ام هانی

ام هانی
مشخصات فردی
نام کامل	فاخته، فاطمه، عاتکه و هند بنت ابوطالب
کنیه	ام‌هانی
محل زندگی	مکه و مدینه
مهاجر/انصار	مهاجر
نسب/قبیله	قبیله قریش
خویشان; سرشناس	ابوطالب، حضرت محمد(ص)، حضرت علی(ع)،
درگذشت/شهادت	مدینه
مدفن	مدینه یا قبرستان بقیع
مشخصات دینی
زمان اسلام آوردن	پیش از فتح مکه
هجرت به	مدینه
دلیل شهرت	خواهر تنی امام علی(ع)، معراج پیامبر(ص) از خانه ام‌هانی،
نقش‌های برجسته	حضور در فتح مکه، نقش داشتن در واقعه لیلة المبیت، احکام و فرمان‌هایی در خانه‌ ام‌هانی از جانب پیامبر(ص)، علی بن ابی‌طالب(ع) و عبدالله بن عباس
دیگر فعالیت‌ها	راوی حدیث اهل بیت(ع)، آزادی بردگان

اُمِّ هانی، خواهر امام علی(ع) است، دختر ابوطالب و فاطمه بنت اسد بود. زمان اسلام آوردن وی را هنگام فتح مکه یا پیش از آن دانسته‌اند.

بنا به گفته برخی از مورخان، آغاز معراج پیامبر از خانه ام‌هانی بود. همچنین اقامت حضرت محمد(ص) در لیلة المبیت در خانه وی بوده است. ام‌هانی در حجة الوداع همراه پیامبر(ص) بود و از نخستین راویان غدیر خم می‌باشد. همچنین او از راویان سخنان حضرت فاطمه(س) با ابوبکر در موضوع فدک و حدیث ثقلین بوده است. یکی از درهای مسجدالحرام نیز باب ام‌هانی نامیده شده است

زندگی ام هانی

ام هانی دختر ابوطالب و فاطمه بنت اسد و خواهر تنی امام علی(ع)، طالب، عقیل و جعفر است.^[۱] همسر ام‌هانی، هبیرة بن ابی‌‌وهب مخزومی، بنا بر گفته مورخان از آزاردهندگان پیامبر(ص) دانسته شده است.^[۲] ام‌هانی دارای چهار فرزند به نام‌های‌ هانی، عمر، یوسف و جَعده بوده است.^[۳] جعده از شرکت‌کنندگان در جنگ صفین بود^[۴] و از سوی امام علی(ع) به حکومت خراسان منصوب شد.^[۵]

برخی صحابه‌نگاران، هنگام اسلام آوردن ام‌هانی را سال هشتم هجری و در پی فتح مکه دانسته‌اند.^[۶] شواهدی در دست است که اسلام او را در موارد گوناگون پیش از فتح مکه ثابت می‌کند.^[۷] برخی از مورخان، پیشینه هرگونه شرک را برای او منتفی دانسته‌اند.^[۸]

خواستگاری پیامبر

شماری از منابع از خواستگاری حضرت محمد(ص) از ام هانی در دوران پیش از بعثت خبر داده‌اند.^[۹] بنابر برخی گزارش‌ها در پی فتح مکه پیامبر(ص) بار دیگر از او خواستگاری کرد که ام‌هانی از پذیرش خواسته ایشان با توجه به ملاحظاتی عذر آورد؛^[۱۰] با وجود این ‌گزارش‌ها، برخی ام‌هانی را در شمار همسران پیامبر(ص) دانسته‌اند.^[۱۱]

معراج پیامبر از خانه ام هانی

نام ام هانی در وقایع صدر اسلام بارها به میان آمده است. گفته شده که پیامبر(ص) پیاپی در خانه او حضور می‌یافت.^[۱۲] مهم‌‌ترین رخدادی که نام‌ ام‌هانی را با رویدادهای آغاز اسلام پیوند داده و پیشینه اسلام وی پیش از فتح مکه و حتی پیش از هجرت را تایید می‌کند، آغاز اسراء و معراج از خانه او است.^[۱۳]پیامبر(ص) در پی اقامه نماز عشا همراه‌ ام‌هانی و در خانه او ^[۱۴] سفر اسراء را آغاز کرد. این خانه نزدیک مسجدالحرام قرار داشت و شاید از همین ‌رو یا بر اثر واقعه معراج، از دیرباز نام یکی از درهای بیست ‌و سه‌گانه مسجدالحرام، باب‌ ام‌هانی بوده است.^[۱۵]

