ام هانی
اُمِّ هانی، خواهر امام علی(ع) است و یکی از درهای مسجدالحرام نیز باب ام‌هانی نامیده شده است. وی دختر ابوطالب و فاطمه بنت اسد است. زمان اسلام آوردن وی را هنگام فتح مکه همراه زنان قریش گزارش داده‌اند؛ ولی بنابر شواهدی قبل از فتح مکه بوده است.
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | فاخته، فاطمه، عاتکه و هند بنت ابوطالب |
| کنیه | ام‌هانی |
| محل زندگی | مکه و مدینه |
| مهاجر/انصار | مهاجر |
| نسب/قبیله | قبیله قریش |
| خویشان سرشناس | ابوطالب، حضرت محمد(ص)، حضرت علی(ع)، |
| درگذشت/شهادت | مدینه |
| مدفن | مدینه یا قبرستان بقیع |
| مشخصات دینی | |
| زمان اسلام آوردن | پیش از فتح مکه |
| هجرت به | مدینه |
| دلیل شهرت | خواهر تنی امام علی(ع)، معراج پیامبر(ص) از خانه ام‌هانی، |
| نقش‌های برجسته | حضور در فتح مکه، نقش داشتن در واقعه لیلة المبیت، احکام و فرمان‌هایی در خانه ام‌هانی از جانب پیامبر(ص)، علی بن ابی‌طالب(ع) و عبدالله بن عباس |
| دیگر فعالیت‌ها | راوی حدیث اهل بیت(ع)، آزادی بردگان |
بنا به گفته برخی از مورخین، آغاز معراج پیامبر از خانه ام‌هانی، همچنین اقامت حضرت محمد(ص) در لیلة المبیت در خانه وی بوده است. ام‌هانی در حجة الوداع همراه پیامبر(ص) بود و از نخستین راویان غدیر خم می‌باشد. همچنین ام‌هانی از راویان سخنان حضرت فاطمه(س) با ابوبکر در موضوع فدک و حدیث ثقلین بوده است.
معرفی
ام هانی دختر ابوطالب و فاطمه بنت اسد و خواهر امام علی(ع) است[۱] که یکی از درهای مسجدالحرام نیز به خاطر مجاورت با خانه وی، باب ام‌هانی نامیده شده است.[۲] وی خواهر تنی طالب، عقیل، جعفر و امام علی(ع) است.[۳] از ام‌هانی با نام‌هایی چون فاخته،[۴] فاطمه[۵] و عاتکه[۶] و بنا بر قولی هند[۷] یاد شده است.
همسر ام‌هانی، هبیرة بن ابی‌‌وهب مخزومی، بنا بر گفته مورخان از آزاردهندگان پیامبر(ص) دانسته شده است.[۸] ام‌هانی دارای چهار فرزند به نام‌های هانی، عمر، یوسف و جَعده بوده است.[۹]
از میان چهار فرزند ام‌هانی، جعدة بن هبیره جایگاه مهم‌تری دارد. وی از شرکت کنندگان در نبرد صفین بود[۱۰] و از سوی امام علی(ع) به حکومت خراسان منصوب شد.[۱۱] خاندان جعده از خاندان‌های شیعی در کوفه و از دعوت‌کنندگان امام حسین(ع) به کوفه دانسته شده‌اند.[۱۲]
اسلام آوردن
برخی صحابه‌نگاران، هنگام اسلام آوردن ام‌هانی را سال هشتم هجری و در پی فتح مکه دانسته‌اند.[۱۳] شواهدی در دست است که اسلام او را در موارد گوناگون پیش از فتح مکه ثابت می‌کند.[۱۴] برخی از مورخان، پیشینه هرگونه شرک را برای او منتفی دانسته‌اند.[۱۵]
خواستگاری پیامبر
