مسجد سقیا
مسجد سُقْیا، شناخته شده به نام مسجد عنبریه، یکی از مساجد مهم شهر مدینه است و در در قسمت جنوب شرقی ایستگاه قطار در محله عنبریه، قرار دارد. به این مسجد سقیا گفته می‌شود؛ زیرا در منطقه سقیا و نزدیک چاه سقیا واقع شده است. پیامبر(ص) در مسیر بدر، در سقیا از سپاهش سان دید، نماز خواند، برای اهل مدینه دعا کرد و از چاه سقیا آب نوشید.
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| کاربری | مسجد |
| مکان | عربستان * مدینه * در داخل محوطه ایستگاه قطار در عنبریه |
| نام‌های دیگر | مسجد عنبریه |
| وقایع مرتبط | وضو گرفتن رسول خدا(ص) هنگام رفتن به بدر از آب چاه سقیا و خواندن نماز در آنجا |
| مشخصات | |
| وضعیت | فعال |
| معماری | |
| بازسازی | 1380-1381 شمسی |
موقعیت
بنابر گزارش‌های قدیمی‌تر، این مسجد، نزدیک چاه سقیا به سمت مغرب، اندکی در جهت راه مایل به مدرج واقع بوده است. [۱] بنابر گزارش عیاشی در سال 1073ق. (1662م.)، این مسجد در سمت چپ راه منتهی به مدینه از مسیر عقیق، در حره غربی واقع شده است. [۲] در حال حاضر، مسجد سقیا در سمت جنوب حصار ایستگاه راه آهن قرار گرفته که طرف راست آن، راه عنبریه از جاده قدیم منتهی به مکه واقع شده است.
وجه نام‌گذاری به سقیا
این منطقه، به دلیل چاه‌های فراوان و پربرکتی که دارد، به سقیا معروف شده است. گفته شده هنگامی‌که تبع بن حسان، یکی از پادشاهان حمیری یمن، از مدینه بازمی‌گشت، در این منطقه اقامت کرد. او تشنه بود و در اینجا بر وی باران بارید. پس این منطقه را سقیا نامید.[۳]
داستان مسجد سقیا
بنابر حدیثی از امام علی(ع)، پیامبر(ص) با جمعی از یارانش به سمت حره سقیا که در مالکیت سعد بن ابی‌وقاص بود، خارج شد، وضو گرفت، نماز خواند و برای مردم مدینه از خدا برکت خواست تا همچنان‌که خداوند پس از دعای ابراهیم(ع) برای اهل مکه برکت قرار داد، برای اهل مدینه نیز برکت قرار دهد. [۴]
سان دیدن پیامبر(ص) از سپاهش در سقیا
هنگامی‌که پیامبر(ص) در 17 رمضان سال اول هجری به سمت بدر رفت، از سپاهش در سقیا سان دید و آمادگی‌شان را بررسی کرد. سپس برایشان از خداوند طلب پیروزی کرد. بنابر روایت ابوهریره، پیامبر(ص) هنگامی‌که به سمت بدر می‌رفت، مسلمانان را از سقیا – واقع در حره - عبور داد.[۵]
آب نوشیدن پیامبر(ص) از سقیا
بنابر گزارش عاصم بن عبدالله حکمی، پیامبر(ص) در مسیر رفتن به بدر، از چاه سقیا آب نوشید. پس از آن نیز از آن آب می‌نوشید».[۶] نیز بنابر گزارش سلمی، انس بن مالک، هند و اسما، پسران حارثه، ظرف‌های آب را از چاه سقیا به خانه زنان پیامبر(ص) می‌بردند.[۷]
آب طلبیدن خلیفه دوم در سقیا
بنابر گزارش عباسی، عمر بن خطاب در منطقه سقیا، به وسیله عباس بن عبدالمطلب آب می‌طلبید و سپس باران می‌بارید. [۸]
پیشینه مسجد
وجه نام‌گذاری به قبةالرئوس
از قرن يازدهم به بعد، اين مسجد به قبةالرئوس نيز معروف بوده است. [۹] برخی کشته‌شدگان عرب در زمان حکومت ترک‌ها در آن دفن شدند. یعنی گنبدی که در آن سرهای کشتگان عرب در اواخر دولت عثمانی در آن دفن شده است. بنابر گزارش علی حافظ، به این دلیل قبةالرئوس نامیده شده که ترک‌ها سرهای راهزن‌های صحرا را قطع می‌کردند و در آن می‌گذاشتند.[۱۰]
موقعیت جغرافیایی
منطقه سقیا که در آن چاه‌های آب چندی بوده، اکنون در حوالی ایستگاه قطار قدیم مدینه در عنبریه است. در حال حاضر در داخل محوطه بزرگ ایستگاه عنبریه و در گوشه‌ای از آن، جنب خیابان، مسجدی بسیار کهنه و کثیف دیده می‌شود. این مسجد در آثار تاریخی، با نام «مسجد سُقْیا» شناخته شده است.
