑ المغنی ۱۱ / ۹۹، ۱۰۰ ؛ حاشیه الدسوقی علی الشرح الکبیر،ج۲، ص۱۱۹ ؛ المجموع،ج۸، ص۳۹۴.
- ↑ شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۶۰ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۱۳۹؛ سنن الترمذی،ج۴، ص۸۷ .
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۱۲۰.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰.، باب۲۱ از ابواب ذبح، ح ۱.
- ↑ مستند الشیعه، ج۱۲، ص۳۱۰- ۳۱۶.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰.، باب ۱۲ از ابواب ذبح، ح ۳ و ۴.
- ↑ مناسک حج(مراجع)، مساله ۱۰۲۳.
- ↑ الموسوعه الفقهیه الکویتیه، ج۱۹، ص۱۲۵_۱۲۶ .
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰.، باب ۲۳ از ابواب ذبح، ح ۱.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰.، باب ۲۳ از ابواب ذبح، ۲.
- ↑ الدروس الشرعیه، ج۱، ص۴۳۷ ؛ مدارک الاحکام، ج۸، ص۳۳ ؛ ذخیره المعاد، ج۳، ص۶۶۷.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۱۱ از ابواب ذبح، ح۱.
- ↑ الصحاح، ج۶، ص۱۴۱؛ اللسان، ج۲، ماده ثنی؛ النهایه، ج۱، ص۲۲۶.
- ↑ المبسوط ج۱، ص۳۸۷؛ مدارک الاحکام ج۵، ص۹۴ ؛ جواهر الکلام ج۱۵، ص۱۳۲ ؛ ج۱۹، ص۱۳۶.
- ↑ بقره، ۱۹۶.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۸، ابواب اقسام الحج، باب ۲، حدیث ۴؛ ج۱۰، باب ۱۴از ابواب رمی جمره العقبه، حدیث ۱و۷ ، باب ۱۵، حدیث ۱و۳، باب ۱۷ .
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۶ ، ابواب ذبح، ح ۴، ۵، ۶، ۷.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۶ ، ابواب ذبح، ح۱، ۲ ، ۳.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۳۹ ، ابواب ذبح، ح۵؛ باب ۴۴، ح۱ و ۲؛ باب ۴۵، ح۲.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۳۹، ابواب ذبح، ح۱ و ۲.
- ↑ مدارک الاحکام، ج۸، ص۲۷ ؛ مستندالشیعه، ج۱۲، ص۲۹۹؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۲۲۳.
- ↑ الحدائق الناضره، ج۱۷، ص۷۶ ؛ ریاض المسائل، ج۶، ص۴۰۹ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۲۲۳.
- ↑ جواهر الکلام ج۱۹، ص۱۳۳-۱۳۴ ؛ جامع المدارک ج۲، ص۴۵۴-۴۵۵ ؛ براهین الحج ج۳، ص۲۹۴-۲۹۶.
- ↑ الموسوعه الفقهیه الکویتیه، ج۴۲، ص۲۴۹.
- ↑ بدایه المجتهد،ج۱، ص۳۷۸ ؛ المجموع فی شرح المهذب، ج۸، ص۳۸۱؛ المغنی ، ج۳، ص۴۶۴.
- ↑ الفقه علی المذاهب الاربعه، ج۱، ص۵۸۷ ؛ فقه الامام جعفر الصادق(ع)، ج۱، ص۲۳۸.
- ↑ تذکره الفقهاء ، ج۸، ص۲۵۲ ؛ ریاض المسائل، ج۶، ص۴۰۰ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۱۲۰ .
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۲۸ از ابواب ذبح، ح۲ ؛ باب ۴ از ابواب ذبح، ح۱ و ۵و۶ و ۷.
- ↑ بَدَائِع الصَّنَائِع،ج۲، ص۱۷۹؛ مغنی الْمُحْتَاج،ج۱، ص۵۳۱ ؛ مواهب الْجَلِیل، ج۳، ص۱۸۶.
- ↑ کشف اللثام، ج۶، ص۲۰۶ ؛ الحدائق الناضره، ج۱۵، ص۳۲۸ ؛ جواهر الکلام، ج۱۹، ص۱۹۶-۱۹۷.
- ↑ النهایه، ص۲۶۱ ؛ ریاض المسائل، ج۶، ص۴۲۸ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۱۵۷ .
- ↑ علل الشرائع، ج۲، ص۴۳۸.
- ↑ الْبَحْر الرَّائِق، ج۳، ص۷۶، الشرح الْکَبِیر، ج۲، ص۸۹ .
- ↑ مُغْنِی الْمُحْتَاج، ج۱، ص۵۳۱.
- ↑ الْبَحْر الرَّائِق، ج۳، ص۷۶، المغنی،ج۳، ص۵۴۱، الشرح الْکَبِیر، ج۲، ص۸۹ .
- ↑ سنن الترمذی، ج۳، ص۲۰۶؛ مختصر تفسیمر ابن کثیر، ج۲، ص۵۴۵ ؛ بدایه المجتهد، ج۱، ص۳۰۳.
- ↑ شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۶۰ ؛ منتهی المطلب، ج۱۱، ص۱۸۳ ؛ جواهرالکلام،ج۱۹،ص۱۳۶.