شماری از منابع از وجود دلبستگی متقابل میان ام‌هانی و پیامبر(ص) در دوران پیش از بعثت و حتی خواستگاری حضرت محمد(ص) از او سخن به میان آورده‌اند.[۱۶] به سبب مناسبات قبیله‌ای ابوطالب با بنی‌مخزوم، ابوطالب ناچار به پذیرش خواستگاری هبیرة بن ابی وهب مخزومی از ام‌هانی شد.[۱۷] در پی فتح مکه نیز پیامبر(ص) بار دیگر از او خواستگاری کرد که ام‌هانی از پذیرش خواسته ایشان با توجه به ملاحظاتی عذر آورد؛[۱۸] با وجود این گزارش‌ها، برخی ام‌هانی را در شمار همسران پیامبر(ص) دانسته‌اند.[۱۹]
وفات
از زمان وفات و محل دفن ام‌هانی به‌گونه دقیق در منابع گزارش نشده است. در منابع تاریخی به دیدار امام حسین(ع) با یکی از عمه‌هایش در سال ۶۰ق پیش از بیرون آمدن از مدینه اشاره شده است.[۲۰]
باب ام هانی
نامیده شدن یکی از درهای بیست و سه‌گانه مسجدالحرام به نام باب ام‌هانی.[۲۱]
باب ام‌هانی در قسمت پایانی سمت غربی دیوار جنوبی قرار داشته است، این در به علت مجاورت با خانه ام‌هانی دختر ابوطالب، به این نام خوانده می‌شد.[۲۲] این باب در دوره‌های گوناگون با نام‌های متفاوت یاد شده است؛ از جمله: اجیاد کبیر به علت نزدیکی آن به کوچه‌ای که به منطقه اجیاد کبیر؛[۲۳] باب ابوجهل به سبب نزدیکی به خانه وی؛[۲۴] باب المُلاعَبه در سده نهم ق. به علت نزدیکی به خانه فرمانده نیروهای شریف مکه که ملاعبه نام داشت،[۲۵] باب الشریف از سده 11ق. به سبب بیرون آمدن شرفای مکه از این در،[۲۶] باب الحَمیدیه در سده 14ق. به علت روبه‌رو بودن با دارالحکومه عثمانی که به دستور عبدالحمید دوم عثمانی (حک: 1293-1327ق.) ساخته شد.[۲۷]نیز نام‌هایی چون باب الفَرَج[۲۸]و باب المُعامل[۲۹]بدون اشاره به وجه تسمیه، برای این در یاد شده است. این باب در گسترش اول دوران سعودی (1369-1375ق.) برداشته شد.[۳۰]
موقعیت ام‌هانی زد پیامبر(ص)
- حضور مکرر پیامبر(ص) در خانه ام‌هانی.[۳۱]
- آغاز معراج از خانه ام‌هانی،[۳۲] در پی اقامه نماز عشا همراه ام‌هانی در خانه او.[۳۳]
- حضور ام‌هانی در واقعه لیلة المبیت؛ پیامبر(ص) پس از بیرون آمدن شبانه از خانه خود، به خانه ام‌هانی رفت و پس از توقفی کوتاه در آنجا، از مکه بیرون شد.[۳۴]
- اقامت پیامبر(ص) در روز فتح مکه در خانه ام‌هانی.[۳۵]
- امان دادن پیامبر(ص) به دو تن از مشرکان که ام‌هانی به آن‌ها امان داده بود.[۳۶]
- بیعت با پیامبر(ص) و هجرت ام‌هانی به همراه دیگر زنان مسلمان به مدینه در پی فتح مکه.[۳۷]
- مقام و منزلت خاص ام‌هانی نه نزد رسول خدا(ص) و دیگر مسلمانان، همچنین مباحات اهل بیت(ع) به سبب انتسابشان به وی.
- معرفی ام‌هانی به عنوان بهترین مردم[۳۸] و از اهل بهشت[۳۹]؛ در روایتی از پیامبر(ص).
جایگاه روایی
ام‌هانی در سال دهم هجری و در حجة الوداع همراه پیامبر(ص) بود و از نخستین راویان غدیر خم دانسته شده است.[۴۰] به گفته مورخان؛ او از راویان سخنان حضرت فاطمه(س) با ابوبکر در موضوع فدک[۴۱] و حدیث ثقلین[۴۲] به‌شمار می‌رود.
روایات نقل شده از ام‌هانی بنا گفته ابن‌اثیر، ۴۸ حدیث[۴۳] است اما برخی دیگر احادیث نقل شده از ام‌هانی در کتب شیعه و اهل‌سنت را ۱۱۲ حدیث دانسته‌اند.[۴۴]
پانویس
- ↑ الطبقات، ج8، ص38-39، 178.
