محمد بن حسن ابن زبالة
ابن زَباله (درگذشت حدود سال ۲۰۰ق.) با نام کامل محمد بن حسن مخزومی، از نخستین تاریخ‌نگاران مسلمان است که کتاب مستقلی در تاریخ مدینه نگاشته است. او پدیدآورنده سبکی در تاریخ‌نگاری مدینه بود که پس از او توسط برخی از شاگردانش مانند عمر بن شبه و یحیی بن حسن علوی پی‌گرفته شد. هرچند اصل کتاب ابن زباله با نام اخبار المدینه از میان رفته است، اما کتاب او را بر اساس نقل‌هایی که از آن در دیگر منابع تاریخی مدینه آمده، بازسازی و منتشر کرده‌اند.
زندگی نامه
محمد بن حسن بن ابي‌الحسن از خاندان بنی‌مخزوم از قبیله قریش بود.[۱] کنيه او ابوالحسن يا ابوعبدالله بود. او را با عنوان ابن زَباله می‌شناختند. زباله به فتح يا ضم زاء[۲] از نواحي کهن مدينه بوده است.[۳] ابن زباله از تاريخ‌نگاران، راويان و نسب‌شناسان سده دوم قمری در مدينه است. به احتمال، وي در حدود سال 200ق. درگذشت.[۴]
استادان و شاگردان
بر پايه تصريح ابن حجر، او از اصحاب مالک بن انس به شمار مي‌آيد[۵] و از محضر بسياري از محدثان و دانشوران سده دوم قمری بهره برده است. مِزّي، فهرستي جامع از استادان، شاگردان و راويان ابن زباله ترتيب داده است.[۶] برخي از استادان وي عبارتند از: ابراهيم بن قُدامه مدني، اسامة بن حَفص مدني، عبدالله بن محمد بن ابي‌فَروِه، و عبدالله بن وَهَب. صلاح عبدالعزيز بن سلامه، محقق کتاب، با کاوش در سلسله اسناد و متون حديثي، به شناسايي 105 تن از مشايخ روايي ابن زباله پرداخته است.[۷]
از شاگردان نام‌آور وي می‌توان به عمر بن شَبَّه نُمَيري، زبير بن بکار، و يحيي بن حسن علوي اشاره کرد. اينان در مدينه‌پژوهي به روش و سبک او توجه کرده، آثاري پديد آوردند.[۸]
آثار
کتاب اخبار المدینه مهم‌ترین اثر ابن زباله است که جایگاه مهمی در تاریخ‌نگاری محلی مدینه دارد. اصل این کتاب امروزه در دست نیست و بر اساس نقل‌های باقی مانده از آن بازسازی و منتشر شده است.
جز اخبار المدينه، دو اثر ديگر به ابن زباله نسبت يافته است[۹]: مَثالِبُ الاَنساب، و ازواج النبي. زبير بن بکار که شاگرد و راوي ابن زباله بوده،گزيده‌اي از ازواج النبي فراهم آورده است.[۱۰] ابن نديم به آثاري ديگر از وي در شعر و ادب اشاره کرده است.[۱۱]
جستار وابسته
پانویس
- ↑ اخبار المدینه، مقدمه، ص۲۳
- ↑ معجم ما استعجم، ج2، ص693؛ معجم البلدان، ج3، ص129؛ تقريب التهذيب، ج2، ص66-67.
- ↑ وفاء الوفاء، ج1، ص352.
- ↑ الاکمال، ج4، ص171؛ تهذيب الکمال، ج16، ص202؛ تقريب التهذيب، ج2، ص67.
- ↑ لسان الميزان، ج5، ص136؛ تهذيب التهذيب، ج9، ص101؛ وفاء الوفاء، ج1، ص62.
- ↑ تهذيب الکمال، ج16، ص202-205.
- ↑ اخبار المدینه، مقدمه، ۳۸-۵۵
- ↑ اخبار المدینه، مقدمه، ص۵۸-۶۰
- ↑ تهذيب التهذيب، ج9، ص117.
- ↑ المنتخب من کتاب ازواج النبي، ص15-16.
- ↑ الفهرست، ص121.