- ↑ البدائع،ج۵، ص۶۹، المجموع،ج۸، ص۳۹۸، المغنی، ج۱۱، ص۹۶، ۱۱۸.
- ↑ صحیح مسلم، ج۲، ص۹۵۵ ؛ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۱۰ از ابواب ذبح، ح۱ و ۲ و۵.
- ↑ حج، آیه ۲۸.
- ↑ المبسوط، ج۱، ص۳۷۲ ؛ المختلف، ج۴، ۲۷۹ ؛ کشف اللثام، ج۶، ص۱۳۱.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰.، باب ۱۸ از ابواب ذبح، ح ۱.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰.، باب ۱۸ از ابواب ذبح، ح ۱۰ و ۱۱ و ۱۳.
- ↑ مناسک حج(مراجع)، مساله ۱۰۲۱.
- ↑ البدائع،ج۵، ص۷۱ - ۷۲، حاشیه ابن عابدین علی الدر المختار،ج۵، ص۲۰۱؛ الموسوعه الفقهیه الکویتیه، ج۵، ص۹۰.
- ↑ جواهرالکلام،ج ۱۹، ص۱۱۸ ؛ البدائع،ج۵، ص۶۷، حاشیه الدسوقی، ج۲، ص۱۲۳، نهایه المحتاج، ج۸، ص۱۲۵.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۱۷ از ابواب وقوف بالمشعر، ح۶؛ المستدرک علی الصحیحین، ج۴، ص۲۱۷.
- ↑ دروس فی الفقه المقارن، ص۵۵۶ ؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ص۲۶۸؛ سنن ابن داود، ج۲، ص۱۵۱.
- ↑ الحج فی الشریعه الاسلامیه الغراء، ج۵، ص۱۲۳؛ مناسک حج(مراجع)، مساله۱۰۴۲.
- ↑ شرائع الاسلام، ج۱،ص۲۴۰ ؛ قواعد الأحکام،ج۱، ص۴۳۸ ؛ جامع المقاصدج۳، ص۲۳۲.
- ↑ المغنی، ج۳، ص۴۴۸ ؛ بدائع الصنائع،ج۲، ص۱۵۸ – ۱۵۹ ؛ الشرح الکبیر، ج۲، ص۴۷ – ۴۸.
- ↑ مختلف الشیعه، ج۱، ص۷۹؛ تذکره الفقهاء، ج۸، ص۸۳ ؛ مسند احمد، ج۳، ص۳۱۸ .
- ↑ سوره بقره، ـیه ۱۹۶ ؛ سوره حج، آیه۲۸-۲۹.
- ↑ الکافی،ج۴، ص۴۷۵ و۴۹۱ ؛ تهذیب‌الأحکام،ج۵، ص۱۹۵ ؛ وسائل الشیعه، ج۱۰، ح ۱ و ۲، باب ۳۹ از ابواب الذبح ؛ مسلم، ج۲، ص۹۴۷.
- ↑ تهذیب‌الأحکام،ج۵، ص۴۵۷؛ وسائل الشیعه، ج۸، ح ۴، باب ۲ از ابواب اقسام حج.
- ↑ المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۴۱-۴۲؛ بدائع الصنائع، ج۲، ص۱۵۸؛ البحرالرائق، ج۳، ص۴۲.
- ↑ المغنی، ج۳، ص۴۷۱.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، ح ۴ و ح۶، باب ۳۹ از ابواب الذبح ؛ البخاری ، الفتح، ج۳، ص۵۶۹ ؛ صحیح مسلم، ج۲، ص۹۴۸.
- ↑ مستندالشیعه، ج۱۲، ص۲۸۹.
- ↑ شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۶۵.
- ↑ .الحدائق الناضره، ج۱۷، ص۱۱۷ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۱۲۶؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج۱، ص۴۰۰
- ↑ مستندالشیعه، ج۱۲، ص۳۴۳.
- ↑ مائده، آیه ۲ ؛ حج آیه ۳۶.
- ↑ مصباح المنیر، ریشه قوم.
- ↑ تفسیر کبیر، ج۱۲، ص۱۰۰ ؛ تفسیر المیزان، ج۶، ص۱۴۲ ؛ تفسیر نمونه، ج۵، ص۹۰.
- ↑ حج، آیه ۳۷.
- ↑ حج، آیه ۳۶.
- ↑ صافات، آیه ۱۰۷.
- ↑ بحارالانوار، ج۹۶، ص۲۹۶ـ۲۹۸.
- ↑ همان.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۱۰ از ابواب ذبح، ح۵.
- ↑ الخلاف، ج۲، ص۴۱؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ۱۳۶.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۹ از ابواب ذبح.
- ↑ المبسوط(سرخسی)، ج۱، ص۳۸۷؛ مختصر تفسیر ابن کثیر، ج۲، ص۵۴۴.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۱۳ از ابواب ذبح.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، باب ۳۶ از ابواب ذبح.
- ↑ جواهرالکلام،ج ۱۹، ص۱۱۸ ؛ نهایه المحتاج، ج۸، ص۱۲۵.
- ↑ مسالک الافهام،ج۲، ص۳۱۸ ؛ جواهرالکلام، ج۱۹، ص۲۱۹؛ سنن الترمذی، ج۳، ص۲۴۱.