- ↑ اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص194؛ منائح الکرم، ج3، ص481، «پاورقی؛ موسوعة مرآة الحرمین، ج2، ص751.
- ↑ الطبقات، ج8، ص178؛الاستیعاب، ج4، ص1889، 1963.
- ↑ الطبقات، ج8، ص120؛مسند احمد، ج6، ص340.
- ↑ اسد الغابه، ج6، ص228، 404.
- ↑ الاصابه، ج8، ص346.
- ↑ المغازی، ج2، ص848؛السیرة النبویه، ج2، ص876.
- ↑ انساب الاشراف، ج10، ص242.
- ↑ الاستیعاب، ج4، ص1964.
- ↑ وقعة صفین، ص465.
- ↑ انساب الاشراف، ج10، ص242؛الاخبار الطوال، ص173.
- ↑ انساب الاشراف، ج3، ص366.
- ↑ الاستیعاب، ج4، ص1889، 1963.
- ↑ الطبقات، ج8، ص47؛المغازی، ج2، ص649.
- ↑ شرح الاخبار، ج1، ص120؛ج2، ص375.
- ↑ انساب الاشراف، ج10، ص242؛المحبر، ص396.
- ↑ المحبر، ص97-98؛الطبقات، ج8، ص120.
- ↑ الطبقات، ج8، ص121؛تاریخ طبری، ج16، ص619؛ الطبقات، ج8، ص120؛وسائل الشیعه، ج20، ص37؛ انساب الاشراف، ج2، ص97؛الکافی، ج5، ص326.
- ↑ نهایة الارب، ج18، ص8.
- ↑ بحار الانوار، ج45، ص88.
- ↑ شرف النبی، ص406.
- ↑ اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص194؛ منائح الکرم، ج3، ص481، «پاورقی؛ موسوعة مرآة الحرمین، ج2، ص751؛ شرف النبی، ص406.
- ↑ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص112.
- ↑ تاریخ مکة المشرفه، ج1، ص158؛ تحصیل المرام، ج1، ص383؛ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص112.
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص315.
- ↑ تحصیل المرام، ج1، ص383.
- ↑ مرآة الحرمین، ج1، ص232-233.
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص315.
- ↑ سفرنامه ناصر خسرو، ص128.
- ↑ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص114.
- ↑ المستدرک، ج4، ص54.
- ↑ السیرة النبویه، ج1، ص402؛الطبقات، ج1، ص167.
- ↑ السیرة النبویه، ج1، ص402.
- ↑ کنز الفوائد، ص206.
- ↑ المصنف، ج4، ص361.
- ↑ الطبقات، ج2، ص110؛المغازی، ج2، ص829-830.
- ↑ تذکرة الخواص، ص22.
- ↑ شرح الاخبار، ج1، ص120؛کفایة الاثر، ص98.
- ↑ شرف النبی، ص264؛المناقب، ص289.
- ↑ الطرائف، ص140-141؛الغدیر، ج1، ص18.
- ↑ الطبقات، ج2، ص240؛فتوح البلدان، ج1، ص36.
- ↑ مسند الرضا7، ص209؛خلاصة عبقات الانوار، ج1، ص31.
- ↑ اسد الغابه، ج5، ص624.
- ↑ محدثات شیعه، غروی نائینی، ص۳۳۹.
منابع
- الاخبار الطوال: ابن داود الدینوری (م. ۲۸۲ق.) ، به کوشش عبدالمنعم، قم، الرضی، ۱۴۱۲ق.
- اخبار مکه: الفاکهی (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق؛
- الاستیعاب: ابن عبدالبر (م. ۴۶۳ق.) ، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
- اسد الغابه: ابن اثیر (م. ۶۳۰ق.) ، بیروت، دار الکتاب العربی.
- الاصابه: ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.) ، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- انساب الاشراف: البلاذری (م. ۲۷۹ق.) ، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.
- الایضاح: الفضل بن شاذان (م. ۲۶۰ق.) ، به کوشش الحسینی الارموی، دانشگاه تهران، ۱۳۶۳ش.
- بحار الانوار: المجلسی (م. ۱۱۱۰ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م. ۳۱۰ق.) ، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام: طه عبدالقادر، مکه، جامعة‌ام القری.
