آبار علی
آبار علی (چاه‌های علی) منطقه‌ای است در جنوب مدینه که به آن ذوالحلیفه نیز می‌گویند، جایی که مسجد شجره که میقات اهل مدینه است در آن قرار گرفته است. در این منطقه که وادی عتیق از آن می‌گذرد نخلستان‌ها و چاه‌هایی قرار داشته و دارد.
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| مکان | مدینه ذوالحلیفه |
| کاربری | مزرعه و چاه آب |
|
| |
این منطقه را از سده‌های گذشته «آبار علی» یا «بئر علی» می‌نامیدند به طوری که به مسجد شجره نیز مسجد بئر علی گفته می‌شد. بنابر روایت‌هایی نام بئر علی (چاه علی) برگرفته از نام علی‌بن ابیطالب(ع) است. برخی گفته‌اند در این مکان چاهی بوده که علی(ع) در کنار آن با جنیان جنگیده است و برخی دیگر آن را زمینی می‌دانند که پیامبر به علی(ع) به اقطاع داد. اما برخی از منابع چنین انتسابی را نپذیرفته اند.
مکان ویرایش
آبار و اَبیار جمع بِئْر و به معنای چاه‌ها است.[۱] آبار علی نام منطقه‌ای است در ۹ کیلومتری جنوب شهر مدینه، در وادی عقیق و دامنه غربی کوه عیر که بر سر راه مکه قرار دارد. این منطقه همان منطقه ذو الحلیفه است که مسجد شجره که میقات اهل مدینه است در آن قرار گرفته است.[۲]
وضعیت امروز ویرایش
امروزه در باغ‌ها و مزارعی که در غرب مسجد شجره در ساحل وادی عقیق (رودخانه عقیق) قرار دارد، چاه‌های آب متعدد و کهنی باقی مانده است.[۳] برخی از زائران تعدادی از این چاه‌ها را (که در مزرعه منصور عثمان الفریدی قرار گرفته[۳]) چاه‌های منسوب به امام علی(ع) می‌دانند اما به گفته عبدالعزیز کعکی، جغرافی‌نگار معاصر مدینه، چاه‌های منسوب به امام علی امروزه از میان رفته و مکان آن معلوم نیست.[۴]
تاریخچه نامگذاری ویرایش
کاربرد نام آبار علی یا بئر علی سابقه‌ای کهن دارد اما وجه تسمیه آن به روشنی معلوم نیست. منابع از قرن هشتم اطلاع می‌دهند که نام بئر علی نامی رایج بود و کسی این مکان را به نام ذوالحلیفه نمی‌شناخت.[۵][۶] اولیا چلبی که در سده یازدهم به حج رفته است، میقات اهل مدینه را آبار علی نامیده و حتی مسجد احرام را نیز مسجد علی می‌خواند.[۷] فرهاد میرزا نیز در سفرنامه‌اش به سال ۱۲۹۲ قمری اشاره می‌کند که مردم محلی مسجد شجره را تنها به نام بئر علی یا آبار علی می‌شناسند.[۸]
جنگ علی(ع) با جنیان ویرایش
روایت شده که در این منطقه چاهی بوده که امام علی(ع) در آنجا با جنیان جنگیده است.[۹][۱۰] سمهودی، تاریخنگار مشهور مدینه، عبارتی از ابن‌جماعه[۱۱] نقل می‌کند که در آن درستی این داستان را رد می‌کند.[۱۲] با این حال اینکه در برخی منابع جغرافی‌نگاری قرن نهم یا پیش و پس از آن برای اشاره به این چاه از تعابیری مانند «بئر علی بن ابی طالب»،[۱۳] «بئر علی رضی الله عنه»،[۱۴] «البئر المنسوبه الی علی بن ابی طالب»[۱۵] استفاده شده نشان می دهد که انتساب این نام به علی بن ابی طالب(ع) باوری رایج بوده است.