ام هانی در فتح مکه

‌ام‌هانی تا هنگام فتح مکه در این شهر ماند. در دوران فتح مکه، جایگاه او نزد رسول خدا(ص) بیشتر آشکار شد؛ زیرا در روز فتح، بر پایه گزارشی، در خانه او منزل گزید.^[۱۶]همچنین مجرمانی چون حارث بن هشام و زهیر بن ابی امیه^[۱۷]یا عبدالله بن ابی‌ربیعه^[۱۸]را که‌ ام‌هانی به آن‌ها امان داده بود، بخشود.^[۱۹]

ام هانی و اهل بیت

پس از رحلت رسول خدا(ص) ‌ام‌هانی نقشی ویژه کنار اهل بیت(ع) و برادرش امام علی(ع) در دوران حکومتش ایفا کرد. او از مهم‌‌ترین راویان سخنان حضرت فاطمه(س) با ابوبکر در موضوع فدک^[۲۰]و حدیث ثقلین^[۲۱]به‌شمار می‌رود. همچنین نامه امام علی(ع) به‌ ام‌هانی در موضوع نبرد جمل^[۲۲] موضع‌گیری وی در برابر ناکثین^[۲۳]و ‌گزارش او از عهدشکنی و توطئه طلحه و زبیر (م. 36ق.) ^[۲۴]از نکات برجسته زندگانی سیاسی و اجتماعی‌ ام‌هانی در مدینه‌ هستند.

باب ام هانی

نمایی از باب اجیاد یا همان باب ام‌هانی در سال 1366قمری

یکی از درهای مسجدالحرام به دلیل مجاورت با خانه وی، باب ام‌هانی نامیده شده بود.^[۲۵] این درب در دوره‌های گوناگون نام‌های دیگری یافت از جمله به آن باب اجیاد کبیر،^[۲۶] باب الشریف^[۲۷] یا باب الحمیدیه^[۲۸] هم گفته‌اند. این باب در گسترش اول دوران سعودی (1369-1375ق.) برداشته شد.^[۲۹]

جایگاه روایی

ام‌هانی در سال دهم هجری و در حجة الوداع همراه پیامبر(ص) بود و از نخستین راویان غدیر خم دانسته شده است.^[۳۰] به گفته مورخان؛ او از راویان سخنان حضرت فاطمه(س) با ابوبکر در موضوع فدک^[۳۱] و حدیث ثقلین^[۳۲] به‌شمار می‌رود.

روایات نقل شده از ام‌هانی بنا گفته ابن‌اثیر، ۴۸ حدیث^[۳۳] است اما برخی دیگر احادیث نقل شده از ام‌هانی در کتب شیعه و اهل‌سنت را ۱۱۲ حدیث دانسته‌اند.^[۳۴]

پانویس

↑ الطبقات، ج8، ص178؛الاستیعاب، ج4، ص1889، 1963.
↑ انساب الاشراف، ج10، ص242.
↑ الاستیعاب، ج4، ص1964.
↑ وقعة صفین، ص465.
↑ انساب الاشراف، ج10، ص242؛الاخبار الطوال، ص173.
↑ الاستیعاب، ج4، ص1889، 1963.
↑ الطبقات، ج8، ص47؛المغازی، ج2، ص649.
↑ شرح الاخبار، ج1، ص120؛ج2، ص375.
↑ انساب الاشراف، ج10، ص242؛المحبر، ص396.
↑ الطبقات، ج8، ص121؛تاریخ طبری، ج16، ص619؛ الطبقات، ج8، ص120؛وسائل الشیعه، ج20، ص37؛ انساب الاشراف، ج2، ص97؛الکافی، ج5، ص326.
↑ نهایة الارب، ج18، ص8.
↑ المستدرک، ج4، ص54.
↑ السیرة النبویه، ج1، ص402؛الطبقات، ج1، ص167.
↑ السیرة النبویه، ج1، ص402.
↑ شرف النبی، ص406.
↑ المصنف، ج4، ص361.
↑ السیرة النبویه، ج2، ص411.
↑ المغازی، ج2، ص829؛تاریخ یعقوبی، ج2، ص59.
↑ الطبقات، ج2، ص110؛المغازی، ج2، ص829-830.
↑ الطبقات، ج2، ص240؛فتوح البلدان، ج1، ص36.
↑ مسند الرضا7، ص209؛خلاصة عبقات الانوار، ج1، ص31.
↑ الجمل، ص212.
↑ الایضاح، ص82.
↑ الجمل، ص233؛شرح الاخبار، ج1، ص396.
↑ اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص194؛ منائح الکرم، ج3، ص481، «پاورقی؛ موسوعة مرآة الحرمین، ج2، ص751؛ شرف النبی، ص406.
↑ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص112.
↑ تحصیل المرام، ج1، ص383.
↑ مرآة الحرمین، ج1، ص232-233.
↑ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص114.
↑ الطرائف، ص140-141؛الغدیر، ج1، ص18.
↑ الطبقات، ج2، ص240؛فتوح البلدان، ج1، ص36.
↑ مسند الرضا7، ص209؛خلاصة عبقات الانوار، ج1، ص31.
↑ اسد الغابه، ج5، ص624.
↑ محدثات شیعه، غروی نائینی، ص۳۳۹.