در یکی از نوشته‌های تاریخی متاخر، درباره محل آن آمده است: مسجد سقیا در داخل محوطه ایستگاه قطار در عنبریه، در قسمت جنوب شرقی آن است.[۱۱]
اختلاف در بقای مسجد
در این باره که آیا مسجد سقیا باقی مانده یا از میان رفته، دو نظریه مطرح است؛ برخی بر این باورند که امروزه اثری از مسجد سقیا باقی نیست و برخی دیگر آن را همین مسجدی می‌دانند که در حال حاضر در داخل محوطه ایستگاه باقی مانده است.
محمد الیاس عبدالغنی شواهد فراوانی آورده تا نشان دهد که مسجد موجود در محوطه ایستگاه، همان مسجد سقیای زمان رسول خدا(ص) است.[۱۲] آثار این مسجد، مدتها پیش از سمهودی (م٩١١) از میان رفته و با تلاش وی، آثار قدیمی آن پیدا شده وسپس بازسازی گردیده است.
وضعیت فعلی
مسجد سقیا در حال حاضر در ۴٠٠ متری غرب میدان عنبریه، مشرف به جاده مدینه - جده - مکه واقع شده است.
تاریخ‌پژوه معاصر آقای رسول جعفریان در سال 1375 ش موفق به زیارت این مسجد شد. وی در توصیف وضعیت مسجد چنین می‌نویسد:
"در آن زمان (1375 ش) مسجد عبارت از سه اتاق در عرض هم بود که محرابی در اتاق وسط به چشم می‌خورد. طول مسجد با دیوار ١٢ متر و عرض دیوار 4 متر. متاسفانه به دلیل بی‌توجهی، محیط آن بسیار کثیف و دور از شان یک مسجد بود.
در سفری که در سال 1380 ش به آن سمت داشتم، دریافتم که اداره آثار باستانی، مصمم شده است تا ایستگاه راه آهن را تجدید کند. مسجد سقیا که در درون محوطه ایستگاه قرار داشته نیز بازسازی شده و در سال 81 به صورت یک مسجد زیبا درآمده بود".
این مسجد که امروزه به شکل کاملا زیبا و به سبک مسجد ایا صوفیاست، توسط عثمانیها بنا شده و بنام مسجد «عنبریه» معروف است.
پانویس
- ↑ عمدة الاخبار، ص188-189.
- ↑ المدینة المنورة فی رحلة العیاشی، ص121 و122.
- ↑ وفاء الوفا، ج4، ص1234.
- ↑ جامع الترمذی، کتاب المناقب، باب فی فضل المدینة، حدیث شماره3914.
- ↑ تاریخ المدینة المنورة، ج1، ص72.
- ↑ الطبقات الکبری، ج1، ص504.
- ↑ همان.
- ↑ عمدة الاخبار، ص189.
- ↑ عمدة الاخبار، ص188 و 189؛ وصف المدينة المنورة، ص17 و 36؛ مرآة الحرمين، ج1، ص418.
- ↑ ر.ک: آثار المدینة المنورة، ص136؛ فصول من تاریخ المدینة المنورة، ص146.
- ↑ المعالم الاثیرة فی السنّة و السیره، ص٢54.
- ↑ المساجد الاثریة، ص١٠٣.
منابع
- معالم الاثیرة فی السنة و السیرة، محمد محمد حسن شراب، دمشق، دارالقلم، 1991.
- المساجد الاثریة فی المدینة المنورة، محمد الیاس عبدالغنی، مدینه، 1998.