محمد بن حسن ابن زبالة
ابن زَباله (درگذشت حدود سال ۲۰۰ق.) با نام کامل محمد بن حسن مخزومی، از نخستین تاریخ‌نگاران مسلمان است که کتاب مستقلی در تاریخ مدینه نگاشته است. او پدیدآورنده سبکی در تاریخ‌نگاری مدینه بود که پس از او توسط برخی از شاگردانش مانند عمر بن شبه و یحیی بن حسن علوی پی‌گرفته شد. هرچند اصل کتاب ابن زباله با نام اخبار المدینه از میان رفته است، اما کتاب او را بر اساس نقل‌هایی که از آن در دیگر منابع تاریخی مدینه آمده، بازسازی و منتشر کرده‌اند.
زندگی نامه
محمد بن حسن بن ابی‌الحسن از خاندان بنی‌مخزوم از قبیله قریش بود.[۱] کنیه او ابوالحسن یا ابوعبدالله بود. او را با عنوان ابن زَباله می‌شناختند. زباله به فتح یا ضم زاء[۲] از نواحی کهن مدینه بوده است.[۳] ابن زباله از تاریخ‌نگاران، راویان و نسب‌شناسان سده دوم قمری در مدینه است. به احتمال، وی در حدود سال ۲۰۰ق. درگذشت.[۴]
استادان و شاگردان
بر پایه تصریح ابن حجر، او از اصحاب مالک بن انس به شمار می‌آید[۵] و از محضر بسیاری از محدثان و دانشوران سده دوم قمری بهره برده است. مِزّی، فهرستی جامع از استادان، شاگردان و راویان ابن زباله ترتیب داده است.[۶] برخی از استادان وی عبارتند از: ابراهیم بن قُدامه مدنی، اسامة بن حَفص مدنی، عبدالله بن محمد بن ابی‌فَروِه، و عبدالله بن وَهَب. صلاح عبدالعزیز بن سلامه، محقق کتاب، با کاوش در سلسله اسناد و متون حدیثی، به شناسایی ۱۰۵ تن از مشایخ روایی ابن زباله پرداخته است.[۷]
از شاگردان نام‌آور وی می‌توان به عمر بن شَبَّه نُمَیری، زبیر بن بکار، و یحیی بن حسن علوی اشاره کرد. اینان در مدینه‌پژوهی به روش و سبک او توجه کرده، آثاری پدید آوردند.[۸]
آثار
کتاب اخبار المدینه مهم‌ترین اثر ابن زباله است که جایگاه مهمی در تاریخ‌نگاری محلی مدینه دارد. اصل این کتاب امروزه در دست نیست و بر اساس نقل‌های باقی مانده از آن بازسازی و منتشر شده است.
جز اخبار المدینه، دو اثر دیگر به ابن زباله نسبت یافته است[۹]: مَثالِبُ الاَنساب، و ازواج النبی. زبیر بن بکار که شاگرد و راوی ابن زباله بوده،گزیده‌ای از ازواج النبی فراهم آورده است.[۱۰] ابن ندیم به آثاری دیگر از وی در شعر و ادب اشاره کرده است.[۱۱]
جستار وابسته
پانویس
- ↑ اخبار المدینه، مقدمه، ص۲۳
- ↑ معجم ما استعجم، ج2، ص693؛ معجم البلدان، ج3، ص129؛ تقریب التهذیب، ج2، ص66-67.
- ↑ وفاء الوفاء، ج1، ص352.
- ↑ الاکمال، ج4، ص171؛ تهذیب الکمال، ج16، ص202؛ تقریب التهذیب، ج2، ص67.
- ↑ لسان المیزان، ج5، ص136؛ تهذیب التهذیب، ج9، ص101؛ وفاء الوفاء، ج1، ص62.
- ↑ تهذیب الکمال، ج16، ص202-205.
- ↑ اخبار المدینه، مقدمه، ۳۸-۵۵
- ↑ اخبار المدینه، مقدمه، ص۵۸-۶۰
- ↑ تهذیب التهذیب، ج9، ص117.
- ↑ المنتخب من کتاب ازواج النبی، ص15-16.
- ↑ الفهرست، ص121.