قراقیونلوها

قراقویونلوها
نام کامل	قراقویونلو یا قره‌قویونلو
نسب	ترکان غز (اوغوز)
سرسلسله	بیرم خواجه
مکان قبیله	ایران
شاخه‌ای از	ترکمانان
مذهب	شیعه
محل حکومت	مناطقی از غرب و شمال غربی ایران
مدت حکومت	810 - 873ه .ق
اشخاص مهم	قرايوسف، اسكندر بن قرايوسف، جهان‌شاه بن قرايوسف و حسن‌على ميرزا
مهم‎ترین اقدامات	ارسال کاروان‌های حج، امن‌سازی راه حج و اهدای قندیل بزرگ از طلا و نقره به کعبه

قراقویونلوها (٨١٠ - ٨٧٣ه .ق) یکی از حکمرانان ترکمانان بودند که برای مدتی بر مناطقی از غرب و شمال غربی ایران فرمانروایی کردند. از ارتباط قراقویونلوها با حجاز اطلاعات کمی در دست است. درگذشت قرایوسف و نبرد وی با شاهرخ تیموری و نیز حاکم شام سبب شد حج ایرانیان چند سالی تعطیل شود.

بنابر گزارش مقریزی، اسکندر بن قرایوسف بعد از پدرش به‌سبب اتحاد با ممالیک مصر و ایجاد روابط حسنه توانست دوباره ارتباط خود را با حج و حجاز برقرار کند، و کاروان‌های حج ایران دوباره راهی حج شدند. از اقدامات قراقویونلوها برای حج می‌توان به امن‌سازی راه حج و اهدای دو قندیل بزرگ از طلا و دو قندیل از نقره به کعبه نام برد.

پیشینه تاریخی

مؤسس طایفه قراقویونلوها، بیرم خواجه نام داشت که به خدمت سلطان اویس جلایر پیوست. پس از مرگ بیرم خواجه، پسرش، قرامحمد و بعد از او، قرایوسف به امارت رسیدند. قرایوسف در سال ٨٠٩ ه. ق، میران‌شاه، پسر امیر تیمور را شکست داد و آذربایجان را تصرف کرد و تبریز را پایتخت خود قرار داد. وی در سال ٨١5ه. ق، امیر شروان و پادشاه گرجستان را شکست داد و یک سال بعد، سلطانیه، ساوه و قزوین را نیز تصرف کرد. بعد از درگذشت قرایوسف، پسرش، اسکندر (٨٢٣ - ٨٣٩ه. ق) جانشین او شد و در سال ٨٣٢ ه. ق، سلطانیه را از تیموریان گرفت، اما از عهده مقابله با شاهرخ برنیامد و به آناتولی گریخت. بعد از مراجعت شاهرخ، اسکندر، آذربایجان را تصرف کرد که بار دیگر، شاهرخ عازم جنگ با او شد. این بار اسکندر شکست خورد و به نخجوان گریخت و در سال 841 ه. ق به دست پسر خود کشته شد.

جهان‌شاه قرایوسف (٨٣٩ - ٨٧٢ ه. ق) بعد از کشته شدن اسکندر، به فرمان شاهرخ، جانشین پدر شد. وی در سال 844 ه. ق، گرجیان را مغلوب کرد و در سال ٨5٠ ه. ق بر عراق عجم، فارس و کرمان مستولی شد. در سال 862 ه. ق پس از غلبه بر میرزا علاءالدوله تیموری، هرات را نیز تصرف کرد. در سال ٨٧٢ ه. ق عازم سرکوبی حسن بیک آق‌قویونلو شد که در این جنگ کشته شد. حسن‌علی میرزا (٨٧٢ - ٨٧٣ ه. ق)، آخرین امیر خاندان قراقویونلو است که بعد از قتل پدرش، جهان‌شاه به سلطنت رسید و در سال ٨٧٣ ه. ق مغلوب حسن بیک آق‌قویونلو شد. بدین‌ترتیب، سلسله قراقویونلو منقرض گردید. مرکز قدرت ترکمانان قراقویونلو در شمال دریاچه‌های وان و ارومیه بوده و از آنجا قدرت خود را بر آذربایجان و نواحی مجاور آن بسط دادند.

روابط قراقویونلوها با حجاز

از ارتباط قراقویونلوها با حجاز آگاهی‌های‌ اندکی در دست است. پس از نابودی حکومت جلایریان در سال ٨١٣ه. ق به‌دست قرایوسف قراقویونلو، چند سالی، کاروانی از عراق به حجاز اعزام نشد. ^[۱] از سال 816ه. ق، قرایوسف کاروان حج را تجهیز می‌کرد و به مکه می‌فرستاد. در همین سال، در خطبه‌های نماز مسجدالحرام، برای قرایوسف دعا کردند. ^[۲]

نبرد قرایوسف با شاهرخ تیموری و نیز حاکم شام سبب شد حج دو سال (٨٢١ تا ٨٢٣ه. ق) تعطیل شود. ^[۳]^[۴] پس از آن با درگذشت قرایوسف در سال ٨٢٣ه. ق، حج ایرانیان تا سال ٨٣١ه. ق تعطیل شد و تا سال ٨5٠ه. ق گزارش‌های کمی از اعزام کاروان‌های حج یا دیگر ارتباطات قراقویونلوها با حجاز در دست است. ^[۵]

