مسجد شجره (حدیبیه)

مسجد شجره (حُدَیبِیه)، مسجدی در نزدیکی شهر مکه و در منطقه حدیبیه واقع شده است.

اطلاعات اوليه
کاربری	مسجد
مکان	عربستان * مکه * حدیبیه
وقایع مرتبط	بیعت رضوان * صلح حدیبیه * معجزه چاه حدیبیه
مشخصات
وضعیت	تخریب توسط دولت سعودی

حُدَیبیه محلی است که در یک منزلی مکه (حدودا ۲۴کیلومتر) و نُه منزلی مدینه قرار دارد. بخشی از این محل داخل حرم مکه و بخشی خارج از حرم قرار دارد و نام آن برگرفته از اسم چاه حدیبیه یا درختی به نام حَدْباء است که در آن ناحیه وجود داشته‌اند.

از مهم‌ترین حوادثی که در این منطقه رخ داده است می‌توان به بیعت رضوان و صلح حدیبیه اشاره کرد. پیامبر اسلام(ص) زير درختى از اصحاب خود بيعت گرفتند تا در صورت نياز برابر دشمن بايستند. اين بيعت در تاریخ با نام «بيعت رضوان» یا «بيعت شجره» شناخته مى‌شود.

بعدها در همان محل و در جاى اين درخت، مسجدى با نام مسجد شجره بنا گردید، اما دولت سعودى آن را خراب كرد و امروزه ديگر اثری از اين مسجد وجود ندارد.

مسجدهای شجره سه‌گانه

سه مسجد با این نام شهرت دارد. نخست مسجد شجره در مدینه که میقات است. دوم مسجد شجره در داخل مکه نزدیک پل سلیمانیه؛ سوم مسجدی با همین نام که در منطقه حُدَیبیه در نزدیکی مکه بوده است.

وجه تسمیه

نام این منطقه برگرفته از درخت حدباء است، همان درختی که عمر دستور قطع آن را داد. این منطقه در 24 کیلومتری غرب مسجدالحرام است و در حال حاضر به آن شُمَیْسی گفته می‌شود.

وقایع تاریخی منطقه

رسول خدا(ص) در سال ششم هجرت برای انجام عمره به مکه آمد، اما مشرکان مانع شدند و آن حضرت برای اینکه با آنها درگیر نشود، به طرف غرب تغییر مسیر داد و در حدیبیه که در مسیر قدیمی جدّه واقع است، توقف نمود و سپس نماینده‌ای به مکه فرستاد و پس از آنکه این نماینده از مکه برنگشت! آن حضرت زیر درختی با اصحاب خود بیعت کرد تا در برابر دشمن بایستند.

این بیعت با نام «بیعت رضوان» و «بیعت شجره» شناخته می‌شود. با بازگشت نماینده رسول خدا(ص) از مکه، جنگ منتفی شد و سپس با گفتگوهایی که با قریش صورت گرفت، صلح حدیبیه میان آنان منعقد شد.

تخریب مسجد

در جای این درخت، مسجدی با نام مسجد شجره بنا شده بود که دولت سعودی آن را خراب کرد. خلیفه دوم نیز در زمان حکومت خود، این درخت را از ریشه کَند!

گزارش تاریخی

فاکهی از مسجدی در حدیبیه یاد کرده که نامش مسجد آل‌کُرْز بوده و مردم بر این باور بوده‌اند که رسول خدا(ص) در آنجا نماز خوانده است.

گزارش ابراهیم رفعت پاشا

ابراهیم رفعت پاشا در کتابش مرآة الحرمین گزارشی از دیده‌هایش در سال 1320 قمری آورده است. او که در مسیر جده به مکه به قلعه شمیسی رسیده می‌نویسد:

«در نزدیکی قلعه، قهوه‌خانه و تعدادی کلبه‌های گلی دیده می‌شد. در شمیسی مسجدی قرار دارد که بدان مسجد الشمیسی یا مسجد البیعة می‌گویند. این مسجد رد سمت چپ جاده قرار دارد و به شکل مربع با طول ضلعی در حدود 15 متر که با سنگهای مستحکم آبی رنگ از بیرون و گچ کاری از داخل بنا گردیده است،‌دیده می‌شود که از این روبنای مستحکمی را به وجود آورده است. این مسجد دارای سه رواق بوده که در قبله گاه آن این نوشته دیده می‌شود: هذا مسجد بیعة الرضوان مأثرة من مآثر حبیب المنان. عَمّره الملیک الی رحمة الرحمن: المغفور له السلطان محمودخان سنة 1254. این مسجد همان جایگاه شجره است که مسلمانان در بیعة الرضوان در سال صلح حدیبیه با رسول خدا تجدد بیعت کردند...»

معجزه چاه حدیبیه

در معجزات رسول خدا(ص) آمده است که چاهی در حدیبیه بود که در ایام اقامت سپاه آن حضرت، آب را کشیدند و قطره‌ای در آن نماند. حضرت بر لب چاه آمد، آبی خواست، در دهان مبارک کرد و آن را در چاه ریخت و پس از آن بود که چاه سرشار از آب شد.

محل احرام در حدیبیه

محلی که حجاج بیت‌الله‌الحرام، در منطقه حدیبیه از آنجا مُحْرم می‌شوند، در واقع مسجدی است که آن را «مسجد شُمَیسی» می‌خوانند. این مسجد که بنایی تازه دارد، به دلیل وجود چاهی با نام «بئر شمیس» در همان محل، به این نام معروف شده است.

کسانی که از مسیر جده قدیم به شهر مکه وارد می‌شوند، در فاصله حدودا ٢٠ کیلومتری شهر مکه، در این مسجد محرم می‌شوند.

وضعیت کنونی منطقه

در حال حاضر، شهرکی به نام حدیبیه هست که مرکز تفتیش ماشینهای عبوری به سمت جده یا مکه در آنجاست، با دو مسجد خراب شده، شماری چاه، و باغاتی چند. چندین مؤسسه دولتی هم در آنجا هست، با یک بقالی، یک چاه قدیمی، و یک سبیل (اهدای آب) که از زمان عثمانی‌ها مانده و زمان عبدالعزیز به سال ١٣6٢ ق تجدید بنا شده است.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب آثار اسلامی مکه و مدينه، رسول جعفریان. بخش «مسجد شجره در حدیبیه»، ج1، ص181، است.

• البدایة و النهایة، ابن کثیر دمشقی.
• الاثار الاسلامیة فی مکة المکرمه، الحارثی، ١4٣٠.
• اخبار مکه فاکهی، ابوعبدالله محمد بن اسحاق الفاكهى، تصحيح عبدالملك بن دهيش، 1994.