اقطاع پیامبر به علی(ع) ویرایش
گاه گفته شده که حضرت علی(ع) در این منطقه چاه‌هایی حفر کرده بود و از این رو آنجا بدین نام خوانده شده است.[۱۶][۱۷]برخی پژوهشگران نیز گفته‌اند که این منطقه احتمالا از زمین‌هایی بوده که پیامبر به علی بن ابیطالب(ع) اقطاع کرده و نام منطقه حاصل از آن است. این برداشت مستند به روایتی است که بر اساس آن پیامبر زمین‌هایی از جمله فقیرین، قیس و شجره را به علی(ع) اقطاع کرد.[۱۸] در مقابل برخی گزارش‌ها حاکی از این است که این منطقه (وادی عقیق) را پیامبر به بلال بن حارث مزنی اقطاع داد و آن را بلاد مزینه می‌گفتند.[۱۹]برخی بر همین اساس انتساب چاه‌های این منطقه به علی ابن ابیطالب(ع) را نادرست می‌دانند.[۲۰]
ارتباط نام آبار علی به علی دینار ویرایش
در گزاشی غیر مستند که در اینترنت شهرت یافته است نام آبار علی را به «علی دینار» سلطان دارفور نسبت داده‌اند. گفته شده که او در سال ۱۸۹۸م/۱۳۱۵ق چاه‌های آب ذوالحلیفه را بازسازی كرد و از آن پس این منطقه به نام او آبار علی خوانده شد؛ اما چنین ادعایی درست نیست زیرا نام آبار علی (چنان که بالاتر گفته شد) از سده‌ها پیش رایج بوده است.[۲۱]
گالری ویرایش
-
-
-
اچاه‌هایی که برخی آن را امروزه آبار علی می‌دانند در مزرعه منصور الفریدی قرار دارد
-
مناره مسجد شجره و فاصله آن با این چاه‌ها در این تصویر معلوم است
جستار وابسته ویرایش
پیوند به بیرون ویرایش
پانویس ویرایش
- ↑ العین، ج۸، ص۲۹۰؛ لسان العرب، ج۴، ص۳۷؛ تاج العروس، ج۶، ص۴۳، «بأر».
- ↑ نک: المعالم الاثیره، ص۱۰۳؛
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ المعالم المدینه المنوره، الجزء ۵، المجلد 2، 478-483
- ↑ المعالم المدینه المنوره، جزء ۴، مجلد ۴، 487
- ↑ وفاء الوفا، ج۳، ص 421
- ↑ المغانم المطابه، ص ۸۲
- ↑ الرحله الحجازیه، ص ۱۶۱
- ↑ سفرنامه فرهاد میرزا، ص 202
- ↑ وفاء الوفاء، ج۴، ص246
- ↑ نک البحر الرائق، ج۲، ص۵۵۵؛ الدر المختار، ج۲، ص۵۲۲-۵۲۳؛ کشف الخفاء، ج۲، ص۴۱۸.
- ↑ نجفی در مدینه‌شناسی ابن جماعه را همان محمد بن ابی بکر متوفی به سال ۸۱۹ می‌داند. (مدینه‌شناسی، ص۱۸۱)
- ↑ وفاء الوفاء، ج۴، ص 247
- ↑ تاریخ مستبصر، ص 27
- ↑ مغانم المطابه، ص ۱۷۲
- ↑ جواهر الثمینه، ص 123
- ↑ اعانة الطالبین، ج۲، ص۳۴۱.
- ↑ « بررسی جغرافیای طبیعی مدینه»، مجله میقات حج شماره۱۰۳، ص۹۱
- ↑ مدینه‌شناسی، ج۱، ص ۱۷۹
- ↑ معجم البلدان، ج۴، ص ۱۳۹، وفاء الوفا، ج4، ص 14
- ↑ موسوعه مراه الحرمین، ج۴، ص ۸۷۶
- ↑ لماذا سميت منطقة ذي الحليفة باسم أبيار علي ؟
منابع ویرایش
- اعانة الطالبین: السید البکری الدمیاطی (م.۱۳۱۰ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۸ق
- البحر الرائق: ابونجیم المصری (م.۹۷۰ق.)، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق
- تاج العروس: الزبیدی (م.۱۲۰۵ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق
- تاريخ مستبصر، ابن مجاور، تحقیق ممدوح حسن محمد، قاهره، کتبه الثقافه الدینیه، ۱۹۹۶
- الدرالمختار: الحصکفی (م.۱۰۸۸ق.)، به کوشش مکتب البحوث، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق
- عمدة القاری: العینی (م.۸۵۵ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی
- العین: خلیل (م.۱۷۵ق.)، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، ۱۴۰۹ق
- کشف الخفاء: اسماعیل العجلونی (م.۱۱۶۲ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۸ق
- لسان العرب: ابن منظور (م.۷۱۱ق.)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق
- مدینه‌شناسی، محمد علی نجفی، تهران، قلم، ۱۳۶۲
- المعالم الاثیره: محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق
- معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، الجزء الخامس، عبدالعزیز بن عبدالرحمن کعکی، جده، ناشر:مولف، ۲۰۱۲
- معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، الجزء الرابع، عبدالعزیز بن عبدالرحمن کعکی، بیروت، ناشر:مولف،۲۰۱۱
- المغانم المطابه فی معالم الطابه، محمد بن یعقوب فیروزآبادی، تحقیق حمد الجاسر، ۱۹۶۹م.
- معجم البلدان: یاقوت الحموی (م.۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م
- معجم الفاظ الفقه الجعفری: احمد فتح‌الله، الدمام، ۱۴۱۵ق
- مناسک حج و عمره: سید محمد علی ابطحی، ۱۴۱۸ق
- مناسک حج: لطف‌الله صافی، قم، دار القرآن الکریم، ۱۴۱۶ق
- موسوعة مرآة الحرمین الشریفین، ایوب صبری پاشا، ترجمه محمد حرب، قاهره، شرکة الدولیه للطباعة، 2004