- تاریخ مکة المشرفه: محمد ابن الضیاء (م. 854ق.)، به کوشش علاء و ایمن، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1424ق؛
- تحصیل المرام: محمد بن احمد الصباغ (م. 1321ق.)، به کوشش ابن دهیش، 1424ق.
- تذکرة الخواص: سبط بن الجوزی (م. ۶۵۴ق.) ، قم، الرضی، ۱۴۱۸ق.
- الجمل و النصرة لسید العتره: المفید (م. ۴۱۳ق.) ، قم، مکتبة الداوری.
- خلاصة عبقات الانوار: علی الحسینی المیلانی، تهران، بعثت، ۱۴۰۵ق.
- سفرنامه ناصر خسرو: ناصر خسرو (م. 481ق.)، تهران، زوّار، 1381ش.
- السیرة النبویه: ابن‌هشام (م. ۸-۲۱۳ق.) ، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.
- شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار: النعمان المغربی (م. ۳۶۳ق.) ، به کوشش جلالی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۴ق.
- شرف النبی (شرف المصطفی): ابوسعید خرگوشی (م. ۴۰۶ق.) ، به کوشش محمد روشن، تهران، بابک، ۱۳۶۱ش.
- شفاء الغرام: محمد الفاسی (م. 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق.
- الطبقات الکبری: ابن سعد (م. ۲۳۰ق.) ، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
- الطرائف: ابن طاوس (م. ۶۶۴ق.) ، قم، مطبعة الخیام، ۱۳۹۹ق.
- الغدیر: الامینی (م. ۱۳۹۰ق.) ، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۶ش.
- فتوح البلدان: البلاذری (م. ۲۷۹ق.) ، به کوشش صلاح الدین، قاهره، النهضة المصریه، ۱۹۵۶م.
- الکافی: الکلینی (م. ۳۲۹ق.) ، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش.
- کفایة الاثر: علی بن محمد خزاز قمی (م. ۴۰۰ق.) ، به کوشش کوه‌کمری، قم، بیدار، ۱۴۰۱ق.
- کنز الفوائد: الکراجکی (م. ۴۴۹ق.) ، قم، مکتبة المصطفوی، ۱۴۱۰ق.
- المحبّر: ابن حبیب (م. ۲۴۵ق.) ، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده.
- محدثات شیعه: غروی نائینی، نهله، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۵ش.
- مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت پاشا (م. 1353ق.)، قم، المطبعة العلمیه، 1344ق.
- المستدرک علی الصحیحین: الحاکم النیشابوری (م. ۴۰۵ق.) ، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق.
- مسند احمد: احمد بن حنبل (م. ۲۴۱ق.) ، بیروت، دار صادر.
- مسند الرضا(ع): داود بن سلیمان الغازی (م. ۲۰۳ق.) ، به کوشش حسینی، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۱۸ق.
- المصنّف: ابن ابی شیبه (م. ۲۳۵ق.) ، به کوشش سعید محمد، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
- المغازی: الواقدی (م. ۲۰۷ق.) ، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق.
- منائح الکرم: علی بن تاج الدین السنجاری (م. ۱۱۲۵ق.)، به کوشش المصری، مکه، جامعة ام القری، ۱۴۱۹ق؛
- المناقب: الخوارزمی (م. ۵۶۸ق.) ، به کوشش مالک محمودی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۱ق.
- موسوعة کلمات الامام الحسین(ع): به کوشش جمعی از محققان، دار المعروف، ۱۴۱۶ق.
- موسوعة مرآة الحرمین الشریفین: ایوب صبری پاشا (م. ۱۲۹۰ق.)، قاهره، دار الآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق.
- المیزان: الطباطبائی (م. ۱۴۰۲ق.) ، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ق.
- نهایة الارب: احمد بن عبدالوهاب النویری (م. ۷۳۳ق.) ، قاهره، دار الکتب و الوثائق، ۱۴۲۳ق.
- وسائل الشیعه: الحر العاملی (م. ۱۱۰۴ق.) ، قم، آل البیت:، ۱۴۱۲ق.
- وقعة صفین: ابن مزاحم المنقری (م. ۲۱۲ق.) ، به کوشش عبدالسلام، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۴ق.