مطابق گزارش مقریزی، اسکندر بن قرایوسف در مقابل شاهرخ تیموری با ممالیک مصر متحد شد و در سایه آن توانست به حج و حجاز توجه کند. سیاست قرقویونلوها این بود که با ایجاد روابط حسنه با ممالیک و خطبه خواندن به نام آنان^[۶] بتوانند راحت‌تر با حجاز مرتبط باشند؛ زیرا ممالیک در این زمان بر حجاز سیادت داشتند و اقدامات دیگر دولت‌ها در حرمین بدون هماهنگی با آنان موجب واکنش سلاطین مصر می‌شد.

اقدامات قراقویونلوها برای حرمین

از اقدامات اسکندر در راستای حج‌گزاری می‌توان به امن‌سازی راه حج اشاره کرد. ^[۷] جهان‌شاه، فرزند دیگر قرایوسف نیز برای مدتی سلطان راه حج شد و خدماتی انجام داد. سلطان اویس، حاکم بغداد در دهه هفتم سده هشتم ه. ق دو قندیل بزرگ از طلا و دو قندیل از نقره به کعبه اهدا کرد که بعدها امیر مکه، عجلان بن رمیثه آنها را تصاحب کرد. ^[۸]

اميران قراقويونلو

قرايوسف پسر محمد (٨١٠ - ٨٢٣ ه .ق)؛

اسكندر پسر قرايوسف (٨٢٣ - ٨٣٩ ه .ق)؛

جهان‌شاه پسر قرايوسف (٨٣٩ - ٨٧٢ ه .ق)؛

حسن‌على ميرزا پسر جهان‌شاه (٨٧٢ - ٨٧٣ ه .ق). ^[۹]

پانویس

↑ اتحاف الوری، ج٣، ص4٨٢؛ تاریخ حبیب السیر، ج4، ص5٧٧؛ تاریخ ایران از آغاز تا انقراض سلسله قاجار، ص65٢ و 65٣.
↑ اتحاف الوری، ج٣، ص5١٠؛ شفاء الغرام، ج٢، ص4٣١؛ درر الفوائد المنظمه، ص٣٢٠.
↑ شفاء الغرام، ج٢، ص4٣4 و 4٣5.
↑ درر الفوائد المنظمه، ص٣٢١.
↑ ر. ک: اتحاف الوری، ج٣، ص574؛ ج4، ص٢٣؛ درر الفوائد المنظمه، ص٣٢١-٣٢5 و ص٣٣٠ و ٣٣١.
↑ سومر، ص66 و 6٧.
↑ مقریزی، ج٧، ص٢55.
↑ شفاء الغرام، ج١، ص٢٢٧.
↑ تاريخ تطبيقى ايران با كشورهاى جهان، ص٣٨۶-٣٨٩.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب مناسبات ایرانیان با حجاز در دوره های مختلف تاریخ اسلام، محمود سامانی. بخش «تركمانان قراقويونلو»، ج1، ص163-165، است.

الخطط، تقى‌الدين مقريزى، مكتبه احياء العلوم، بيروت، ١٩۵٩ه .ق.
تاريخ ايران از آغاز تا انقراض سلسله قاجاريه، حسن پيرنيا و عباس اقبال، تهران، خيام، ١٣٨٠ه.ش.
تاريخ تطبيقى ايران با كشورهاى جهان، عزيزالله بيات، تهران، امير كبير، بى‌تا.
شفاء الغرام، محمد الفاسى (م٨٣٢ه .ق)، به كوشش: گروهى از علما، بيروت، دار الكتب العلميه، ١۴٢١ه .ق.
اتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (م. 885ق.)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة‌ام القری، 1408ق.
درر الفوائد المنظم، عبدالقادر بن‌محمدبن الجزيرى، قاهره، المطبعة السلفيه، ١٣٨۴ه.ق.

[1] اتحاف الوری، ج٣، ص4٨٢؛ تاریخ حبیب السیر، ج4، ص5٧٧؛ تاریخ ایران از آغاز تا انقراض سلسله قاجار، ص65٢ و 65٣.

[2] اتحاف الوری، ج٣، ص5١٠؛ شفاء الغرام، ج٢، ص4٣١؛ درر الفوائد المنظمه، ص٣٢٠.

[3] شفاء الغرام، ج٢، ص4٣4 و 4٣5.

[4] درر الفوائد المنظمه، ص٣٢١.

[5] ر. ک: اتحاف الوری، ج٣، ص574؛ ج4، ص٢٣؛ درر الفوائد المنظمه، ص٣٢١-٣٢5 و ص٣٣٠ و ٣٣١.

[6] سومر، ص66 و 6٧.

[7] مقریزی، ج٧، ص٢55.

[8] شفاء الغرام، ج١، ص٢٢٧.

[9] تاريخ تطبيقى ايران با كشورهاى جهان، ص٣٨۶-٣٨٩.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]