منابع

الاخبار الطوال: ابن داود الدینوری (م. ۲۸۲ق.) ، به کوشش عبدالمنعم، قم، الرضی، ۱۴۱۲ق.

اخبار مکه: الفاکهی (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق؛

الاستیعاب: ابن عبدالبر (م. ۴۶۳ق.) ، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.

اسد الغابه: ابن اثیر (م. ۶۳۰ق.) ، بیروت، دار الکتاب العربی.

الاصابه: ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.) ، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.

انساب الاشراف: البلاذری (م. ۲۷۹ق.) ، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.

الایضاح: الفضل بن شاذان (م. ۲۶۰ق.) ، به کوشش الحسینی الارموی، دانشگاه تهران، ۱۳۶۳ش.

تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م. ۳۱۰ق.) ، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.

تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام: طه عبدالقادر، مکه، جامعة‌ام القری.

تاریخ مکة المشرفه: محمد ابن الضیاء (م. 854ق.)، به کوشش علاء و ایمن، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1424ق؛

تحصیل المرام: محمد بن احمد الصباغ (م. 1321ق.)، به کوشش ابن دهیش، 1424ق.

تذکرة الخواص: سبط بن الجوزی (م. ۶۵۴ق.) ، قم، الرضی، ۱۴۱۸ق.

الجمل و النصرة لسید العتره: المفید (م. ۴۱۳ق.) ، قم، مکتبة الداوری.

خلاصة عبقات الانوار: علی الحسینی المیلانی، تهران، بعثت، ۱۴۰۵ق.

سفرنامه ناصر خسرو: ناصر خسرو (م. 481ق.)، تهران، زوّار، 1381ش.

السیرة النبویه: ابن‌هشام (م. ۸-۲۱۳ق.) ، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.

شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار: النعمان المغربی (م. ۳۶۳ق.) ، به کوشش جلالی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۴ق.

شرف النبی (شرف المصطفی): ابوسعید خرگوشی (م. ۴۰۶ق.) ، به کوشش محمد روشن، تهران، بابک، ۱۳۶۱ش.

شفاء الغرام: محمد الفاسی (م. 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق.

الطبقات الکبری: ابن سعد (م. ۲۳۰ق.) ، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.

الطرائف: ابن‌ طاوس (م. ۶۶۴ق.) ، قم، مطبعة الخیام، ۱۳۹۹ق.

الغدیر: الامینی (م. ۱۳۹۰ق.) ، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۶ش.

فتوح البلدان: البلاذری (م. ۲۷۹ق.) ، به کوشش صلاح الدین، قاهره، النهضة المصریه، ۱۹۵۶م.

الکافی: الکلینی (م. ۳۲۹ق.) ، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش.

کفایة الاثر: علی بن محمد خزاز قمی (م. ۴۰۰ق.) ، به کوشش کوه‌کمری، قم، بیدار، ۱۴۰۱ق.

کنز الفوائد: الکراجکی (م. ۴۴۹ق.) ، قم، مکتبة المصطفوی، ۱۴۱۰ق.

المحبّر: ابن ‌حبیب (م. ۲۴۵ق.) ، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده.

محدثات شیعه: غروی نائینی، نهله، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۵ش.

مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت پاشا (م. 1353ق.)، قم، المطبعة العلمیه، 1344ق.

المستدرک علی الصحیحین: الحاکم النیشابوری (م. ۴۰۵ق.) ، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق.

مسند احمد: احمد بن حنبل (م. ۲۴۱ق.) ، بیروت، دار صادر.

مسند الرضا(ع): داود بن سلیمان الغازی (م. ۲۰۳ق.) ، به کوشش حسینی، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۱۸ق.

المصنّف: ابن ابی شیبه (م. ۲۳۵ق.) ، به کوشش سعید محمد، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.

المغازی: الواقدی (م. ۲۰۷ق.) ، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق.

منائح الکرم: علی بن تاج الدین السنجاری (م. ۱۱۲۵ق.)، به کوشش المصری، مکه، جامعة ام‏ القری، ۱۴۱۹ق؛

المناقب: الخوارزمی (م. ۵۶۸ق.) ، به کوشش مالک محمودی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۱ق.

موسوعة کلمات الامام الحسین(ع): به کوشش جمعی از محققان، دار المعروف، ۱۴۱۶ق.

موسوعة مرآة الحرمین الشریفین: ایوب صبری پاشا (م. ۱۲۹۰ق.)، قاهره، دار الآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق.

المیزان: الطباطبائی (م. ۱۴۰۲ق.) ، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ق.

نهایة الارب: احمد بن عبدالوهاب النویری (م. ۷۳۳ق.) ، قاهره، دار الکتب و الوثائق، ۱۴۲۳ق.

وسائل الشیعه: الحر العاملی (م. ۱۱۰۴ق.) ، قم، آل البیت:، ۱۴۱۲ق.

وقعة صفین: ابن مزاحم المنقری (م. ۲۱۲ق.) ، به کوشش عبدالسلام، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۴ق.

[1] الطبقات، ج8، ص178؛الاستیعاب، ج4، ص1889، 1963.

[2] انساب الاشراف، ج10، ص242.

[3] الاستیعاب، ج4، ص1964.

[4] وقعة صفین، ص465.

[5] انساب الاشراف، ج10، ص242؛الاخبار الطوال، ص173.

[6] الاستیعاب، ج4، ص1889، 1963.

[7] الطبقات، ج8، ص47؛المغازی، ج2، ص649.

[8] شرح الاخبار، ج1، ص120؛ج2، ص375.

[9] انساب الاشراف، ج10، ص242؛المحبر، ص396.

[10] الطبقات، ج8، ص121؛تاریخ طبری، ج16، ص619؛ الطبقات، ج8، ص120؛وسائل الشیعه، ج20، ص37؛ انساب الاشراف، ج2، ص97؛الکافی، ج5، ص326.

[11] نهایة الارب، ج18، ص8.

[12] المستدرک، ج4، ص54.

[13] السیرة النبویه، ج1، ص402؛الطبقات، ج1، ص167.

[14] السیرة النبویه، ج1، ص402.

[15] شرف النبی، ص406.

[16] المصنف، ج4، ص361.

[17] السیرة النبویه، ج2، ص411.

[18] المغازی، ج2، ص829؛تاریخ یعقوبی، ج2، ص59.

[19] الطبقات، ج2، ص110؛المغازی، ج2، ص829-830.

[20] الطبقات، ج2، ص240؛فتوح البلدان، ج1، ص36.

[21] مسند الرضا7، ص209؛خلاصة عبقات الانوار، ج1، ص31.

[22] الجمل، ص212.

[23] الایضاح، ص82.

[24] الجمل، ص233؛شرح الاخبار، ج1، ص396.

[25] اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص194؛ منائح الکرم، ج3، ص481، «پاورقی؛ موسوعة مرآة الحرمین، ج2، ص751؛ شرف النبی، ص406.

[26] تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص112.

[27] تحصیل المرام، ج1، ص383.

[28] مرآة الحرمین، ج1، ص232-233.

[29] تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص114.

[30] الطرائف، ص140-141؛الغدیر، ج1، ص18.

[31] الطبقات، ج2، ص240؛فتوح البلدان، ج1، ص36.

[32] مسند الرضا7، ص209؛خلاصة عبقات الانوار، ج1، ص31.

[33] اسد الغابه، ج5، ص624.

[34] محدثات شیعه، غروی نائینی، ص۳۳۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]